Deze Quaestio is niet beschikbaar in Nederlandse vertaling
Prooemium
Deinde considerandum est de liberalitate, et vitiis oppositis, scilicet avaritia et
prodigalitate. Circa liberalitatem quaeruntur sex. Primo, utrum liberalitas sit virtus.
Secundo, quae sit materia eius. Tertio, de actu ipsius. Quarto, utrum magis ad eum
pertineat dare quam recipere. Quinto, utrum liberalitas sit pars iustitiae. Sexto,
de comparatione eius ad alias virtutes. (IIa-IIae q. 117 pr.)
Articulus 1.
Ad primum sic proceditur. Videtur quod liberalitas non sit virtus. Nulla enim virtus
contrariatur inclinationi naturali. Inclinatio autem naturalis est ad hoc ut aliquis
plus sibi quam aliis provideat. Cuius contrarium pertinet ad liberalem, quia, ut philosophus
dicit, in IV Ethic., liberalis est non respicere ad seipsum, ita quod sibi minora
derelinquit. Ergo liberalitas non est virtus. (IIa-IIae q. 117 a. 1 arg. 1)
Item, per divitias homo suam vitam sustentat, et ad felicitatem divitiae organice
deserviunt, ut dicitur in I Ethic. Cum igitur omnis virtus ordinetur ad felicitatem,
videtur quod liberalis non est virtuosus, de quo philosophus dicit, in IV Ethic.,
quod non est acceptivus pecuniae neque custoditivus, sed emissivus. (IIa-IIae q. 117 a. 1 arg. 2)
Praeterea, virtutes habent connexionem ad invicem. Sed liberalitas non videtur connexa
aliis virtutibus, multi enim sunt virtuosi qui non possunt esse liberales, quia non
habent quod dent; multique liberaliter dant vel expendunt qui tamen alias sunt vitiosi.
Ergo liberalitas non est virtus. (IIa-IIae q. 117 a. 1 arg. 3)
Sed contra est quod Ambrosius dicit, in I de Offic., quod in Evangelio multas disciplinas
accipimus iustae liberalitatis. Sed in Evangelio non docentur nisi ea quae ad virtutem
pertinent. Ergo liberalitas est virtus. (IIa-IIae q. 117 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus dicit, in libro de Lib. Arbit., bene uti
his quibus male uti possumus, pertinet ad virtutem. Possumus autem bene et male uti
non solum his quae intra nos sunt, puta potentiis et passionibus animae, sed etiam
his quae extra nos sunt, scilicet rebus huius mundi concessis nobis ad sustentationem
vitae. Et ideo, cum bene uti his rebus pertineat ad liberalitatem, consequens est
quod liberalitas virtus sit. (IIa-IIae q. 117 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, sicut Ambrosius et Basilius dicunt, superabundantia
divitiarum datur aliquibus a Deo ut meritum bonae dispensationis acquirant. Pauca
autem uni sufficiunt. Et ideo liberalis plura laudabiliter in alios expendit quam
in seipsum. Debet autem homo semper magis sibi providere in spiritualibus bonis, in
quibus unusquisque sibi praecipue subvenire potest. Et tamen etiam in temporalibus
rebus non pertinet ad liberalem ut sic aliis intendat quod omnino se et suos despiciat.
Unde Ambrosius dicit, in I de Offic., est illa probanda liberalitas ut proximos seminis
tui non despicias, si egere cognoscas. (IIa-IIae q. 117 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod ad liberalem non pertinet sic divitias emittere ut non sibi
remaneat unde sustentetur, et unde virtutis opera exequatur, quibus ad felicitatem
pervenitur. Unde philosophus dicit, in IV Ethic., quod liberalis curat propria, volens
per hoc quibusdam sufficere. Et Ambrosius dicit, in libro de Offic., quod dominus
non vult simul effundi opes, sed dispensari. Nisi forte ut Elisaeus boves suos occidit
et pavit pauperes ex eo quod habuit, ut nulla cura teneretur domestica, quod pertinet
ad statum perfectionis spiritualis vitae, de quo infra dicetur. Et tamen sciendum
quod hoc ipsum quod est sua liberaliter largiri, inquantum est actus virtutis, ad
beatitudinem ordinatur. (IIa-IIae q. 117 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, sicut philosophus dicit, in IV Ethic., illi qui consumunt
multa in intemperantias, non sunt liberales, sed prodigi. Et similiter quicumque effundit
quae habet propter quaecumque alia peccata. Unde et Ambrosius dicit, in I de Offic.,
si adiuves eum qui possessiones aliorum eripere conatur, non probatur largitas. Nec
illa perfecta est liberalitas, si iactantiae causa, magis quam misericordiae, largiaris.
Et ideo illi qui carent aliis virtutibus, licet in aliqua mala opera multa expendant,
non sunt liberales. Nihil etiam prohibet aliquos multa in bonos usus expendentes habitum
liberalitatis non habere, sicut et aliarum virtutum opera faciunt homines antequam
habitum virtutis habeant, licet non eo modo quo virtuosi, ut supra dictum est. Similiter
etiam nihil prohibet aliquos virtuosos, licet sint pauperes, esse liberales. Unde
philosophus dicit, in IV Ethic., secundum substantiam, idest facultatem divitiarum,
liberalitas dicitur, non enim consistit in multitudine datorum, sed in dantis habitu.
Et Ambrosius dicit, in I de Offic., quod effectus divitem collationem aut pauperem
facit, et pretium rebus imponit. (IIa-IIae q. 117 a. 1 ad 3)
Articulus 2.
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod liberalitas non sit circa pecunias. Omnis
enim virtus moralis est circa operationes vel passiones. Esse autem circa operationes
est proprium iustitiae, ut dicitur in V Ethic. Ergo, cum liberalitas sit virtus moralis,
videtur quod sit circa passiones, et non circa pecunias. (IIa-IIae q. 117 a. 2 arg. 1)
Praeterea, ad liberalem pertinet quarumcumque divitiarum usus. Sed divitiae naturales
sunt veriores quam divitiae artificiales, quae in pecuniis consistunt, ut patet per
philosophum, in I Polit. Ergo liberalitas non est principaliter circa pecunias. (IIa-IIae q. 117 a. 2 arg. 2)
Praeterea, diversarum virtutum diversae sunt materiae, quia habitus distinguuntur
secundum obiecta. Sed res exteriores sunt materiae iustitiae distributivae et commutativae.
Ergo non sunt materia liberalitatis. (IIa-IIae q. 117 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod philosophus dicit, in IV Ethic., quod liberalitas videtur esse
medietas quaedam circa pecunias. (IIa-IIae q. 117 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, secundum philosophum, in IV Ethic., ad liberalem pertinet
emissivum esse. Unde et alio nomine liberalitas largitas nominatur, quia quod largum
est, non est retentivum, sed est emissivum. Et ad hoc idem videtur pertinere etiam
liberalitatis nomen, cum enim aliquis a se emittit, quodammodo illud a sua custodia
et dominio liberat, et animum suum ab eius affectu liberum esse ostendit. Ea vero
quae emittenda sunt ab uno homine in alium, sunt bona possessa, quae nomine pecuniae
significantur. Et ideo propria materia liberalitatis est pecunia. (IIa-IIae q. 117 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, sicut dictum est, liberalitas non attenditur in quantitate
dati, sed in affectu dantis. Affectus autem dantis disponitur secundum passiones amoris
et concupiscentiae, et per consequens delectationis et tristitiae, ad ea quae dantur.
Et ideo immediata materia liberalitatis sunt interiores passiones, sed pecunia exterior
est obiectum ipsarum passionum. (IIa-IIae q. 117 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod, sicut Augustinus dicit, in libro de doctrina Christ., totum
quidquid homines in terra habent, et omnia quorum sunt domini, pecunia vocatur, quia
antiqui, quae habebant, in pecoribus habebant. Et philosophus dicit, in IV Ethic.,
quod pecunias dicimus omnia quorum dignitas numismate mensuratur. (IIa-IIae q. 117 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod iustitia constituit aequalitatem in istis exterioribus rebus,
non autem ad eam proprie pertinet moderari interiores passiones. Unde aliter pecunia
est materia liberalitatis, et aliter iustitiae. (IIa-IIae q. 117 a. 2 ad 3)
Articulus 3.
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod uti pecunia non sit actus liberalitatis. Diversarum
enim virtutum diversi sunt actus. Sed uti pecunia convenit aliis virtutibus, sicut
iustitiae et magnificentiae. Non ergo est proprius actus liberalitatis. (IIa-IIae q. 117 a. 3 arg. 1)
Praeterea, ad liberalem non solum pertinet dare, sed etiam accipere et custodire.
Sed acceptio et custodia non videtur ad usum pecuniae pertinere. Ergo inconvenienter
dicitur proprius liberalitatis actus usus pecuniae. (IIa-IIae q. 117 a. 3 arg. 2)
Praeterea, usus pecuniae non solum consistit in hoc quod pecunia detur, sed in hoc
quod expendatur. Sed expendere pecuniam refertur ad ipsum expendentem, et sic non
videtur esse liberalitatis actus, dicit enim Seneca, in V de Benefic., non est liberalis
aliquis ex hoc quod sibi donat. Ergo non quilibet usus pecuniae pertinet ad liberalitatem. (IIa-IIae q. 117 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod philosophus dicit, in IV Ethic., unoquoque optime utitur qui habet
circa singula virtutem. Divitiis ergo utetur optime qui habet circa pecunias virtutem.
Iste autem est liberalis. Ergo bonus usus pecuniarum est actus liberalitatis. (IIa-IIae q. 117 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod species actus sumitur ex obiecto, ut supra habitum est. Obiectum
autem sive materia liberalitatis est pecunia, et quidquid pecunia mensurari potest,
ut dictum est. Et quia quaelibet virtus convenienter se habet ad suum obiectum, consequens
est ut, cum liberalitas sit virtus, actus eius sit proportionatus pecuniae. Pecunia
autem cadit sub ratione bonorum utilium, quia omnia exteriora bona ad usum hominis
sunt ordinata. Et ideo proprius actus liberalitatis est pecunia vel divitiis uti. (IIa-IIae q. 117 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ad liberalitatem pertinet bene uti divitiis inquantum
huiusmodi, eo quod divitiae sunt propria materia liberalitatis. Ad iustitiam autem
pertinet uti divitiis secundum aliam rationem, scilicet secundum rationem debiti,
prout scilicet res exterior debetur alteri. Ad magnificentiam etiam pertinet uti divitiis
secundum quandam specialem rationem, idest secundum quod assumuntur in alicuius magni
operis expletionem. Unde et magnificentia quodammodo se habet ex additione ad liberalitatem,
ut infra dicetur. (IIa-IIae q. 117 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod ad virtuosum pertinet non solum convenienter uti sua materia
vel instrumento, sed etiam praeparare opportunitates ad bene utendum, sicut ad fortitudinem
militis pertinet non solum exserere gladium in hostes, sed etiam exacuere gladium
et in vagina conservare. Sic etiam ad liberalitatem pertinet non solum uti pecunia,
sed etiam eam praeparare et conservare ad idoneum usum. (IIa-IIae q. 117 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, sicut dictum est, propinqua materia liberalitatis sunt interiores
passiones secundum quas homo afficitur circa pecuniam. Et ideo ad liberalitatem praecipue
pertinet ut homo propter inordinatam affectionem ad pecuniam non prohibeatur a quocumque
debito usu eius. Est autem duplex usus pecuniae, unus ad seipsum, qui videtur ad sumptus
vel expensas pertinere; alius autem quo quis utitur ad alios, quod pertinet ad dationes.
Et ideo ad liberalem pertinet ut neque propter immoderatum amorem pecuniae aliquis
impediatur a convenientibus expensis, neque a convenientibus dationibus. Unde circa
dationes et sumptus liberalitas consistit, secundum philosophum, in IV Ethic. Verbum
autem Senecae intelligendum est de liberalitate secundum quod se habet ad dationes.
Non enim dicitur aliquis liberalis ex hoc quod sibi aliquid donat. (IIa-IIae q. 117 a. 3 ad 3)
Articulus 4.
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod ad liberalem non maxime pertineat dare. Liberalitas
enim a prudentia dirigitur, sicut et quaelibet alia moralis virtus. Sed maxime videtur
ad prudentiam pertinere divitias conservare, unde et philosophus dicit, in IV Ethic.,
quod illi qui non acquisierunt pecuniam, sed susceperunt ab aliis acquisitam, liberalius
eam expendunt, quia sunt inexperti indigentiae. Ergo videtur quod dare non maxime
pertineat ad liberalitatem. (IIa-IIae q. 117 a. 4 arg. 1)
Praeterea, de hoc quod aliquis maxime intendit, nullus tristatur, neque ab eo cessat.
Sed liberalis quandoque tristatur de his quae dedit, neque etiam dat omnibus, ut dicitur
in IV Ethic. Ergo ad liberalem non maxime pertinet dare. (IIa-IIae q. 117 a. 4 arg. 2)
Praeterea, ad illud implendum quod quis maxime intendit, homo utitur viis quibus potest.
Sed liberalis non est petitivus, ut philosophus dicit, in IV Ethic., cum per hoc posset
sibi praeparare facultatem aliis donandi. Ergo videtur quod maxime non intendat ad
dandum. (IIa-IIae q. 117 a. 4 arg. 3)
Praeterea, magis homo obligatur ad hoc quod provideat sibi quam aliis. Sed expendendo
aliquid providet sibi, dando autem providet aliis. Ergo ad liberalem magis pertinet
expendere quam dare. (IIa-IIae q. 117 a. 4 arg. 4)
Sed contra est quod philosophus dicit, in IV Ethic., quod liberalis est superabundare
in datione. (IIa-IIae q. 117 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod proprium est liberalis uti pecunia. Usus autem pecuniae est
in emissione ipsius, nam acquisitio pecuniae magis assimilatur generationi quam usui;
custodia vero pecuniae, inquantum ordinatur ad facultatem utendi, assimilatur habitui.
Emissio autem alicuius rei, quanto fit ad aliquid distantius, tanto a maiori virtute
procedit, sicut patet in his quae proiiciuntur. Et ideo ex maiori virtute procedit
quod aliquis emittat pecuniam dando eam aliis, quam expendendo eam circa seipsum.
Proprium autem est virtutis ut praecipue tendat in id quod perfectius est, nam virtus
est perfectio quaedam, ut dicitur in VII Physic. Et ideo liberalis maxime laudatur
ex datione. (IIa-IIae q. 117 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ad prudentiam pertinet custodire pecuniam ne subripiatur
aut inutiliter expendatur. Sed utiliter eam expendere non est minoris prudentiae quam
utiliter eam conservare, sed maioris, quia plura sunt attendenda circa usum rei, qui
assimilatur motui, quam circa conservationem, quae assimilatur quieti. Quod autem
illi qui susceperunt pecunias ab aliis acquisitas, liberalius expendunt, quasi existentes
inopiae inexperti, si solum propter hanc inexperientiam liberaliter expenderent, non
haberent liberalitatis virtutem. Sed quandoque huiusmodi inexperientia se habet solum
sicut tollens impedimentum liberalitatis, ita quod promptius liberaliter agant. Timor
enim inopiae, ex eius experientia procedens, impedit quandoque eos qui acquisiverunt
pecuniam ne eam consumant liberaliter agendo. Et similiter amor quo eam amant tanquam
proprium effectum, ut philosophus dicit, in IV Ethic. (IIa-IIae q. 117 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod, sicut dictum est, ad liberalitatem pertinet convenienter
uti pecunia, et per consequens convenienter dare, quod est quidam pecuniae usus. Quaelibet
autem virtus tristatur de contrario sui actus, et vitat eius impedimenta. Ei autem
quod est convenienter dare duo opponuntur, scilicet non dare quod convenienter est
dandum, et dare aliquid non convenienter. Unde de utroque tristatur liberalis, sed
de primo magis, quia plus opponitur proprio actui. Et ideo etiam non dat omnibus,
impediretur enim actus eius si quibuslibet daret; non enim haberet unde aliis daret,
quibus dare convenit. (IIa-IIae q. 117 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod dare et accipere se habent sicut agere et pati. Non est autem
idem principium agendi et patiendi. Unde quia liberalitas est principium dationis,
non pertinet ad liberalem ut sit promptus ad recipiendum, et multo minus ad petendum.
Ordinat autem ad dandum aliqua secundum liberalitatis convenientiam, scilicet fructus
propriarum possessionum; quos sollicite procurat, ut eis liberaliter utatur. (IIa-IIae q. 117 a. 4 ad 3)
Ad quartum dicendum quod ad expendendum in seipsum natura inclinat. Unde hoc quod
pecuniam quis perfundat in alios, pertinet proprie ad virtutem. (IIa-IIae q. 117 a. 4 ad 4)
Articulus 5.
Ad quintum sic proceditur. Videtur quod liberalitas non sit pars iustitiae. Iustitia
enim respicit debitum. Sed quanto aliquid est magis debitum, tanto minus liberaliter
datur. Ergo liberalitas non est pars iustitiae, sed ei repugnat. (IIa-IIae q. 117 a. 5 arg. 1)
Praeterea, iustitia est circa operationes, ut supra habitum est. Liberalitas autem
praecipue est circa amorem et concupiscentiam pecuniarum, quae sunt passiones. Ergo
magis videtur liberalitas ad temperantiam pertinere quam ad iustitiam. (IIa-IIae q. 117 a. 5 arg. 2)
Praeterea, ad liberalitatem pertinet praecipue convenienter dare, ut dictum est. Sed
convenienter dare pertinet ad beneficentiam et misericordiam, quae pertinent ad caritatem,
ut supra dictum est. Ergo liberalitas magis est pars caritatis quam iustitiae. (IIa-IIae q. 117 a. 5 arg. 3)
Sed contra est quod Ambrosius dicit, in I de Offic., iustitia ad societatem generis
humani refertur. Societatis enim ratio dividitur in duas partes, iustitiam et beneficentiam,
quam eandem liberalitatem aut benignitatem vocant. Ergo liberalitas ad iustitiam pertinet. (IIa-IIae q. 117 a. 5 s. c.)
Respondeo dicendum quod liberalitas non est species iustitiae, quia iustitia exhibet
alteri quod est eius, liberalitas autem exhibet id quod est suum. Habet tamen quandam
convenientiam cum iustitia in duobus. Primo quidem, quia principaliter est ad alterum,
sicut et iustitia. Secundo, quia est circa res exteriores, sicut et iustitia, licet
secundum aliam rationem, ut dictum est. Et ideo liberalitas a quibusdam ponitur pars
iustitiae, sicut virtus ei annexa ut principali. (IIa-IIae q. 117 a. 5 co.)
Ad primum ergo dicendum quod liberalitas, etsi non attendat debitum legale, quod attendit
iustitia, attendit tamen debitum quoddam morale, quod attenditur ex quadam ipsius
decentia, non ex hoc quod sit alteri obligatus. Unde minimum habet de ratione debiti. (IIa-IIae q. 117 a. 5 ad 1)
Ad secundum dicendum quod temperantia est circa concupiscentias corporalium delectationum.
Concupiscentia autem pecuniae, et delectatio, non est corporalis, sed magis animalis.
Unde liberalitas non pertinet proprie ad temperantiam. (IIa-IIae q. 117 a. 5 ad 2)
Ad tertium dicendum quod datio benefici et misericordis procedit ex eo quod homo est
aliqualiter affectus circa eum cui dat. Et ideo talis datio pertinet ad caritatem
sive ad amicitiam. Sed datio liberalitatis provenit ex eo quod dans est aliqualiter
affectus circa pecuniam, dum eam non concupiscit neque amat. Unde etiam non solum
amicis, sed etiam ignotis dat, quando oportet. Unde non pertinet ad caritatem, sed
magis ad iustitiam, quae est circa res exteriores. (IIa-IIae q. 117 a. 5 ad 3)
Articulus 6.
Ad sextum sic proceditur. Videtur quod liberalitas sit maxima virtutum. Omnis enim
virtus hominis est quaedam similitudo divinae bonitatis. Sed per liberalitatem homo
maxime assimilatur Deo, qui dat omnibus affluenter et non improperat, ut dicitur Iac.
Ergo liberalitas est maxima virtutum. (IIa-IIae q. 117 a. 6 arg. 1)
Praeterea, secundum Augustinum, in VI de Trin., in his quae non mole magna sunt, idem
est esse maius quod melius. Sed ratio bonitatis maxime videtur ad liberalitatem pertinere,
quia bonum est diffusivum, ut patet per Dionysium, IV cap. de Div. Nom. Unde et Ambrosius
dicit, in I de Offic., quod iustitia censuram tenet, liberalitas bonitatem. Ergo liberalitas
est maxima virtutum. (IIa-IIae q. 117 a. 6 arg. 2)
Praeterea, homines honorantur et amantur propter virtutem. Sed Boetius dicit, in libro
de Consolat., largitas maxime claros facit. Et philosophus dicit, in IV Ethic., quod
inter virtuosos maxime liberales amantur. Ergo liberalitas est maxima virtutum. (IIa-IIae q. 117 a. 6 arg. 3)
Sed contra est quod Ambrosius dicit, in I de Offic., quod iustitia excelsior videtur
liberalitate, sed liberalitas gratior. Philosophus etiam dicit, in I Rhetoric., quod
fortes et iusti maxime honorantur, et post eos liberales. (IIa-IIae q. 117 a. 6 s. c.)
Respondeo dicendum quod quaelibet virtus tendit in aliquod bonum. Unde quanto aliqua
virtus in melius bonum tendit, tanto melior est. Liberalitas autem tendit in aliquod
bonum dupliciter, uno modo, primo et per se; alio modo, ex consequenti. Primo quidem
et per se tendit ad ordinandum propriam affectionem circa pecuniarum possessionem
et usum. Et sic, secundum hoc, praefertur liberalitati et temperantia, quae moderatur
concupiscentias et delectationes pertinentes ad proprium corpus; et fortitudo et iustitia,
quae ordinantur quodammodo in bonum commune, una tempore pacis, alia tempore belli;
et omnibus praeferuntur virtutes quae ordinant in bonum divinum. Nam bonum divinum
praeeminet cuilibet bono humano; et in bonis humanis bonum publicum praeeminet bono
privato; in quibus bonum corporis praeeminet bono exteriorum rerum. Alio modo ordinatur
liberalitas ad aliquod bonum ex consequenti. Et secundum hoc, liberalitas ordinatur
in omnia bona praedicta, ex hoc enim quod homo non est amativus pecuniae, sequitur
quod de facili utatur ea et ad seipsum, et ad utilitatem aliorum, et ad honorem Dei.
Et secundum hoc, habet quandam excellentiam ex hoc quod utilis est ad multa. Quia
tamen unumquodque magis iudicatur secundum illud quod primo et per se competit ei
quam secundum id quod consequenter se habet, ideo dicendum est liberalitatem non esse
maximam virtutem. (IIa-IIae q. 117 a. 6 co.)
Ad primum ergo dicendum quod datio divina provenit ex eo quod amat homines quibus
dat, non autem ex eo quod afficiatur ad ea quae dat. Et ideo magis videtur pertinere
ad caritatem, quae est maxima virtutum, quam ad liberalitatem. (IIa-IIae q. 117 a. 6 ad 1)
Ad secundum dicendum quod quaelibet virtus participat rationem boni quantum ad emissionem
proprii actus. Actus autem quarundam aliarum virtutum meliores sunt pecunia, quam
emittit liberalis. (IIa-IIae q. 117 a. 6 ad 2)
Ad tertium dicendum quod liberales maxime amantur, non quidem amicitia honesti, quasi
sint meliores; sed amicitia utilis, quia sunt utiliores in exterioribus bonis, quae
communiter homines maxime cupiunt. Et etiam propter eandem causam clari redduntur. (IIa-IIae q. 117 a. 6 ad 3)