Secunda Secundae. Quaestio 92. Over de Bijgelovigheid .
Prooemium
Deinde considerandum est de vitiis religioni oppositis. Et primo, de illis quae cum
religione conveniunt in hoc quod exhibent cultum divinum; secundo, de vitiis manifestam
contrarietatem ad religionem habentibus, per contemptum eorum quae ad cultum divinum
pertinent. Primum autem horum pertinet ad superstitionem; secundum ad irreligiositatem.
Unde primo considerandum est de ipsa superstitione, et de partibus eius; deinde de
irreligiositate et partibus eius. Circa primum quaeruntur duo. Primo, utrum superstitio
sit vitium religioni contrarium. Secundo, utrum habeat plures partes seu species. (IIa-IIae q. 92 pr.)
Articulus 1. Is de bijgelovigheid een aan de godsdienstigheid tegengesteld gebrek?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad primum sic proceditur. Videtur quod superstitio non sit vitium religioni contrarium.
Unum enim contrariorum non ponitur in definitione alterius. Sed religio ponitur in
definitione superstitionis, dicitur enim superstitio esse religio supra modum servata,
ut patet in Glossa ad Coloss. II, super illud, quae sunt rationem habentia sapientiae
in superstitione. Ergo superstitio non est vitium religioni oppositum. (IIa-IIae q. 92 a. 1 arg. 1)
Praeterea, Isidorus dicit, in libro Etymol., superstitiosos ait Cicero appellatos
qui totos dies precabantur et immolabant ut sui sibi liberi superstites fierent. Sed
hoc etiam fieri potest secundum verae religionis cultum. Ergo superstitio non est
vitium religioni oppositum. (IIa-IIae q. 92 a. 1 arg. 2)
Praeterea, superstitio quendam excessum importare videtur. Sed religio non potest
habere excessum, quia sicut supra dictum est, secundum eam non contingit aequale Deo
reddere eius quod debemus. Ergo superstitio non est vitium religioni oppositum. (IIa-IIae q. 92 a. 1 arg. 3)
Sed contra est quod Augustinus dicit, in libro de decem chordis, tangis primam chordam,
qua colitur unus Deus, et cecidit bestia superstitionis. Sed cultus unius Dei pertinet
ad religionem. Ergo superstitio religioni opponitur. (IIa-IIae q. 92 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, religio est virtus moralis. Omnis
autem virtus moralis in medio consistit, ut supra habitum est. Et ideo duplex vitium
virtuti morali opponitur, unum quidem secundum excessum; aliud autem secundum defectum.
Contingit autem excedere medium virtutis non solum secundum circumstantiam quae dicitur
quantum, sed etiam secundum alias circumstantias. Unde in aliquibus virtutibus, sicut
in magnanimitate et magnificentia, vitium excedit virtutis medium non quia ad maius
aliquid tendat quam virtus, sed forte ad minus, transcendit tamen virtutis medium,
inquantum facit aliquid cui non debet, vel quando non debet, et similiter secundum
alia huiusmodi; ut patet per philosophum, in IV Ethic. Sic igitur superstitio est
vitium religioni oppositum secundum excessum, non quia plus exhibeat in cultum divinum
quam vera religio, sed quia exhibet cultum divinum vel cui non debet, vel eo modo
quo non debet. (IIa-IIae q. 92 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod sicut bonum metaphorice dicitur in malis, prout dicimus
bonum latronem, ita etiam nomina virtutum quandoque transumptive accipiuntur in malis,
sicut prudentia quandoque ponitur pro astutia, secundum illud Luc. XVI, filii huius
saeculi prudentiores filiis lucis sunt. Et per hunc modum superstitio dicitur esse
religio. (IIa-IIae q. 92 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod aliud est etymologia nominis, et aliud est significatio
nominis. Etymologia attenditur secundum id a quo imponitur nomen ad significandum,
nominis vero significatio attenditur secundum id ad quod significandum nomen imponitur.
Quae quandoque diversa sunt, nomen enim lapidis imponitur a laesione pedis, non tamen
hoc significat; alioquin ferrum, cum pedem laedat, lapis esset. Similiter etiam nomen
superstitionis non oportet quod significet illud a quo nomen est impositum. (IIa-IIae q. 92 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod religio non potest habere excessum secundum quantitatem absolutam.
Potest tamen habere excessum secundum quantitatem proportionis, prout scilicet in
cultu divino fit aliquid quod fieri non debet. (IIa-IIae q. 92 a. 1 ad 3)
Articulus 2. Zijn er verschillende soorten bijgelovigheid?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod non sint diversae superstitionis species.
Quia secundum philosophum, in I Topic., si unum oppositorum dicitur multipliciter,
et reliquum. Sed religio, cui superstitio opponitur, non habet diversas species, sed
omnes eius actus ad unam speciem referuntur. Ergo nec superstitio habet diversas species. (IIa-IIae q. 92 a. 2 arg. 1)
Praeterea, opposita sunt circa idem. Sed religio, cui opponitur superstitio, est circa
ea quibus ordinamur in Deum, ut supra habitum est. Non ergo species superstitionis,
quae opponitur religioni, potest attendi secundum aliquas divinationes humanorum eventuum,
vel secundum aliquas observationes humanorum actuum. (IIa-IIae q. 92 a. 2 arg. 2)
Praeterea, Coloss. II, super illud, quae sunt rationem habentia sapientiae in superstitione,
dicit Glossa, idest, in simulata religione. Ergo etiam simulatio debet poni species
superstitionis. (IIa-IIae q. 92 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod Augustinus, in II de Doct. Christ., diversas species superstitionis
assignat. (IIa-IIae q. 92 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, vitium religionis consistit in hoc
quod transcenditur virtutis medium secundum aliquas circumstantias. Ut autem supra
dictum est, non quaelibet circumstantiarum corruptarum diversitas variat peccati speciem,
sed solum quando referuntur ad diversa obiecta vel diversos fines, secundum hoc enim
morales actus speciem sortiuntur, ut supra habitum est. Diversificatur ergo superstitionis
species, primo quidem, ex parte obiecti. Potest enim divinus cultus exhiberi vel cui
exhibendus est, scilicet Deo vero, modo tamen indebito, et haec est prima superstitionis
species. Vel ei cui non debet exhiberi, scilicet cuicumque creaturae. Et hoc est aliud
superstitionis genus, quod in multas species dividitur, secundum diversos fines divini
cultus ordinatur enim, primo, divinus cultus ad reverentiam Deo exhibendam. Et secundum
hoc, prima species huius generis est idololatria, quae divinam reverentiam indebite
exhibet creaturae. Secundo, ordinatur ad hoc quod homo instruatur a Deo, quem colit.
Et ad hoc pertinet superstitio divinativa, quae Daemones consulit per aliqua pacta
cum eis inita, tacita vel expressa. Tertio, ordinatur divinus cultus ad quandam directionem
humanorum actuum secundum instituta Dei, qui colitur. Et ad hoc pertinet superstitio
quarundam observationum. Et haec tria tangit Augustinus, in II de Doct. Christ., dicens
superstitiosum esse quidquid institutum ab hominibus est ad facienda et colenda idola
pertinens, et hoc pertinet ad primum. Et postea subdit, vel ad consultationes et pacta
quaedam significationum cum Daemonibus placita atque foederata, quod pertinet ad secundum.
Et post pauca subdit, ad hoc genus pertinent omnes ligaturae, etc., quod pertinet
ad tertium. (IIa-IIae q. 92 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, sicut Dionysius dicit, IV cap. de Div. Nom., bonum contingit
ex una et integra causa, malum autem ex singularibus defectibus. Et ideo uni virtuti
plura vitia opponuntur, ut supra habitum est. Verbum autem philosophi veritatem habet
in oppositis in quibus est eadem ratio multiplicationis. (IIa-IIae q. 92 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod divinationes et observationes aliquae pertinent ad superstitionem
inquantum dependent ex aliquibus operationibus Daemonum. Et sic pertinent ad quaedam
pacta cum ipsis inita. (IIa-IIae q. 92 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod simulata religio ibi dicitur quando traditioni humanae nomen
religionis applicatur, prout in Glossa sequitur. Unde ista simulata religio nihil
est aliud quam cultus Deo vero exhibitus modo indebito, sicut si aliquis tempore gratiae
vellet colere Deum secundum veteris legis ritum. Et de hoc ad litteram loquitur Glossa. (IIa-IIae q. 92 a. 2 ad 3)