Deze Quaestio is niet beschikbaar in Nederlandse vertaling
Prooemium
Deinde considerandum est de vitiis oppositis gaudio caritatis. Quod quidem est et
de bono divino, cui gaudio opponitur acedia; et de bono proximi, cui gaudio opponitur
invidia. Unde primo considerandum est de acedia; secundo, de invidia. Circa primum
quaeruntur quatuor. Primo, utrum acedia sit peccatum. Secundo, utrum sit speciale
vitium. Tertio, utrum sit mortale peccatum. Quarto, utrum sit vitium capitale. (IIa-IIae q. 35 pr.)
Articulus 1.
Ad primum sic proceditur. Videtur quod acedia non sit peccatum. Passionibus enim non
laudamur neque vituperamur; secundum philosophum, in II Ethic. Sed acedia est quaedam
passio, est enim species tristitiae, ut Damascenus dicit, et supra habitum est. Ergo
acedia non est peccatum. (IIa-IIae q. 35 a. 1 arg. 1)
Praeterea, nullus defectus corporalis qui statutis horis accidit habet rationem peccati.
Sed acedia est huiusmodi, dicit enim Cassianus, in X Lib. de institutis monasteriorum,
maxime acedia circa horam sextam monachum inquietat, ut quaedam febris ingruens tempore
praestituto, ardentissimos aestus accensionum suarum solitis ac statutis horis animae
inferens aegrotanti. Ergo acedia non est peccatum. (IIa-IIae q. 35 a. 1 arg. 2)
Praeterea, illud quod ex radice bona procedit non videtur esse peccatum. Sed acedia
ex bona radice procedit, dicit enim Cassianus, in eodem libro, quod acedia provenit
ex hoc quod aliquis ingemiscit se fructum spiritualem non habere, et absentia longeque
posita magnificat monasteria; quod videtur ad humilitatem pertinere. Ergo acedia non
est peccatum. (IIa-IIae q. 35 a. 1 arg. 3)
Praeterea, omne peccatum est fugiendum, secundum illud Eccli. XXI, quasi a facie colubri,
fuge peccatum. Sed Cassianus dicit, in eodem libro, experimento probatum est acediae
impugnationem non declinando fugiendam, sed resistendo superandam. Ergo acedia non
est peccatum. (IIa-IIae q. 35 a. 1 arg. 4)
Sed contra, illud quod interdicitur in sacra Scriptura est peccatum. Sed acedia est
huiusmodi, dicitur enim Eccli. VI, subiice humerum tuum et porta illam, idest spiritualem
sapientiam, et non acedieris in vinculis eius. Ergo acedia est peccatum. (IIa-IIae q. 35 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod acedia, secundum Damascenum, est quaedam tristitia aggravans,
quae scilicet ita deprimit animum hominis ut nihil ei agere libeat; sicuti ea quae
sunt acida etiam frigida sunt. Et ideo acedia importat quoddam taedium operandi, ut
patet per hoc quod dicitur in Glossa super illud Psalm., omnem escam abominata est
anima eorum; et a quibusdam dicitur quod acedia est torpor mentis bona negligentis
inchoare. Huiusmodi autem tristitia semper est mala, quandoque quidem etiam secundum
seipsam; quandoque vero secundum effectum. Tristitia enim secundum se mala est quae
est de eo quod est apparens malum et vere bonum, sicut e contrario delectatio mala
est quae est de eo quod est apparens bonum et vere malum. Cum igitur spirituale bonum
sit vere bonum, tristitia quae est de spirituali bono est secundum se mala. Sed etiam
tristitia quae est de vere malo mala est secundum effectum si sic hominem aggravet
ut eum totaliter a bono opere retrahat, unde et apostolus, II ad Cor. II, non vult
ut poenitens maiori tristitia de peccato absorbeatur. Quia igitur acedia, secundum
quod hic sumitur, nominat tristitiam spiritualis boni, est dupliciter mala, et secundum
se et secundum effectum. Et ideo acedia est peccatum, malum enim in motibus appetitivis
dicimus esse peccatum, ut ex supradictis patet. (IIa-IIae q. 35 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod passiones secundum se non sunt peccata, sed secundum
quod applicantur ad aliquod malum, vituperantur; sicut et laudantur ex hoc quod applicantur
ad aliquod bonum. Unde tristitia secundum se non nominat nec aliquid laudabile nec
vituperabile, sed tristitia de malo vero moderata nominat aliquid laudabile; tristitia
autem de bono, et iterum tristitia immoderata, nominat aliquid vituperabile. Et secundum
hoc acedia ponitur peccatum. (IIa-IIae q. 35 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod passiones appetitus sensitivi et in se possunt esse peccata
venialia, et inclinant animam ad peccatum mortale. Et quia appetitus sensitivus habet
organum corporale, sequitur quod per aliquam corporalem transmutationem homo fit habilior
ad aliquod peccatum. Et ideo potest contingere quod secundum aliquas transmutationes
corporales certis temporibus provenientes aliqua peccata nos magis impugnent. Omnis
autem corporalis defectus de se ad tristitiam disponit. Et ideo ieiunantes, circa
meridiem, quando iam incipiunt sentire defectum cibi et urgeri ab aestibus solis,
magis ab acedia impugnantur. (IIa-IIae q. 35 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod ad humilitatem pertinet ut homo, defectus proprios considerans,
seipsum non extollat. Sed hoc non pertinet ad humilitatem, sed potius ad ingratitudinem,
quod bona quae quis a Deo possidet contemnat. Et ex tali contemptu sequitur acedia,
de his enim tristamur quae quasi mala vel vilia reputamus. Sic igitur necesse est
ut aliquis aliorum bona extollat quod tamen bona sibi divinitus provisa non contemnat,
quia sic ei tristia redderentur. (IIa-IIae q. 35 a. 1 ad 3)
Ad quartum dicendum quod peccatum semper est fugiendum, sed impugnatio peccati quandoque
est vincenda fugiendo, quandoque resistendo. Fugiendo quidem, quando continua cogitatio
auget peccati incentivum, sicut est in luxuria, unde dicitur I ad Cor. VI, fugite
fornicationem. Resistendo autem, quando cogitatio perseverans tollit incentivum peccati,
quod provenit ex aliqua levi apprehensione. Et hoc contingit in acedia, quia quanto
magis cogitamus de bonis spiritualibus, tanto magis nobis placentia redduntur; ex
quo cessat acedia. (IIa-IIae q. 35 a. 1 ad 4)
Articulus 2.
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod acedia non sit speciale vitium. Illud enim
quod convenit omni vitio non constituit specialis vitii rationem. Sed quodlibet vitium
facit hominem tristari de bono spirituali opposito, nam luxuriosus tristatur de bono
continentiae, et gulosus de bono abstinentiae. Cum ergo acedia sit tristitia de bono
spirituali, sicut dictum est, videtur quod acedia non sit speciale peccatum. (IIa-IIae q. 35 a. 2 arg. 1)
Praeterea, acedia, cum sit tristitia quaedam, gaudio opponitur. Sed gaudium non ponitur
una specialis virtus. Ergo neque acedia debet poni speciale vitium. (IIa-IIae q. 35 a. 2 arg. 2)
Praeterea, spirituale bonum, cum sit quoddam commune obiectum quod virtus appetit
et vitium refugit, non constituit specialem rationem virtutis aut vitii nisi per aliquid
additum contrahatur. Sed nihil videtur quod contrahat ipsum ad acediam, si sit vitium
speciale, nisi labor, ex hoc enim aliqui refugiunt spiritualia bona quia sunt laboriosa;
unde et acedia taedium quoddam est. Refugere autem labores, et quaerere quietem corporalem,
ad idem pertinere videtur, scilicet ad pigritiam. Ergo acedia nihil aliud esset quam
pigritia. Quod videtur esse falsum, nam pigritia sollicitudini opponitur, acediae
autem gaudium. Non ergo acedia est speciale vitium. (IIa-IIae q. 35 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod Gregorius, XXXI Moral., distinguit acediam ab aliis vitiis. Ergo
est speciale peccatum. (IIa-IIae q. 35 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, cum acedia sit tristitia de spirituali bono, si accipiatur
spirituale bonum communiter, non habebit acedia rationem specialis vitii, quia sicut
dictum est, omne vitium refugit spirituale bonum virtutis oppositae. Similiter etiam
non potest dici quod sit speciale vitium acedia inquantum refugit spirituale bonum
prout est laboriosum vel molestum corpori, aut delectationis eius impeditivum, quia
hoc etiam non separaret acediam a vitiis carnalibus, quibus aliquis quietem et delectationem
corporis quaerit. Et ideo dicendum est quod in spiritualibus bonis est quidam ordo,
nam omnia spiritualia bona quae sunt in actibus singularum virtutum ordinantur ad
unum spirituale bonum quod est bonum divinum, circa quod est specialis virtus, quae
est caritas. Unde ad quamlibet virtutem pertinet gaudere de proprio spirituali bono,
quod consistit in proprio actu, sed ad caritatem pertinet specialiter illud gaudium
spirituale quo quis gaudet de bono divino. Et similiter illa tristitia qua quis tristatur
de bono spirituali quod est in actibus singularum virtutum non pertinet ad aliquod
vitium speciale, sed ad omnia vitia. Sed tristari de bono divino, de quo caritas gaudet,
pertinet ad speciale vitium, quod acedia vocatur. (IIa-IIae q. 35 a. 2 co.)
Et per hoc patet responsio ad obiecta. (IIa-IIae q. 35 a. 2 ad arg.)
Articulus 3.
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod acedia non sit peccatum mortale. Omne enim
peccatum mortale contrariatur praecepto legis Dei. Sed acedia nulli praecepto contrariari
videtur, ut patet discurrenti per singula praecepta Decalogi. Ergo acedia non est
peccatum mortale. (IIa-IIae q. 35 a. 3 arg. 1)
Praeterea, peccatum operis in eodem genere non est minus quam peccatum cordis. Sed
recedere opere ab aliquo spirituali bono in Deum ducente non est peccatum mortale,
alioquin mortaliter peccaret quicumque consilia non observaret. Ergo recedere corde
per tristitiam ab huiusmodi spiritualibus operibus non est peccatum mortale. Non ergo
acedia est peccatum mortale. (IIa-IIae q. 35 a. 3 arg. 2)
Praeterea, nullum peccatum mortale in viris perfectis invenitur. Sed acedia invenitur
in viris perfectis, dicit enim Cassianus, in Lib. X de institutis coenobiorum, quod
acedia est solitariis magis experta, et in eremo commorantibus infestior hostis ac
frequens. Ergo acedia non est peccatum mortale. (IIa-IIae q. 35 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod dicitur II ad Cor. VII, tristitia saeculi mortem operatur. Sed
huiusmodi est acedia, non enim est tristitia secundum Deum, quae contra tristitiam
saeculi dividitur, quae mortem operatur. Ergo est peccatum mortale. (IIa-IIae q. 35 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, peccatum mortale dicitur quod tollit
spiritualem vitam, quae est per caritatem, secundum quam Deus nos inhabitat, unde
illud peccatum ex suo genere est mortale quod de se, secundum propriam rationem, contrariatur
caritati. Huiusmodi autem est acedia. Nam proprius effectus caritatis est gaudium
de Deo, ut supra dictum est, acedia autem est tristitia de bono spirituali inquantum
est bonum divinum. Unde secundum suum genus acedia est peccatum mortale. Sed considerandum
est in omnibus peccatis quae sunt secundum suum genus mortalia quod non sunt mortalia
nisi quando suam perfectionem consequuntur. Est autem consummatio peccati in consensu
rationis, loquimur enim nunc de peccato humano, quod in actu humano consistit, cuius
principium est ratio. Unde si sit inchoatio peccati in sola sensualitate, et non pertingat
usque ad consensum rationis, propter imperfectionem actus est peccatum veniale. Sicut
in genere adulterii concupiscentia quae consistit in sola sensualitate est peccatum
veniale; si tamen pervenitur usque ad consensum rationis, est peccatum mortale. Ita
etiam et motus acediae in sola sensualitate quandoque est, propter repugnantiam carnis
ad spiritum, et tunc est peccatum veniale. Quandoque vero pertingit usque ad rationem,
quae consentit in fugam et horrorem et detestationem boni divini, carne omnino contra
spiritum praevalente. Et tunc manifestum est quod acedia est peccatum mortale. (IIa-IIae q. 35 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod acedia contrariatur praecepto de sanctificatione sabbati,
in quo, secundum quod est praeceptum morale, praecipitur quies mentis in Deo, cui
contrariatur tristitia mentis de bono divino. (IIa-IIae q. 35 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod acedia non est recessus mentalis a quocumque spirituali
bono, sed a bono divino, cui oportet mentem inhaerere ex necessitate. Unde si aliquis
contristetur de hoc quod aliquis cogit eum implere opera virtutis quae facere non
tenetur, non est peccatum acediae, sed quando contristatur in his quae ei imminent
facienda propter Deum. (IIa-IIae q. 35 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod in viris sanctis inveniuntur aliqui imperfecti motus acediae,
qui tamen non pertingunt usque ad consensum rationis. (IIa-IIae q. 35 a. 3 ad 3)
Articulus 4.
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod acedia non debeat poni vitium capitale. Vitium
enim capitale dicitur quod movet ad actus peccatorum, ut supra habitum est. Sed acedia
non movet ad agendum, sed magis retrahit ab agendo. Ergo non debet poni vitium capitale. (IIa-IIae q. 35 a. 4 arg. 1)
Praeterea, vitium capitale habet filias sibi deputatas. Assignat autem Gregorius,
XXXI Moral., sex filias acediae, quae sunt malitia, rancor, pusillanimitas, desperatio,
torpor circa praecepta, vagatio mentis circa illicita, quae non videntur convenienter
oriri ex acedia. Nam rancor idem esse videtur quod odium, quod oritur ex invidia,
ut supra dictum est. Malitia autem est genus ad omnia vitia, et similiter vagatio
mentis circa illicita, et in omnibus vitiis inveniuntur. Torpor autem circa praecepta
idem videtur esse quod acedia. Pusillanimitas autem et desperatio ex quibuscumque
peccatis oriri possunt. Non ergo convenienter ponitur acedia esse vitium capitale. (IIa-IIae q. 35 a. 4 arg. 2)
Praeterea, Isidorus, in libro de summo bono, distinguit vitium acediae a vitio tristitiae,
dicens tristitiam esse inquantum recedit a graviori et laborioso ad quod tenetur;
acediam inquantum se convertit ad quietem indebitam. Et dicit de tristitia oriri rancorem,
pusillanimitatem, amaritudinem, desperationem, de acedia vero dicit oriri septem,
quae sunt otiositas, somnolentia, importunitas mentis, inquietudo corporis, instabilitas,
verbositas, curiositas. Ergo videtur quod vel a Gregorio vel ab Isidoro male assignetur
acedia vitium capitale cum suis filiabus. (IIa-IIae q. 35 a. 4 arg. 3)
Sed contra est quod Gregorius dicit, XXXI Moral., acediam esse vitium capitale et
habere praedictas filias. (IIa-IIae q. 35 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, vitium capitale dicitur ex quo promptum
est ut alia vitia oriantur secundum rationem causae finalis. Sicut autem homines multa
operantur propter delectationem, tum ut ipsam consequantur, tum etiam ex eius impetu
ad aliquid agendum permoti; ita etiam propter tristitiam multa operantur, vel ut ipsam
evitent, vel ex eius pondere in aliqua agenda proruentes. Unde cum acedia sit tristitia
quaedam, ut supra dictum est, convenienter ponitur vitium capitale. (IIa-IIae q. 35 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod acedia, aggravando animum, impedit hominem ab illis operibus
quae tristitiam causant. Sed tamen inducit animum ad aliqua agenda vel quae sunt tristitiae
consona, sicut ad plorandum; vel etiam ad aliqua per quae tristitia evitatur. (IIa-IIae q. 35 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod Gregorius convenienter assignat filias acediae. Quia enim,
ut philosophus dicit, in VIII Ethic., nullus diu absque delectatione potest manere
cum tristitia, necesse est quod ex tristitia aliquid dupliciter oriatur, uno modo,
ut homo recedat a contristantibus; alio modo, ut ad alia transeat in quibus delectatur,
sicut illi qui non possunt gaudere in spiritualibus delectationibus transferunt se
ad corporales, secundum philosophum, in X Ethic. In fuga autem tristitiae talis processus
attenditur quod primo homo fugit contristantia; secundo, etiam impugnat ea quae tristitiam
ingerunt. Spiritualia autem bona, de quibus tristatur acedia, sunt et finis et id
quod est ad finem. Fuga autem finis fit per desperationem. Fuga autem bonorum quae
sunt ad finem, quantum ad ardua, quae subsunt consiliis, fit per pusillanimitatem;
quantum autem ad ea quae pertinent ad communem iustitiam, fit per torporem circa praecepta.
Impugnatio autem contristantium bonorum spiritualium quandoque quidem est contra homines
qui ad bona spiritualia inducunt, et hoc est rancor; quandoque vero se extendit ad
ipsa spiritualia bona, in quorum detestationem aliquis adducitur, et hoc proprie est
malitia. Inquantum autem propter tristitiam a spiritualibus aliquis transfert se ad
delectabilia exteriora, ponitur filia acediae evagatio circa illicita. Per quod patet
responsio ad ea quae circa singulas filias obiiciebantur. Nam malitia non accipitur
hic secundum quod est genus vitiorum, sed sicut dictum est. Rancor etiam non accipitur
hic communiter pro odio, sed pro quadam indignatione, sicut dictum est. Et idem dicendum
est de aliis. (IIa-IIae q. 35 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod etiam Cassianus, in libro de institutis Coenob., distinguit
tristitiam ab acedia, sed convenientius Gregorius acediam tristitiam nominat. Quia
sicut supra dictum est, tristitia non est vitium ab aliis distinctum secundum quod
aliquis recedit a gravi et laborioso opere, vel secundum quascumque alias causas aliquis
tristetur, sed solum secundum quod contristatur de bono divino. Quod pertinet ad rationem
acediae, quae intantum convertit ad quietem indebitam inquantum aspernatur bonum divinum.
Illa autem quae Isidorus ponit oriri ex tristitia et acedia reducuntur ad ea quae
Gregorius ponit. Nam amaritudo, quam ponit Isidorus oriri ex tristitia, est quidam
effectus rancoris. Otiositas autem et somnolentia reducuntur ad torporem circa praecepta,
circa quae est aliquis otiosus, omnino ea praetermittens et somnolentus, ea negligenter
implens. Omnia autem alia quinque quae ponit ex acedia oriri pertinent ad evagationem
mentis circa illicita. Quae quidem secundum quod in ipsa arce mentis residet volentis
importune ad diversa se diffundere, vocatur importunitas mentis; secundum autem quod
pertinet ad cognitivam, dicitur curiositas; quantum autem ad locutionem, dicitur verbositas;
quantum autem ad corpus in eodem loco non manens, dicitur inquietudo corporis, quando
scilicet aliquis per inordinatos motus membrorum vagationem indicat mentis; quantum
autem ad diversa loca, dicitur instabilitas. Vel potest accipi instabilitas secundum
mutabilitatem propositi. (IIa-IIae q. 35 a. 4 ad 3)