Deze Quaestio is niet beschikbaar in Nederlandse vertaling
Prooemium
Deinde, post religionem, considerandum est de pietate. Cuius opposita vitia ex ipsius
consideratione innotescunt. Circa pietatem ergo quaeruntur quatuor. Primo, ad quos
pietas se extendat. Secundo, quid per pietatem aliquibus exhibeatur. Tertio, utrum
pietas sit specialis virtus. Quarto, utrum religionis obtentu sit pietatis officium
praetermittendum. (IIa-IIae q. 101 pr.)
Articulus 1.
Ad primum sic proceditur. Videtur quod pietas non se extendat ad determinatas personas
aliquorum hominum dicit enim Augustinus, in X de Civ. Dei, quod pietas proprie Dei
cultus intelligi solet, quam Graeci eusebiam vocant. Sed Dei cultus non dicitur per
comparationem ad homines, sed solum ad Deum. Ergo pietas non se extendit determinate
ad aliquas hominum personas. (IIa-IIae q. 101 a. 1 arg. 1)
Praeterea, Gregorius dicit, in I Moral., pietas in die suo convivium exhibet, quia
cordis viscera misericordiae operibus replet. Sed opera misericordiae sunt omnibus
exhibenda, ut patet per Augustinum, in I de Doct. Christ. Ergo pietas non se extendit
determinate ad aliquas speciales personas. (IIa-IIae q. 101 a. 1 arg. 2)
Praeterea, multae sunt aliae in humanis rebus communicationes praeter consanguinitatem
et concivium communicationem, ut patet per philosophum, in VIII Ethic., et super quamlibet
earum aliqua amicitia fundatur, quae videtur esse pietatis virtus, ut dicit Glossa,
II ad Tim. III, super illud. Habentes quidem speciem pietatis. Ergo non solum ad consanguineos
et concives pietas se extendit. (IIa-IIae q. 101 a. 1 arg. 3)
Sed contra est quod Tullius dicit, in sua rhetorica, pietas est per quam sanguine
iunctis, patriaeque benevolis, officium et diligens tribuitur cultus. (IIa-IIae q. 101 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod homo efficitur diversimode aliis debitor secundum diversam
eorum excellentiam, et diversa beneficia ab eis suscepta. In utroque autem Deus summum
obtinet locum, qui et excellentissimus est, et est nobis essendi et gubernationis
primum principium. Secundario vero nostri esse et gubernationis principium sunt parentes
et patria, a quibus et in qua et nati et nutriti sumus. Et ideo post Deum, maxime
est homo debitor parentibus et patriae. Unde sicut ad religionem pertinet cultum Deo
exhibere, ita secundo gradu ad pietatem pertinet exhibere cultum parentibus et patriae.
In cultu autem parentum includitur cultus omnium consanguineorum, quia etiam consanguinei
ex hoc dicuntur quod ex eisdem parentibus processerunt, ut patet per philosophum,
in VIII Ethic. In cultu autem patriae intelligitur cultus concivium, et omnium patriae
amicorum. Et ideo ad hos principaliter pietas se extendit. (IIa-IIae q. 101 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod in maiori includitur minus. Et ideo cultus qui Deo debetur
includit in se, sicut aliquid particulare, cultum qui debetur parentibus. Unde dicitur
Malach. I, si ego pater, ubi honor meus? Et ideo nomen pietatis etiam ad divinum cultum
refertur. (IIa-IIae q. 101 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod, sicut Augustinus dicit, in X de Civ. Dei, more vulgi nomen
pietatis etiam in operibus misericordiae frequentatur. Quod ideo arbitror evenisse
quia haec fieri praecipue mandat Deus, eaque sibi vel pro sacrificiis placere testatur.
Ex qua consuetudine factum est ut et Deus ipse pius dicatur. (IIa-IIae q. 101 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod communicatio consanguineorum et concivium magis referuntur
ad principia nostri esse quam aliae communicationes. Et ideo ad hoc nomen pietatis
magis extenditur. (IIa-IIae q. 101 a. 1 ad 3)
Articulus 2.
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod pietas non exhibeat parentibus sustentationem.
Ad pietatem enim videtur pertinere illud praeceptum Decalogi, honora patrem tuum et
matrem tuam. Sed ibi non praecipitur nisi honoris exhibitio. Ergo ad pietatem non
pertinet sustentationem parentibus exhibere. (IIa-IIae q. 101 a. 2 arg. 1)
Praeterea, illis debet homo thesaurizare quos tenetur sustentare. Sed secundum apostolum,
II ad Cor. XII, filii non debent thesaurizare parentibus. Ergo non tenentur eos per
pietatem sustentare. (IIa-IIae q. 101 a. 2 arg. 2)
Praeterea, pietas non solum se extendit ad parentes, sed etiam ad alios consanguineos
et concives, ut dictum est. Sed non tenetur aliquis omnes consanguineos et concives
sustentare. Ergo nec etiam tenetur ad sustentationem parentum. (IIa-IIae q. 101 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod dominus, Matth. XV, redarguit Pharisaeos quod impediebant filios
ne parentibus sustentationem exhiberent. (IIa-IIae q. 101 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod parentibus aliquid debetur dupliciter, uno modo, per se; alio
modo, per accidens. Per se quidem debetur eis id quod decet patrem inquantum est pater.
Qui cum sit superior, quasi principium filii existens, debetur ei a filio reverentia
et obsequium. Per accidens autem aliquid debetur patri quod decet eum accipere secundum
aliquid quod ei accidit, puta, si sit infirmus, quod visitetur, et eius curationi
intendatur; et si sit pauper, quod sustentetur; et sic de aliis huiusmodi, quae omnia
sub debito obsequio continentur. Et ideo Tullius dicit quod pietas exhibet et officium
et cultum. Ut officium referatur ad obsequium, cultus vero ad reverentiam sive honorem;
quia, ut Augustinus dicit, in X de Civ. Dei, dicimur colere homines quos honorificatione,
vel recordatione, vel praesentia frequentamus. (IIa-IIae q. 101 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod in honoratione parentum intelligitur omnis subventio
quae debet parentibus exhiberi, ut dominus interpretatur, Matth. XV. Et hoc ideo,
quia subventio fit patri ex debito, tanquam maiori. (IIa-IIae q. 101 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod quia pater habet rationem principii, filius autem habet
rationem a principio existentis, ideo per se patri convenit ut subveniat filio; et
propter hoc, non solum ad horam debet ei subvenire, sed ad totam suam vitam, quod
est thesaurizare. Sed quod filius aliquid conferat patri, hoc est per accidens, ratione
alicuius necessitatis instantis, in qua tenetur ei subvenire, non autem thesaurizare,
quasi in longinquum, quia naturaliter non parentes filiorum, sed filii parentum sunt
successores. (IIa-IIae q. 101 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod cultus et officium, ut Tullius dicit, debetur omnibus sanguine
iunctis et patriae benevolis, non tamen aequaliter omnibus, sed praecipue parentibus,
aliis autem secundum propriam facultatem et decentiam personarum. (IIa-IIae q. 101 a. 2 ad 3)
Articulus 3.
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod pietas non sit specialis virtus ab aliis distincta.
Exhibere enim obsequium et cultum aliquibus ex amore procedit. Sed hoc pertinet ad
pietatem. Ergo pietas non est virtus a caritate distincta. (IIa-IIae q. 101 a. 3 arg. 1)
Praeterea, cultum Deo exhibere est proprium religionis. Sed etiam pietas exhibet Deo
cultum, ut Augustinus dicit, X de Civ. Dei. Ergo pietas non distinguitur a religione. (IIa-IIae q. 101 a. 3 arg. 2)
Praeterea, pietas quae exhibet cultum et officium patriae videtur idem esse cum iustitia
legali, quae respicit bonum commune. Sed iustitia legalis est virtus generalis, ut
patet per philosophum, in V Ethic. Ergo pietas non est virtus specialis. (IIa-IIae q. 101 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod ponitur a Tullio pars iustitiae. (IIa-IIae q. 101 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod virtus aliqua est specialis ex hoc quod respicit aliquod obiectum
secundum aliquam rationem specialem. Cum autem ad rationem iustitiae pertineat quod
debitum alii reddat, ubi invenitur specialis ratio debiti alicui personae, ibi est
specialis virtus. Debetur autem aliquid specialiter alicui quia est connaturale principium
producens in esse et gubernans. Hoc autem principium respicit pietas, inquantum parentibus
et patriae, et his qui ad haec ordinantur, officium et cultum impendit. Et ideo pietas
est specialis virtus. (IIa-IIae q. 101 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod sicut religio est quaedam protestatio fidei, spei et
caritatis, quibus homo primordialiter ordinatur in Deum; ita etiam pietas est quaedam
protestatio caritatis quam quis habet ad parentes et ad patriam. (IIa-IIae q. 101 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod Deus longe excellentiori modo est principium essendi et
gubernationis quam pater vel patria. Et ideo alia virtus est religio, quae cultum
Deo exhibet, a pietate, quae exhibet cultum parentibus et patriae. Sed ea quae sunt
creaturarum per quandam superexcellentiam et causalitatem transferuntur in Deum, ut
Dionysius dicit, in libro de Div. Nom. Unde per excellentiam pietas cultus Dei nominatur,
sicut et Deus excellenter dicitur pater noster. (IIa-IIae q. 101 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod pietas se extendit ad patriam secundum quod est nobis quoddam
essendi principium, sed iustitia legalis respicit bonum patriae secundum quod est
bonum commune. Et ideo iustitia legalis magis habet quod sit virtus generalis quam
pietas. (IIa-IIae q. 101 a. 3 ad 3)
Articulus 4.
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod occasione religionis sint praetermittenda
pietatis officia in parentes. Dicit enim dominus, Luc. XIV, si quis venit ad me, et
non odit patrem suum et matrem et uxorem, fratres, filios et sorores, adhuc autem
et animam suam, non potest meus esse discipulus. Unde et in laudem Iacobi et Ioannis,
Matth. IV, dicitur quod, relictis retibus et patre, secuti sunt Christum. Et in laudem
Levitarum dicitur, Deut. XXXIII, qui dixit patri suo et matri suae, nescio vos; et
fratribus suis, ignoro illos; et nescierunt filios suos, hi custodierunt eloquium
tuum. Sed ignorando parentes et alios consanguineos, vel etiam eos odiendo, necesse
est quod praetermittantur pietatis officia. Ergo propter religionem officia pietatis
sunt praetermittenda. (IIa-IIae q. 101 a. 4 arg. 1)
Praeterea, Matth. VIII et Luc. IX dicitur quod dominus dicenti sibi, permitte mihi
primum ire et sepelire patrem meum, respondit, sine ut mortui sepeliant mortuos suos.
Tu autem vade et annuntia regnum Dei, quod pertinet ad religionem. Sepultura autem
patris pertinet ad pietatis officium. Ergo pietatis officium est praetermittendum
propter religionem. (IIa-IIae q. 101 a. 4 arg. 2)
Praeterea, Deus per excellentiam dicitur pater noster. Sed sicut per pietatis obsequia
colimus parentes, ita per religionem colimus Deum. Ergo praetermittenda sunt pietatis
obsequia propter religionis cultum. (IIa-IIae q. 101 a. 4 arg. 3)
Praeterea, religiosi tenentur ex voto, quod transgredi non licet, suae religionis
observantias implere. Secundum quas suis parentibus subvenire impediuntur, tum propter
paupertatem, quia proprio carent; tum etiam propter inobedientiam, quia sine licentia
suorum praelatorum eis claustrum exire non licet. Ergo propter religionem praetermittenda
sunt pietatis officia in parentes. (IIa-IIae q. 101 a. 4 arg. 4)
Sed contra est quod dominus, Matth. XV, redarguit Pharisaeos, qui intuitu religionis
honorem parentibus debitum subtrahere docebant. (IIa-IIae q. 101 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod religio et pietas sunt duae virtutes. Nulla autem virtus alii
virtuti contrariatur aut repugnat, quia secundum philosophum, in praedicamentis, bonum
non est bono contrarium. Unde non potest esse quod pietas et religio se mutuo impediant,
ut propter unam alterius actus excludatur. Cuiuslibet enim virtutis actus, ut ex supra
dictis patet, debitis circumstantiis limitatur, quas si praetereat, iam non erit virtutis
actus, sed vitii. Unde ad pietatem pertinet officium et cultum parentibus exhibere
secundum debitum modum. Non est autem debitus modus ut plus homo intendat ad colendum
patrem quam ad colendum Deum, sed sicut Ambrosius dicit, super Luc., necessitudini
generis divinae religionis pietas antefertur. Si ergo cultus parentum abstrahat nos
a cultu Dei, iam non esset pietatis parentum insistere cultui contra Deum. Unde Hieronymus
dicit, in epistola ad Heliodorum, per calcatum perge patrem, per calcatam perge matrem,
ad vexillum crucis evola. Summum genus pietatis est in hac re fuisse crudelem. Et
ideo in tali casu dimittenda sunt officia in parentes propter divinum religionis cultum.
Si vero exhibendo debita obsequia parentibus non abstrahamur a divino cultu, hoc iam
pertinebit ad pietatem. Et sic non oportebit propter religionem pietatem deserere. (IIa-IIae q. 101 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod Gregorius, exponens illud verbum domini, dicit quod parentes
quos adversarios in via Dei patimur, odiendo et fugiendo nescire debemus. Si enim
parentes nostri nos provocent ad peccandum, et abstrahant nos a cultu divino, debemus
quantum ad hoc eos deserere et odire. Et hoc modo dicuntur Levitae suos consanguineos
ignorasse, quia idololatris, secundum mandatum domini, non pepercerunt, ut habetur
Exod. XXXII. Iacobus autem et Ioannes laudantur ex hoc quod secuti sunt dominum dimisso
parente, non quia eorum pater eos provocaret ad malum, sed quia aliter aestimabant
ipsum posse vitam transigere, eis sequentibus Christum. (IIa-IIae q. 101 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod dominus ideo prohibuit discipulum a sepultura patris, quia,
sicut Chrysostomus dicit, per hoc eum dominus a multis malis eripuit, puta luctibus
et maeroribus, et aliis quae hinc expectantur. Post sepulturam enim necesse erat et
testamenta scrutari, et haereditatis divisionem, et alia huiusmodi. Et praecipue quia
alii erant qui complere poterant huius funeris sepulturam. Vel, sicut Cyrillus exponit,
super Lucam, discipulus ille non petiit quod patrem iam defunctum sepeliret, sed adhuc
viventem in senectute sustentaret usquequo sepeliret. Quod dominus non concessit,
quia erant alii qui eius curam habere poterant, linea parentelae adstricti. (IIa-IIae q. 101 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod hoc ipsum quod parentibus carnalibus ex pietate exhibemus,
in Deum referimus, sicut et alia misericordiae opera quae quibuscumque proximis impendimus,
Deo exhibita videntur secundum illud Matth. XXV, quod uni ex minimis meis fecistis,
mihi fecistis. Et ideo si carnalibus parentibus nostra obsequia sunt necessaria, ut
sine his sustentari non possint; nec nos ad aliquid contra Deum inducant, non debemus
intuitu religionis eos deserere. Si autem sine peccato eorum obsequiis vacare non
possumus; vel etiam si absque nostro obsequio possunt sustentari, licitum est eorum
obsequia praetermittere ad hoc quod amplius religioni vacemus. (IIa-IIae q. 101 a. 4 ad 3)
Ad quartum dicendum quod aliud est dicendum de eo qui est adhuc in saeculo constitutus,
et aliud de eo qui est iam in religione professus. Ille enim qui est in saeculo constitutus,
si habet parentes qui sine ipso sustentari non possunt, non debet, eis relictis, religionem
intrare, quia transgrederetur praeceptum de honoratione parentum. Quamvis dicant quidam
quod etiam in hoc casu licite posset eos deserere, eorum curam Deo committens. Sed
si quis recte consideret, hoc esset tentare Deum, cum habens ex humano consilio quid
ageret, periculo parentes exponeret sub spe divini auxilii. Si vero sine eo parentes
vitam transigere possent, licitum esset ei, desertis parentibus, religionem intrare.
Quia filii non tenentur ad sustentationem parentum nisi causa necessitatis, ut dictum
est. Ille vero qui iam est in religione professus, reputatur iam quasi mortuus mundo.
Unde non debet occasione sustentationis parentum exire claustrum, in quo Christo consepelitur,
et se iterum saecularibus negotiis implicare. Tenetur tamen, salva sui praelati obedientia
et suae religionis statu, pium studium adhibere qualiter eius parentibus subveniatur. (IIa-IIae q. 101 a. 4 ad 4)