Consequenter post prudentiam considerandum est de iustitia. Circa quam quadruplex
consideratio occurrit, prima est de iustitia; secunda, de partibus eius; tertia, de
dono ad hoc pertinente; quarta, de praeceptis ad iustitiam pertinentibus. Circa iustitiam
vero consideranda sunt quatuor, primo quidem, de iure; secundo, de ipsa iustitia;
tertio, de iniustitia; quarto, de iudicio. Circa primum quaeruntur quatuor. Primo,
utrum ius sit obiectum iustitiae. Secundo, utrum ius convenienter dividatur in ius
naturale et positivum. Tertio, utrum ius gentium sit ius naturale. Quarto, utrum ius
dominativum et paternum debeat specialiter distingui. (IIa-IIae q. 57 pr.)
Articulus 1. Is het recht het voorwerp van de rechtvaardigheid?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad primum sic proceditur. Videtur quod ius non sit obiectum iustitiae. Dicit enim
celsus iurisconsultus quod ius est ars boni et aequi. Ars autem non est obiectum iustitiae,
sed est per se virtus intellectualis. Ergo ius non est obiectum iustitiae. (IIa-IIae q. 57 a. 1 arg. 1)
Praeterea, lex, sicut Isidorus dicit, in libro Etymol., iuris est species. Lex autem
non est obiectum iustitiae, sed magis prudentiae, unde et philosophus legispositivam
partem prudentiae ponit. Ergo ius non est obiectum iustitiae. (IIa-IIae q. 57 a. 1 arg. 2)
Praeterea, iustitia principaliter subiicit hominem Deo, dicit enim Augustinus, libro
de moribus Eccles., quod iustitia est amor Deo tantum serviens, et ob hoc bene imperans
ceteris, quae homini subiecta sunt. Sed ius non pertinet ad divina, sed solum ad humana,
dicit enim Isidorus, in libro Etymol., quod fas lex divina est, ius autem lex humana.
Ergo ius non est obiectum iustitiae. (IIa-IIae q. 57 a. 1 arg. 3)
Sed contra est quod Isidorus dicit, in eodem, quod ius dictum est quia est iustum.
Sed iustum est obiectum iustitiae, dicit enim philosophus, in V Ethic., quod omnes
talem habitum volunt dicere iustitiam a quo operativi iustorum sunt. Ergo ius est
obiectum iustitiae. (IIa-IIae q. 57 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod iustitiae proprium est inter alias virtutes ut ordinet hominem
in his quae sunt ad alterum. Importat enim aequalitatem quandam, ut ipsum nomen demonstrat,
dicuntur enim vulgariter ea quae adaequantur iustari. Aequalitas autem ad alterum
est. Aliae autem virtutes perficiunt hominem solum in his quae ei conveniunt secundum
seipsum. Sic igitur illud quod est rectum in operibus aliarum virtutum, ad quod tendit
intentio virtutis quasi in proprium obiectum, non accipitur nisi per comparationem
ad agentem. Rectum vero quod est in opere iustitiae, etiam praeter comparationem ad
agentem, constituitur per comparationem ad alium, illud enim in opere nostro dicitur
esse iustum quod respondet secundum aliquam aequalitatem alteri, puta recompensatio
mercedis debitae pro servitio impenso. Sic igitur iustum dicitur aliquid, quasi habens
rectitudinem iustitiae, ad quod terminatur actio iustitiae, etiam non considerato
qualiter ab agente fiat. Sed in aliis virtutibus non determinatur aliquid rectum nisi
secundum quod aliqualiter fit ab agente. Et propter hoc specialiter iustitiae prae
aliis virtutibus determinatur secundum se obiectum, quod vocatur iustum. Et hoc quidem
est ius. Unde manifestum est quod ius est obiectum iustitiae. (IIa-IIae q. 57 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod consuetum est quod nomina a sui prima impositione detorqueantur
ad alia significanda, sicut nomen medicinae impositum est primo ad significandum remedium
quod praestatur infirmo ad sanandum, deinde tractum est ad significandum artem qua
hoc fit. Ita etiam hoc nomen ius primo impositum est ad significandum ipsam rem iustam;
postmodum autem derivatum est ad artem qua cognoscitur quid sit iustum; et ulterius
ad significandum locum in quo ius redditur, sicut dicitur aliquis comparere in iure;
et ulterius dicitur etiam ius quod redditur ab eo ad cuius officium pertinet iustitiam
facere, licet etiam id quod decernit sit iniquum. (IIa-IIae q. 57 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod sicut eorum quae per artem exterius fiunt quaedam ratio
in mente artificis praeexistit, quae dicitur regula artis; ita etiam illius operis
iusti quod ratio determinat quaedam ratio praeexistit in mente, quasi quaedam prudentiae
regula. Et hoc si in scriptum redigatur, vocatur lex, est enim lex, secundum Isidorum,
constitutio scripta. Et ideo lex non est ipsum ius, proprie loquendo, sed aliqualis
ratio iuris. (IIa-IIae q. 57 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod quia iustitia aequalitatem importat, Deo autem non possumus
aequivalens recompensare, inde est quod iustum, secundum perfectam rationem, non possumus
reddere Deo. Et propter hoc non dicitur proprie ius lex divina, sed fas, quia videlicet
sufficit Deo ut impleamus quod possumus. Iustitia tamen ad hoc tendit ut homo, quantum
potest, Deo recompenset, totaliter animam ei subiiciens. (IIa-IIae q. 57 a. 1 ad 3)
Articulus 2. Is het passend het recht te verdelen in natuurrecht en positief recht?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod ius non convenienter dividatur in ius naturale
et ius positivum. Illud enim quod est naturale est immutabile, et idem apud omnes.
Non autem invenitur in rebus humanis aliquid tale, quia omnes regulae iuris humani
in aliquibus casibus deficiunt, nec habent suam virtutem ubique. Ergo non est aliquod
ius naturale. (IIa-IIae q. 57 a. 2 arg. 1)
Praeterea, illud dicitur esse positivum quod ex voluntate humana procedit. Sed non
ideo aliquid est iustum quia a voluntate humana procedit, alioquin voluntas hominis
iniusta esse non posset. Ergo, cum iustum sit idem quod ius, videtur quod nullum sit
ius positivum. (IIa-IIae q. 57 a. 2 arg. 2)
Praeterea, ius divinum non est ius naturale, cum excedat naturam humanam. Similiter
etiam non est ius positivum, quia non innititur auctoritati humanae, sed auctoritati
divinae. Ergo inconvenienter dividitur ius per naturale et positivum. (IIa-IIae q. 57 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod philosophus dicit, in V Ethic., quod politici iusti hoc quidem
naturale est, hoc autem legale, idest lege positum. (IIa-IIae q. 57 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut dictum est, ius, sive iustum, est aliquod opus adaequatum
alteri secundum aliquem aequalitatis modum. Dupliciter autem potest alicui homini
aliquid esse adaequatum. Uno quidem modo, ex ipsa natura rei, puta cum aliquis tantum
dat ut tantundem recipiat. Et hoc vocatur ius naturale. Alio modo aliquid est adaequatum
vel commensuratum alteri ex condicto, sive ex communi placito, quando scilicet aliquis
reputat se contentum si tantum accipiat. Quod quidem potest fieri dupliciter. Uno
modo, per aliquod privatum condictum, sicut quod firmatur aliquo pacto inter privatas
personas. Alio modo, ex condicto publico, puta cum totus populus consentit quod aliquid
habeatur quasi adaequatum et commensuratum alteri; vel cum hoc ordinat princeps, qui
curam populi habet et eius personam gerit. Et hoc dicitur ius positivum. (IIa-IIae q. 57 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod illud quod est naturale habenti naturam immutabilem,
oportet quod sit semper et ubique tale. Natura autem hominis est mutabilis. Et ideo
id quod naturale est homini potest aliquando deficere. Sicut naturalem aequalitatem
habet ut deponenti depositum reddatur, et si ita esset quod natura humana semper esset
recta, hoc esset semper servandum. Sed quia quandoque contingit quod voluntas hominis
depravatur, est aliquis casus in quo depositum non est reddendum, ne homo perversam
voluntatem habens male eo utatur, ut puta si furiosus vel hostis reipublicae arma
deposita reposcat. (IIa-IIae q. 57 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod voluntas humana ex communi condicto potest aliquid facere
iustum in his quae secundum se non habent aliquam repugnantiam ad naturalem iustitiam.
Et in his habet locum ius positivum. Unde philosophus dicit, in V Ethic., quod legale
iustum est quod ex principio quidem nihil differt sic vel aliter, quando autem ponitur,
differt. Sed si aliquid de se repugnantiam habeat ad ius naturale, non potest voluntate
humana fieri iustum, puta si statuatur quod liceat furari vel adulterium committere.
Unde dicitur Isaiae X, vae qui condunt leges iniquas. (IIa-IIae q. 57 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod ius divinum dicitur quod divinitus promulgatur. Et hoc quidem
partim est de his quae sunt naturaliter iusta, sed tamen eorum iustitia homines latet,
partim autem est de his quae fiunt iusta institutione divina. Unde etiam ius divinum
per haec duo distingui potest, sicut et ius humanum. Sunt enim in lege divina quaedam
praecepta quia bona, et prohibita quia mala, quaedam vero bona quia praecepta, et
mala quia prohibita. (IIa-IIae q. 57 a. 2 ad 3)
Articulus 4. Moet een speciaal onderscheid gemaakt worden tussen het recht van de vader en dat
van de heer?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod non debeat specialiter distingui ius paternum
et dominativum. Ad iustitiam enim pertinet reddere unicuique quod suum est; ut dicit
Ambrosius, in I de officiis. Sed ius est obiectum iustitiae, sicut dictum est. Ergo
ius ad unumquemque aequaliter pertinet. Et sic non debet distingui specialiter ius
patris et domini. (IIa-IIae q. 57 a. 4 arg. 1)
Praeterea, ratio iusti est lex, ut dictum est. Sed lex respicit commune bonum civitatis
et regni, ut supra habitum est, non autem respicit bonum privatum unius personae,
aut etiam unius familiae. Non ergo debet esse aliquod speciale ius vel iustum dominativum
vel paternum, cum dominus et pater pertineant ad domum, ut dicitur in I Polit. (IIa-IIae q. 57 a. 4 arg. 2)
Praeterea, multae aliae sunt differentiae graduum in hominibus, ut puta quod quidam
sunt milites, quidam sacerdotes, quidam principes. Ergo ad eos debet aliquod speciale
iustum determinari. (IIa-IIae q. 57 a. 4 arg. 3)
Sed contra est quod philosophus, in V Ethic., specialiter a iusto politico distinguit
dominativum et paternum, et alia huiusmodi. (IIa-IIae q. 57 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod ius, sive iustum dicitur per commensurationem ad alterum.
Alterum autem potest dici dupliciter. Uno modo, quod simpliciter est alterum, sicut
quod est omnino distinctum, sicut apparet in duobus hominibus quorum unus non est
sub altero, sed ambo sunt sub uno principe civitatis. Et inter tales, secundum philosophum,
in V Ethic., est simpliciter iustum. Alio modo dicitur aliquid alterum non simpliciter,
sed quasi aliquid eius existens. Et hoc modo in rebus humanis filius est aliquid patris,
quia quodammodo est pars eius, ut dicitur in VIII Ethic.; et servus est aliquid domini,
quia est instrumentum eius, ut dicitur in I Polit. Et ideo patris ad filium non est
comparatio sicut ad simpliciter alterum, et propter hoc non est ibi simpliciter iustum,
sed quoddam iustum, scilicet paternum. Et eadem ratione nec inter dominum et servum,
sed est inter eos dominativum iustum. Uxor autem, quamvis sit aliquid viri, quia comparatur
ad eam sicut ad proprium corpus, ut patet per apostolum, ad Ephes. V; tamen magis
distinguitur a viro quam filius a patre vel servus a domino, assumitur enim in quandam
socialem vitam matrimonii. Et ideo, ut philosophus dicit, inter virum et uxorem plus
est de ratione iusti quam inter patrem et filium, vel dominum et servum. Quia tamen
vir et uxor habent immediatam relationem ad domesticam communitatem, ut patet in I
Polit.; ideo inter eos non est etiam simpliciter politicum iustum, sed magis iustum
oeconomicum. (IIa-IIae q. 57 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ad iustitiam pertinet reddere ius suum unicuique, supposita
tamen diversitate unius ad alterum, si quis enim sibi det quod sibi debetur, non proprie
vocatur hoc iustum. Et quia quod est filii est patris, et quod est servi est domini,
ideo non est proprie iustitia patris ad filium, vel domini ad servum. (IIa-IIae q. 57 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod filius, inquantum filius, est aliquid patris; et similiter
servus, inquantum servus, est aliquid domini. Uterque tamen prout consideratur ut
quidam homo, est aliquid secundum se subsistens ab aliis distinctum. Et ideo inquantum
uterque est homo, aliquo modo ad eos est iustitia. Et propter hoc etiam aliquae leges
dantur de his quae sunt patris ad filium, vel domini ad servum. Sed inquantum uterque
est aliquid alterius, secundum hoc deficit ibi perfecta ratio iusti vel iuris. (IIa-IIae q. 57 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod omnes aliae diversitates personarum quae sunt in civitate,
habent immediatam relationem ad communitatem civitatis et ad principem ipsius. Et
ideo ad eos est iustum secundum perfectam rationem iustitiae. Distinguitur tamen istud
iustum secundum diversa officia. Unde et dicitur ius militare vel ius magistratuum
aut sacerdotum, non propter defectum a simpliciter iusto, sicut dicitur ius paternum
et dominativum, sed propter hoc quod unicuique conditioni personae secundum proprium
officium aliquid proprium debetur. (IIa-IIae q. 57 a. 4 ad 3)