Postea considerandum est de his quae pertinent ad actionem hominis, qui est compositus
ex spirituali et corporali creatura. Et primo considerandum est de actione hominis;
secundo, de propagatione hominis ex homine. Circa primum quaeruntur quatuor. Primo,
utrum unus homo possit docere alium, causando in ipso scientiam. Secundo, utrum homo
possit docere Angelum. Tertio, utrum homo per virtutem suae animae possit immutare
materiam corporalem. Quarto, utrum anima hominis separata possit movere corpora motu
locali. (Ia q. 117 pr.)
Articulus 1. Kan de ene mens de andere onderwijzen door in hem wetenschap te veroorzaken?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad primum sic proceditur. Videtur quod homo non possit alium docere. Dicit enim dominus,
Matth. XXIII, nolite vocari Rabbi; ubi dicit Glossa Hieronymi, ne divinum honorem
hominibus tribuatis. Esse ergo magistrum pertinet proprie ad divinum honorem. Sed
docere est proprium magistri. Homo ergo non potest docere, sed hoc est proprium Dei. (Ia q. 117 a. 1 arg. 1)
Praeterea, si homo alium docet, hoc non est nisi inquantum agit per scientiam suam
ad causandum scientiam in alio. Sed qualitas per quam aliquis agit ad faciendum sibi
simile, est qualitas activa. Ergo sequitur quod scientia sit qualitas activa, sicut
et calor. (Ia q. 117 a. 1 arg. 2)
Praeterea, ad scientiam requiritur lumen intelligibile, et species rei intellectae.
Sed neutrum istorum potest causare unus homo in alio. Ergo unus homo non potest docendo
causare scientiam in alio. (Ia q. 117 a. 1 arg. 3)
Praeterea, doctor nihil agit ad discipulum nisi quod proponit ei quaedam signa, vel
vocibus aliquid significando, vel nutibus. Sed proponendo signa non potest aliquis
alium docere, causando in eo scientiam. Quia aut proponit signa rerum notarum; aut
rerum ignotarum. Si rerum notarum, ille ergo cui signa proponuntur, iam habet scientiam,
et eam non acquirit a magistro. Si autem rerum ignotarum, per huiusmodi signa nihil
addiscit, sicut si aliquis proponeret alicui Latino verba Graeca, quorum significationem
ignoraret, per hoc eum docere non posset. Nullo ergo modo unus homo potest, alium
docendo, scientiam in eo causare. (Ia q. 117 a. 1 arg. 4)
Sed contra est quod apostolus dicit, I ad Tim. II, in quo positus sum ego praedicator
et apostolus, doctor gentium in fide et veritate. (Ia q. 117 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod circa hoc diversae fuerunt opiniones. Averroes enim, in Comment.
III de anima, posuit unum intellectum possibilem esse omnium hominum, ut supra dictum
est. Et ex hoc sequebatur quod eaedem species intelligibiles sint omnium hominum.
Et secundum hoc, ponit quod unus homo per doctrinam non causat aliam scientiam in
altero ab ea quam ipse habet; sed communicat ei eandem scientiam quam ipse habet,
per hoc quod movet eum ad ordinandum phantasmata in anima sua, ad hoc quod sint disposita
convenienter ad intelligibilem apprehensionem. Quae quidem opinio quantum ad hoc vera
est, quod est eadem scientia in discipulo et magistro, si consideretur identitas secundum
unitatem rei scitae, eadem enim rei veritas est quam cognoscit et discipulus et magister.
Sed quantum ad hoc quod ponit esse unum intellectum possibilem omnium hominum, et
easdem species intelligibiles, differentes solum secundum diversa phantasmata; falsa
est eius opinio, ut supra habitum est. Alia est opinio Platonicorum, qui posuerunt
quod scientia inest a principio animabus nostris per participationem formarum separatarum,
sicut supra habitum est; sed anima ex unione corporis impeditur ne possit considerare
libere ea quorum scientiam habet. Et secundum hoc, discipulus a magistro non acquirit
scientiam de novo, sed ab eo excitatur ad considerandum ea quorum scientiam habet;
ut sic addiscere nihil aliud sit quam reminisci. Sicut etiam ponebant quod agentia
naturalia solummodo disponunt ad susceptionem formarum, quas acquirit materia corporalis
per participationem specierum separatarum. Sed contra hoc supra ostensum est quod
intellectus possibilis animae humanae est in potentia pura ad intelligibilia, secundum
quod Aristoteles dicit in III de anima. Et ideo aliter dicendum est, quod docens causat
scientiam in addiscente, reducendo ipsum de potentia in actum, sicut dicitur in VIII
Physic. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod effectuum qui sunt ab exteriori
principio, aliquis est ab exteriori principio tantum; sicut forma domus causatur in
materia solum ab arte. Aliquis autem effectus est quandoque quidem ab exteriori principio,
quandoque autem ab interiori; sicut sanitas causatur in infirmo quandoque ab exteriori
principio, scilicet ab arte medicinae; quandoque autem ab interiori principio ut cum
aliquis sanatur per virtutem naturae. Et in talibus effectibus sunt duo attendenda.
Primo quidem, quod ars imitatur naturam in sua operatione, sicut enim natura sanat
infirmum alterando, digerendo, et expellendo materiam quae causat morbum, ita et ars.
Secundo attendendum est, quod principium exterius, scilicet ars, non operatur sicut
principale agens, sed sicut coadiuvans agens principale, quod est principium interius,
confortando ipsum, et ministrando ei instrumenta et auxilia, quibus utatur ad effectum
producendum, sicut medicus confortat naturam, et adhibet ei cibos et medicinas, quibus
natura utatur ad finem intentum. Scientia autem acquiritur in homine et ab interiori
principio, ut patet in eo qui per inventionem propriam scientiam acquirit; et a principio
exteriori, ut patet in eo qui addiscit. Inest enim unicuique homini quoddam principium
scientiae, scilicet lumen intellectus agentis, per quod cognoscuntur statim a principio
naturaliter quaedam universalia principia omnium scientiarum. Cum autem aliquis huiusmodi
universalia principia applicat ad aliqua particularia, quorum memoriam et experimentum
per sensum accipit; per inventionem propriam acquirit scientiam eorum quae nesciebat,
ex notis ad ignota procedens. Unde et quilibet docens, ex his quae discipulus novit,
ducit eum in cognitionem eorum quae ignorabat; secundum quod dicitur in I Poster.,
quod omnis doctrina et omnis disciplina ex praeexistenti fit cognitione. Ducit autem
magister discipulum ex praecognitis in cognitionem ignotorum, dupliciter. Primo quidem,
proponendo ei aliqua auxilia vel instrumenta, quibus intellectus eius utatur ad scientiam
acquirendam, puta cum proponit ei aliquas propositiones minus universales, quas tamen
ex praecognitis discipulus diiudicare potest; vel cum proponit ei aliqua sensibilia
exempla, vel similia, vel opposita, vel aliqua huiusmodi ex quibus intellectus addiscentis
manuducitur in cognitionem veritatis ignotae. Alio modo, cum confortat intellectum
addiscentis; non quidem aliqua virtute activa quasi superioris naturae, sicut supra
dictum est de Angelis illuminantibus, quia omnes humani intellectus sunt unius gradus
in ordine naturae; sed inquantum proponit discipulo ordinem principiorum ad conclusiones,
qui forte per seipsum non haberet tantam virtutem collativam, ut ex principiis posset
conclusiones deducere. Et ideo dicitur in I Poster., quod demonstratio est syllogismus
faciens scire. Et per hunc modum ille qui demonstrat, auditorem scientem facit. (Ia q. 117 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, sicut iam dictum est, homo docens solummodo exterius
ministerium adhibet, sicut medicus sanans, sed sicut natura interior est principalis
causa sanationis, ita et interius lumen intellectus est principalis causa scientiae.
Utrumque autem horum est a Deo. Et ideo sicut de Deo dicitur, qui sanat omnes infirmitates
tuas; ita de eo dicitur, qui docet hominem scientiam, inquantum lumen vultus eius
super nos signatur, per quod nobis omnia ostenduntur. (Ia q. 117 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod doctor non causat scientiam in discipulo per modum agentis
naturalis, ut Averroes obiicit. Unde non oportet quod scientia sit qualitas activa,
sed est principium quo aliquis dirigitur in docendo, sicut ars est principium quo
aliquis dirigitur in operando. (Ia q. 117 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod magister non causat lumen intelligibile in discipulo, nec
directe species intelligibiles, sed movet discipulum per suam doctrinam ad hoc, quod
ipse per virtutem sui intellectus formet intelligibiles conceptiones, quarum signa
sibi proponit exterius. (Ia q. 117 a. 1 ad 3)
Ad quartum dicendum quod signa quae magister discipulo proponit, sunt rerum notarum
in universali, et sub quadam confusione; sed ignotarum in particulari, et sub quadam
distinctione. Et ideo cum quisque per seipsum scientiam acquirit, non potest dici
docere seipsum, vel esse sui ipsius magister, quia non praeexistit in eo scientia
completa, qualis requiritur in magistro. (Ia q. 117 a. 1 ad 4)
Articulus 2. Kan een mens een engel onderwijzen?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod homines possint docere Angelos. Dicit enim
apostolus, ad Ephes. III, ut innotescat principibus et potestatibus in caelestibus
per Ecclesiam multiformis sapientia Dei. Sed Ecclesia est congregatio hominum fidelium.
Ergo Angelis per homines aliqua innotescunt. (Ia q. 117 a. 2 arg. 1)
Praeterea, Angeli superiores, qui immediate de divinis a Deo illuminantur, inferiores
Angelos instruere possunt, ut supra dictum est. Sed aliqui homines immediate de divinis
per Dei verbum sunt instructi; sicut maxime patet de apostolis, secundum illud ad
Heb. I, novissime, diebus istis, locutus est nobis in filio. Ergo aliqui homines aliquos
Angelos docere potuerunt. (Ia q. 117 a. 2 arg. 2)
Praeterea, inferiores Angeli a superioribus instruuntur. Sed quidam homines superiores
sunt aliquibus Angelis, cum ad supremos ordines Angelorum aliqui homines assumantur,
ut Gregorius dicit in quadam homilia. Ergo aliqui inferiores Angeli per aliquos homines
de divinis instrui possunt. (Ia q. 117 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod Dionysius dicit, IV cap. de Div. Nom., quod omnes divinae illuminationes
perferuntur ad homines mediantibus Angelis. Non ergo Angeli instruuntur per homines
de divinis. (Ia q. 117 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra habitum est, inferiores Angeli loqui quidem possunt
superioribus Angelis, manifestando eis suas cogitationes; sed de rebus divinis superiores
ab inferioribus nunquam illuminantur. Manifestum est autem quod eo modo quo inferiores
Angeli superioribus subduntur, supremi homines subduntur etiam infimis Angelorum.
Quod patet per id quod dominus dicit, Matth. XI, inter natos mulierum non surrexit
maior Ioanne Baptista; sed qui minor est in regno caelorum, maior est illo. Sic igitur
de rebus divinis ab hominibus Angeli nunquam illuminantur. Cogitationes tamen suorum
cordium homines Angelis per modum locutionis manifestare possunt, quia secreta cordium
scire solius Dei est. (Ia q. 117 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod Augustinus, V super Gen. ad Litt., sic exponit illam
apostoli auctoritatem. Praemiserat enim apostolus, mihi, omnium sanctorum minimo,
data est gratia haec, illuminare omnes quae sit dispensatio sacramenti absconditi
a saeculis in Deo. Ita dico absconditi, ut tamen innotesceret principibus et potestatibus
in caelestibus, per Ecclesiam scilicet, multiformis sapientia Dei. Quasi dicat, ita
hoc sacramentum erat absconditum hominibus, ut tamen Ecclesiae caelesti, quae continetur
in principibus et potestatibus, hoc sacramentum notum esset a saeculis, non ante saecula,
quia ibi primitus Ecclesia fuit, quo post resurrectionem et ista Ecclesia hominum
congreganda est. Potest tamen et aliter dici, quod illud quod absconditum est, non
tantum in Deo innotescit Angelis, verum etiam hic eis apparet, cum efficitur atque
propalatur, ut Augustinus ibidem subdit. Et sic dum per apostolos impleta sunt Christi
et Ecclesiae mysteria, Angelis aliqua apparuerunt de huiusmodi mysteriis, quae ante
erant eis occulta. Et per hunc modum potest intelligi quod Hieronymus dicit, quod,
apostolis praedicantibus, Angeli aliqua mysteria cognoverunt, quia scilicet per praedicationem
apostolorum huiusmodi mysteria explebantur in rebus ipsis, sicut praedicante Paulo
convertebantur gentes; de quo apostolus ibi loquitur. (Ia q. 117 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod apostoli instruebantur immediate a verbo Dei, non secundum
eius divinitatem, sed inquantum eius humanitas loquebatur. Unde ratio non sequitur. (Ia q. 117 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod aliqui homines, etiam in statu viae, sunt maiores aliquibus
Angelis, non quidem actu, sed virtute; inquantum scilicet habent caritatem tantae
virtutis, ut possint mereri maiorem beatitudinis gradum quam quidam Angeli habeant.
Sicut si dicamus semen alicuius magnae arboris esse maius virtute quam aliquam parvam
arborem, cum tamen multo minus sit in actu. (Ia q. 117 a. 2 ad 3)
Articulus 3. Kan de mens door de kracht van zijn ziel lichamelijke stof veranderen?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod homo per virtutem animae possit corporalem
materiam immutare. Dicit enim Gregorius, II Dialog., quod sancti miracula aliquando
ex prece faciunt, aliquando ex potestate, sicut Petrus, qui Tabitham mortuam orando
suscitavit, Ananiam et Saphiram mentientes morti increpando tradidit. Sed in operatione
miraculorum fit aliqua immutatio materiae corporalis. Ergo homines virtute suae animae
possunt materiam corporalem immutare. (Ia q. 117 a. 3 arg. 1)
Praeterea, super illud ad Gal. III, quis vos fascinavit veritati non obedire? Dicit
Glossa quod quidam habent oculos urentes, qui solo aspectu inficiunt alios, et maxime
pueros. Sed hoc non esset, nisi virtus animae posset materiam corporalem immutare.
Ergo homo per virtutem suae animae potest materiam corporalem immutare. (Ia q. 117 a. 3 arg. 2)
Praeterea, corpus humanum est nobilius quam alia inferiora corpora. Sed per apprehensionem
animae humanae immutatur corpus humanum ad calorem et frigus, ut patet in irascentibus
et timentibus; et quandoque etiam haec immutatio pervenit usque ad aegritudinem et
mortem. Ergo multo magis anima hominis potest sua virtute materiam corporalem immutare. (Ia q. 117 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod dicit Augustinus, in III de Trin., quod materia corporalis soli
Deo obedit ad nutum. (Ia q. 117 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est materia corporalis non immutatur ad
formam, nisi vel ab agente aliquo composito ex materia et forma; vel ab ipso Deo,
in quo virtualiter et materia et forma praeexistit, sicut in primordiali causa utriusque.
Unde et de Angelis supra dictum est quod materiam corporalem immutare non possunt
naturali virtute, nisi applicando corporalia agentia ad effectus aliquos producendos.
Multo igitur minus anima sua virtute naturali potest immutare materiam corporalem,
nisi mediantibus aliquibus corporibus. (Ia q. 117 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod sancti dicuntur miracula facere ex potestate gratiae,
non naturae. Quod patet per illud quod Gregorius ibidem dicit, qui filii Dei ex potestate
sunt, ut dicit Ioannes, quid mirum si signa facere ex potestate valeant? (Ia q. 117 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod fascinationis causam assignavit Avicenna ex hoc, quod materia
corporalis nata est obedire spirituali substantiae magis quam contrariis agentibus
in natura. Et ideo quando anima fuerit fortis in sua imaginatione, corporalis materia
immutatur secundum eam. Et hanc dicit esse causam oculi fascinantis. Sed supra ostensum
est quod materia corporalis non obedit substantiae spirituali ad nutum, nisi soli
creatori. Et ideo melius dicendum est, quod ex forti imaginatione animae immutantur
spiritus corporis coniuncti. Quae quidem immutatio spirituum maxime fit in oculis,
ad quos subtiliores spiritus perveniunt. Oculi autem inficiunt aerem continuum usque
ad determinatum spatium, per quem modum specula, si fuerint nova et pura, contrahunt
quandam impuritatem ex aspectu mulieris menstruatae, ut Aristoteles dicit in libro
de Somn. et Vig. Sic igitur cum aliqua anima fuerit vehementer commota ad malitiam,
sicut maxime in vetulabus contingit, efficitur secundum modum praedictum aspectus
eius venenosus et noxius, et maxime pueris, qui habent corpus tenerum, et de facili
receptivum impressionis. Possibile est etiam quod ex Dei permissione, vel etiam ex
aliquo facto occulto, cooperetur ad hoc malignitas Daemonum, cum quibus vetulae sortilegae
aliquod foedus habent. (Ia q. 117 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod anima corpori humano unitur ut forma, et appetitus sensitivus,
qui obedit aliqualiter rationi, ut supra dictum est, est actus alicuius organi corporalis.
Et ideo oportet quod ad apprehensionem animae humanae, commoveatur appetitus sensitivus
cum aliqua operatione corporali. Ad exteriora vero corpora immutanda apprehensio animae
humanae non sufficit, nisi mediante immutatione proprii corporis, ut dictum est. (Ia q. 117 a. 3 ad 3)
Articulus 4. Kan de van het lichaam gescheiden menselijke ziel andere lichamen plaatselijk bewegen?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod anima hominis separata possit corpora saltem
localiter movere. Substantiae enim spirituali naturaliter obedit corpus ad motum localem,
ut supra dictum est. Sed anima separata est substantia spiritualis. Ergo suo imperio
potest exteriora corpora movere. (Ia q. 117 a. 4 arg. 1)
Praeterea, in itinerario Clementis dicitur, narrante Niceta ad Petrum, quod Simon
magus per magicas artes pueri a se interfecti animam retinebat, per quam magicas operationes
efficiebat. Sed hoc esse non potuisset sine aliqua corporum transmutatione, ad minus
locali. Ergo anima separata habet virtutem localiter movendi corpora. (Ia q. 117 a. 4 arg. 2)
Sed contra est quod philosophus dicit, in libro de anima quod anima non potest movere
quodcumque corpus, sed solummodo proprium. (Ia q. 117 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod anima separata sua naturali virtute non potest movere aliquod
corpus. Manifestum est enim quod, cum anima est corpori unita, non movet corpus nisi
vivificatum, unde si aliquod membrum corporis mortificetur, non obedit animae ad motum
localem. Manifestum est autem quod ab anima separata nullum corpus vivificatur. Unde
nullum corpus obedit ei ad motum localem, quantum est ex virtute suae naturae, supra
quam potest aliquid ei conferri virtute divina. (Ia q. 117 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod substantiae quaedam spirituales sunt, quarum virtutes
non determinantur ad aliqua corpora, sicut sunt Angeli, qui sunt naturaliter a corporibus
absoluti, et ideo diversa corpora eis possunt obedire ad motum. Si tamen alicuius
substantiae separatae virtus motiva determinetur naturaliter ad movendum aliquod corpus,
non poterit illa substantia movere aliquod corpus maius, sed minus, sicut, secundum
philosophos, motor inferioris caeli non posset movere caelum superius. Unde cum anima
secundum suam naturam determinetur ad movendum corpus cuius est forma, nullum aliud
corpus sua naturali virtute movere potest. (Ia q. 117 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Augustinus X de Civ. Dei, et Chrysostomus super
Matth., frequenter Daemones simulant se esse animas mortuorum, ad confirmandum gentilium
errorem, qui hoc credebant. Et ideo credibile est quod Simon magus illudebatur ab
aliquo Daemone, qui simulabat se esse animam pueri quem ipse occiderat. (Ia q. 117 a. 4 ad 2)