Deze Quaestio is niet beschikbaar in Nederlandse vertaling
Prooemium
Consequenter considerandum est de opere ornatus. Et primo, de singulis diebus secundum
se; secundo, de omnibus sex diebus in communi. Circa primum ergo, considerandum est
primo de opere quartae diei, secundo, de opere quintae; tertio, de opere sextae; quarto,
de iis quae pertinent ad septimum diem. Circa primum quaeruntur tria. Primo, de productione
luminarium. Secundo, de fine productionis eorum. Tertio, utrum sint animata. (Ia q. 70 pr.)
Articulus 1.
Ad primum sic proceditur. Videtur quod luminaria non debuerint produci quarta die.
Luminaria enim sunt corpora incorruptibilia naturaliter. Ergo eorum materia non potest
esse absque formis eorum. Sed eorum materia producta est in opere creationis, ante
omnem diem. Ergo et eorum formae. Non ergo sunt facta quarta die. (Ia q. 70 a. 1 arg. 1)
Praeterea, luminaria sunt quasi vasa luminis. Sed lux est facta prima die. Ergo luminaria
fieri debuerunt prima die, et non quarta. (Ia q. 70 a. 1 arg. 2)
Praeterea, sicut plantae fixae sunt in terra, ita luminaria fixa sunt in firmamento,
unde Scriptura dicit quod posuit ea in firmamento. Sed productio plantarum simul describitur
cum formatione terrae, cui inhaerent. Ergo et productio luminarium simul debuit poni,
secunda die, cum productione firmamenti. (Ia q. 70 a. 1 arg. 3)
Praeterea, sol et luna et alia luminaria sunt causae plantarum. Sed naturali ordine
causa praecedit effectum. Ergo luminaria non debuerunt fieri quarta die, sed tertia
vel ante. (Ia q. 70 a. 1 arg. 4)
Praeterea, multae stellae, secundum astrologos, sunt luna maiores. Non ergo tantum
sol et luna debuerunt poni duo magna luminaria. (Ia q. 70 a. 1 arg. 5)
Sed in contrarium sufficit auctoritas Scripturae. (Ia q. 70 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod in recapitulatione divinorum operum, Scriptura sic dicit,
igitur perfecti sunt caeli et terra, et omnis ornatus eorum. In quibus verbis triplex
opus intelligi potest, scilicet opus creationis, per quod caelum et terra producta
leguntur, sed informia. Et opus distinctionis, per quod caelum et terra sunt perfecta,
sive per formas substantiales attributas materiae omnino informi, ut Augustinus vult;
sive quantum ad convenientem decorem et ordinem, ut alii sancti dicunt. Et his duobus
operibus additur ornatus. Et differt ornatus a perfectione. Nam perfectio caeli et
terrae ad ea pertinere videtur quae caelo et terrae sunt intrinseca, ornatus vero
ad ea quae sunt a caelo et terra distincta. Sicut homo perficitur per proprias partes
et formas, ornatur autem per vestimenta, vel aliquid huiusmodi. Distinctio autem aliquorum
maxime manifestatur per motum localem, quo ab invicem separantur. Et ideo ad opus
ornatus pertinet productio illarum rerum quae habent motum in caelo et in terra. Sicut
autem supra dictum est, de tribus fit mentio in creatione, scilicet de caelo et aqua
et terra. Et haec tria etiam formantur per opus distinctionis tribus diebus, primo
die, caelum; secundo die distinguuntur aquae; tertio die fit distinctio in terra,
maris et aridae. Et similiter in opere ornatus, primo die, qui est quartus, producuntur
luminaria, quae moventur in caelo, ad ornatum ipsius. Secundo die, qui est quintus,
aves et pisces, ad ornatum medii elementi, quia habent motum in aere et aqua, quae
pro uno accipiuntur. Tertio die, qui est sextus, producuntur animalia quae habent
motum in terra, ad ornatum ipsius. Sed sciendum est quod in productione luminarium
non discordat Augustinus ab aliis sanctis. Dicit enim luminaria esse facta in actu,
non in virtute tantum, non enim habet firmamentum virtutem productivam luminarium,
sicut habet terra virtutem productivam plantarum. Unde Scriptura non dicit, producat
firmamentum luminaria; sicut dicit, germinet terra herbam virentem. (Ia q. 70 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, secundum Augustinum, nulla difficultas ex hoc oritur.
Non enim ponit successionem temporis in istis operibus, et ideo non oportet dicere
quod materia luminarium fuerit sub alia forma. Secundum etiam eos qui ponunt caelestia
corpora ex natura quatuor elementorum, nulla difficultas accidit, quia potest dici
quod sunt formata ex praeiacenti materia, sicut animalia et plantae. Sed secundum
eos qui ponunt corpora caelestia esse alterius naturae ab elementis et incorruptibilia
per naturam, oportet dicere quod substantia luminarium a principio fuit creata; sed
prius erat informis, et nunc formatur; non quidem forma substantiali, sed per collationem
determinatae virtutis. Ideo tamen non fit mentio a principio de eis, sed solum quarta
die, ut Chrysostomus dicit, ut per hoc removeat populum ab idololatria, ostendens
luminaria non esse deos, ex quo nec a principio fuerunt. (Ia q. 70 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod, secundum Augustinum, nulla sequitur difficultas, quia lux
de qua prima die facta est mentio, fuit lux spiritualis; nunc autem fit lux corporalis.
Si autem lux primo die facta intelligitur lux corporalis, oportet dicere quod lux
primo die fuit producta secundum communem lucis naturam, quarto autem die attributa
est luminaribus determinata virtus ad determinatos effectus; secundum quod videmus
alios effectus habere radium solis, et alios radium lunae, et sic de aliis. Et propter
hanc determinationem virtutis, dicit Dionysius, IV cap. de Div. Nom., quod lumen solis,
quod primo erat informe, quarto die formatum est. (Ia q. 70 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, secundum Ptolomaeum, luminaria non sunt fixa in sphaeris,
sed habent motum seorsum a motu sphaerarum. Unde Chrysostomus dicit quod non ideo
dicitur quod posuit ea in firmamento, quia ibi sint fixa; sed quia iusserit ut ibi
essent; sicut posuit hominem in Paradiso, ut ibi esset. Sed secundum opinionem Aristotelis,
stellae fixae sunt in orbibus, et non moventur nisi motu orbium, secundum rei veritatem.
Tamen motus luminarium sensu percipitur, non autem motus sphaerarum. Moyses autem,
rudi populo condescendens, secutus est quae sensibiliter apparent, ut dictum est.
Si autem sit aliud firmamentum quod factum est secunda die, ab eo in quo posita sunt
sidera, secundum distinctionem naturae, licet sensus non discernat, quem Moyses sequitur,
ut dictum est; cessat obiectio. Nam firmamentum factum est secunda die, quantum ad
inferiorem partem. In firmamento autem posita sunt sidera quarta die, quantum ad superiorem
partem; ut totum pro uno accipiatur, secundum quod sensui apparet. (Ia q. 70 a. 1 ad 3)
Ad quartum dicendum quod, sicut dicit Basilius, praemittitur productio plantarum luminaribus,
ad excludendam idololatriam. Qui enim credunt luminaria esse deos, dicunt quod primordialem
originem habent plantae a luminaribus. Quamvis, ut Chrysostomus dicit, sicut agricola
cooperatur ad productionem plantarum, ita etiam et luminaria per suos motus. (Ia q. 70 a. 1 ad 4)
Ad quintum dicendum quod, sicut Chrysostomus dicit, dicuntur duo luminaria magna non
tam quantitate, quam efficacia et virtute. Quia etsi aliae stellae sint maiores quantitate
quam luna, tamen effectus lunae magis sentitur in istis inferioribus. Et etiam secundum
sensum maior apparet. (Ia q. 70 a. 1 ad 5)
Articulus 2.
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod inconvenienter causa productionis luminarium
describatur. Dicitur enim Ierem. X, a signis caeli nolite metuere, quae gentes timent.
Non ergo luminaria in signa facta sunt. (Ia q. 70 a. 2 arg. 1)
Praeterea, signum contra causam dividitur. Sed luminaria sunt causa eorum quae hic
aguntur. Ergo non sunt signa. (Ia q. 70 a. 2 arg. 2)
Praeterea, distinctio temporum et dierum incoepit a primo die. Non ergo facta sunt
luminaria in tempora et dies et annos, idest in horum distinctionem. (Ia q. 70 a. 2 arg. 3)
Praeterea, nihil fit propter vilius se, quia finis est melior iis quae sunt ad finem.
Sed luminaria sunt meliora quam terra. Non ergo facta sunt ut illuminent terram. (Ia q. 70 a. 2 arg. 4)
Praeterea, luna non praeest nocti quando est prima. Probabile autem est quod luna
facta fuerit prima, sic enim homines incipiunt computare. Ergo luna non est facta
ut praesit nocti. (Ia q. 70 a. 2 arg. 5)
In contrarium sufficit auctoritas Scripturae. (Ia q. 70 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut dictum est supra, creatura aliqua corporalis potest
dici esse facta vel propter actum proprium, vel propter aliam creaturam, vel propter
totum universum, vel propter gloriam Dei. Sed Moyses, ut populum ab idololatria revocaret,
illam solam causam tetigit, secundum quod sunt facta ad utilitatem hominum. Unde dicitur
Deut. IV, ne forte, elevatis oculis ad caelum, videas solem et lunam et omnia astra
caeli, et errore deceptus adores ea et colas, quae creavit dominus Deus in ministerium
cunctis gentibus. Hoc autem ministerium explicat in principio Genesis per tria. Primo
enim provenit utilitas hominibus ex luminaribus quantum ad visum, qui est directivus
in operibus, et maxime utilis ad cognoscendas res. Et quantum ad hoc, dicit, ut luceant
in firmamento, et illuminent terram. Secundo, quantum ad vicissitudines temporum,
quibus et fastidium tollitur et valetudo conservatur, et necessaria victui oriuntur
quae non essent, si semper esset aut aestas aut hiems. Et quantum ad hoc, dicit, ut
sint in tempora et dies et annos. Tertio, quantum ad opportunitatem negotiorum et
operum, inquantum ex luminaribus caeli accipitur significatio pluviosi temporis vel
sereni quae sunt apta diversis negotiis. Et quantum ad hoc dicit, ut sint in signa. (Ia q. 70 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod luminaria sunt in signa corporalium transmutationum,
non autem eorum quae dependent ex libero arbitrio. (Ia q. 70 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod per causam sensibilem quandoque ducimur in cognitionem effectus
occulti, sicut et e converso. Unde nihil prohibet causam sensibilem esse signum. Ideo
tamen potius dicit signa quam causas, ut occasionem idololatriae tolleret. (Ia q. 70 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod in prima die facta est communis distinctio temporis per diem
et noctem, secundum motum diurnum, qui est communis totius caeli; qui potest intelligi
incoepisse primo die. Sed speciales distinctiones dierum et temporum, secundum quod
dies est calidior die, et tempus tempore, et annus anno, fiunt secundum speciales
motus stellarum; qui possunt intelligi quarto die incoepisse. (Ia q. 70 a. 2 ad 3)
Ad quartum dicendum quod in illuminatione terrae intelligitur utilitas hominis, qui
secundum animam praefertur corporibus luminarium. Nihil tamen prohibet dici quod dignior
creatura facta est propter inferiorem, non secundum quod in se consideratur sed secundum
quod ordinatur ad integritatem universi. (Ia q. 70 a. 2 ad 4)
Ad quintum dicendum quod luna, quando est perfecta, oritur vespere et occidit mane,
et sic praeest nocti. Et satis probabile est quod luna fuerit facta plena; sicut et
herbae factae sunt in sua perfectione, facientes semen, et similiter animalia et homo.
Licet enim naturali processu ab imperfecto ad perfectum deveniatur, simpliciter tamen
perfectum prius est imperfecto. Augustinus tamen hoc non asserit, quia dicit non esse
inconveniens quod Deus imperfecta fecerit, quae postmodum ipse perfecit. (Ia q. 70 a. 2 ad 5)
Articulus 3.
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod luminaria caeli sint animata. Superius enim
corpus nobilioribus ornamentis ornari debet. Sed ea quae pertinent ad ornatum inferiorum
corporum, sunt animata; scilicet pisces, aves et terrestria animalia. Ergo et luminaria,
quae pertinent ad ornatum caeli. (Ia q. 70 a. 3 arg. 1)
Praeterea, nobilioris corporis nobilior est forma. Sed sol et luna et alia luminaria
sunt nobiliora quam corpora plantarum et animalium. Ergo habent nobiliorem formam.
Nobilissima autem forma est anima, quae est principium vitae, quia, ut Augustinus
dicit in libro de vera Relig., quaelibet substantia vivens naturae ordine praefertur
substantiae non viventi. Ergo luminaria caeli sunt animata. (Ia q. 70 a. 3 arg. 2)
Praeterea, causa nobilior est effectu. Sed sol et luna et alia luminaria sunt causa
vitae, ut patet maxime in animalibus ex putrefactione generatis, quae virtute solis
et stellarum vitam consequuntur. Ergo multo magis corpora caelestia vivunt et sunt
animata. (Ia q. 70 a. 3 arg. 3)
Praeterea, motus caeli et caelestium corporum sunt naturales, ut patet in I de caelo.
Motus autem naturalis est a principio intrinseco. Cum igitur principium motus caelestium
corporum sit aliqua substantia apprehensiva, quae movetur sicut desiderans a desiderato,
ut dicitur in XII Metaphys.; videtur quod principium apprehendens sit principium intrinsecum
corporibus caelestibus. Ergo sunt animata. (Ia q. 70 a. 3 arg. 4)
Praeterea, primum mobile est caelum. In genere autem mobilium, primum est movens seipsum,
ut probatur in VIII Physic., quia quod est per se, prius est eo quod est per aliud.
Sola autem animata movent seipsa, ut in eodem libro ostenditur. Ergo corpora caelestia
sunt animata. (Ia q. 70 a. 3 arg. 5)
Sed contra est quod Damascenus dicit in libro II, nullus animatos caelos vel luminaria
aestimet; inanimati enim sunt et insensibiles. (Ia q. 70 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod circa istam quaestionem apud philosophos fuit diversa opinio.
Anaxagoras enim, ut Augustinus refert Lib. XVIII de Civ. Dei, factus est reus apud
Athenienses, quia dixit solem esse lapidem ardentem, negans utique ipsum esse Deum,
vel aliquid animatum. Platonici vero posuerunt corpora caelestia animata. Similiter
etiam apud doctores fidei, fuit circa hoc diversa opinio. Origenes enim posuit corpora
caelestia animata. Hieronymus etiam idem sentire videtur, exponens illud Eccle. I,
lustrans universa, per circuitum pergit spiritus. Basilius vero et Damascenus asserunt
corpora caelestia non esse animata. Augustinus vero sub dubio dereliquit, in neutram
partem declinans, ut patet in II supra Gen. ad Litt.; et in Enchirid., ubi etiam dicit
quod, si sunt animata caelestia corpora, pertinent ad societatem Angelorum eorum animae.
In hac autem opinionum diversitate, ut veritas aliquatenus innotescat, considerandum
est quod unio animae et corporis non est propter corpus, sed propter animam, non enim
forma est propter materiam, sed e converso. Natura autem et virtus animae deprehenditur
ex eius operatione, quae etiam quodammodo est finis eius. Invenitur autem corpus necessarium
ad aliquam operationem animae, quae mediante corpore exercetur; sicut patet in operibus
animae sensitivae et nutritivae. Unde necesse est tales animas unitas esse corporibus
propter suas operationes. Est autem aliqua operatio animae, quae non exercetur corpore
mediante, sed tamen ex corpore aliquod adminiculum tali operationi exhibetur; sicut
per corpus exhibentur animae humanae phantasmata, quibus indiget ad intelligendum.
Unde etiam talem animam necesse est corpori uniri propter suam operationem, licet
contingat ipsam separari. Manifestum est autem quod anima caelestis corporis non potest
habere operationes nutritivae animae, quae sunt nutrire, augere et generare, huiusmodi
enim operationes non competunt corpori incorruptibili per naturam. Similiter etiam
nec operationes animae sensitivae corpori caelesti conveniunt, quia omnes sensus fundantur
super tactum, qui est apprehensivus qualitatum elementarium. Omnia etiam organa potentiarum
sensitivarum requirunt determinatam proportionem secundum commixtionem aliquam elementorum,
a quorum natura corpora caelestia ponuntur remota. Relinquitur ergo quod de operationibus
animae nulla potest competere animae caelesti nisi duae, intelligere et movere, nam
appetere consequitur sensum et intellectum, et cum utroque ordinatur. Intellectualis
autem operatio, cum non exerceatur per corpus, non indiget corpore nisi inquantum
ei per sensus ministrantur phantasmata. Operationes autem sensitivae animae corporibus
caelestibus non conveniunt, ut dictum est. Sic igitur propter operationem intellectualem,
anima caelesti corpori non uniretur. Relinquitur ergo quod propter solam motionem.
Ad hoc autem quod moveat, non oportet quod uniatur ei ut forma; sed per contactum
virtutis, sicut motor unitur mobili. Unde Aristoteles, libro VIII Physic., postquam
ostendit quod primum movens seipsum componitur ex duabus partibus, quarum una est
movens et alia mota; assignans quomodo hae duae partes uniantur, dicit quod per contactum
vel duorum ad invicem, si utrumque sit corpus, vel unius ad alterum et non e converso,
si unum sit corpus et aliud non corpus. Platonici etiam animas corporibus uniri non
ponebant nisi per contactum virtutis, sicut motor mobili. Et sic per hoc quod Plato
ponit corpora caelestia animata, nihil aliud datur intelligi, quam quod substantiae
spirituales uniuntur corporibus caelestibus ut motores mobilibus. Quod autem corpora
caelestia moveantur ab aliqua substantia apprehendente, et non solum a natura, sicut
gravia et levia, patet ex hoc, quod natura non movet nisi ad unum, quo habito quiescit,
quod in motu corporum caelestium non apparet. Unde relinquitur quod moventur ab aliqua
substantia apprehendente Augustinus etiam dicit, III de Trin., corpora omnia administrari
a Deo per spiritum vitae. Sic igitur patet quod corpora caelestia non sunt animata
eo modo quo plantae et animalia, sed aequivoce. Unde inter ponentes ea esse animata,
et ponentes ea inanimata, parva vel nulla differentia invenitur in re, sed in voce
tantum. (Ia q. 70 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ad ornatum pertinent aliqua secundum proprium motum.
Et quantum ad hoc, luminaria caeli conveniunt cum aliis quae ad ornatum pertinent,
quia moventur a substantia vivente. (Ia q. 70 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod nihil prohibet aliquid esse nobilius simpliciter, quod tamen
non est nobilius quantum ad aliquid. Forma ergo caelestis corporis, etsi non sit simpliciter
nobilior anima animalis, est tamen nobilior quantum ad rationem formae, perficit enim
totaliter suam materiam, ut non sit in potentia ad aliam formam; quod anima non facit.
Quantum etiam ad motum, moventur corpora caelestia a nobilioribus motoribus. (Ia q. 70 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod corpus caeleste, cum sit movens motum, habet rationem instrumenti,
quod agit in virtute principalis agentis. Et ideo ex virtute sui motoris, qui est
substantia vivens, potest causare vitam. (Ia q. 70 a. 3 ad 3)
Ad quartum dicendum quod motus corporis caelestis est naturalis, non propter principium
activum, sed propter principium passivum, quia scilicet habet in sua natura aptitudinem
ut tali motu ab intellectu moveatur. (Ia q. 70 a. 3 ad 4)
Ad quintum dicendum quod caelum dicitur movere seipsum, inquantum componitur ex motore
et mobili, non sicut ex forma et materia, sed secundum contactum virtutis, ut dictum
est. Et hoc etiam modo potest dici quod eius motor est principium intrinsecum, ut
sic etiam motus caeli possit dici naturalis ex parte principii activi; sicut motus
voluntarius dicitur esse naturalis animali inquantum est animal, ut dicitur in VIII
Physic. (Ia q. 70 a. 3 ad 5)