Deze Quaestio is niet beschikbaar in Nederlandse vertaling
Prooemium
Deinde considerandum est de statu vel conditione primi hominis. Et primo, quantum
ad animam; secundo, quantum ad corpus. Circa primum consideranda sunt duo, primo,
de conditione hominis quantum ad intellectum; secundo, de conditione hominis quantum
ad voluntatem. Circa primum quaeruntur quatuor. Primo, utrum primus homo viderit Deum
per essentiam. Secundo, utrum videre potuerit substantias separatas, idest Angelos.
Tertio, utrum habuerit omnium scientiam. Quarto, utrum potuerit errare vel decipi. (Ia q. 94 pr.)
Articulus 1.
Ad primum sic proceditur. Videtur quod primus homo per essentiam Deum viderit. Beatitudo
enim hominis in visione divinae essentiae consistit. Sed primus homo, in Paradiso
conversans, beatam et omnium divitem habuit vitam, ut Damascenus dicit in II libro.
Et Augustinus dicit, in XIV de Civ. Dei, si homines habebant affectus suos quales
nunc habemus, quomodo erant beati in illo inenarrabilis beatitudinis loco, idest Paradiso?
Ergo primus homo in Paradiso vidit Deum per essentiam. (Ia q. 94 a. 1 arg. 1)
Praeterea, Augustinus dicit, XIV de Civ. Dei, quod primo homini non aberat quidquam
quod bona voluntas adipisceretur. Sed nihil melius bona voluntas adipisci potest quam
divinae essentiae visionem. Ergo homo per essentiam Deum videbat. (Ia q. 94 a. 1 arg. 2)
Praeterea, visio Dei per essentiam est qua videtur Deus sine medio et sine aenigmate.
Sed homo in statu innocentiae vidit Deum sine medio; ut Magister dicit in I distinctione
IV libri Sent. Vidit etiam sine aenigmate, quia aenigma obscuritatem importat, ut
Augustinus dicit, XV de Trin.; obscuritas autem introducta est per peccatum. Ergo
homo in primo statu vidit Deum per essentiam. (Ia q. 94 a. 1 arg. 3)
Sed contra est quod apostolus dicit, I ad Cor. XV, quod non prius quod spirituale
est, sed quod animale. Sed maxime spirituale est videre Deum per essentiam. Ergo primus
homo, in primo statu animalis vitae, Deum per essentiam non vidit. (Ia q. 94 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod primus homo Deum per essentiam non vidit, secundum communem
statum illius vitae; nisi forte dicatur quod viderit eum in raptu, quando Deus immisit
soporem in Adam, ut dicitur Gen. II. Et huius ratio est quia, cum divina essentia
sit ipsa beatitudo, hoc modo se habet intellectus videntis divinam essentiam ad Deum,
sicut se habet quilibet homo ad beatitudinem. Manifestum est autem quod nullus homo
potest per voluntatem a beatitudine averti, naturaliter enim, et ex necessitate, homo
vult beatitudinem, et fugit miseriam. Unde nullus videns Deum per essentiam, potest
voluntate averti a Deo, quod est peccare. Et propter hoc, omnes videntes Deum per
essentiam, sic in amore Dei stabiliuntur, quod in aeternum peccare non possunt. Cum
ergo Adam peccaverit, manifestum est quod Deum per essentiam non videbat. Cognoscebat
tamen Deum quadam altiori cognitione quam nos cognoscamus, et sic quodammodo eius
cognitio media erat inter cognitionem praesentis status, et cognitionem patriae, qua
Deus per essentiam videtur. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod visio Dei
per essentiam dividitur contra visionem Dei per creaturam. Quanto autem aliqua creatura
est altior et Deo similior, tanto per eam Deus clarius videtur, sicut homo perfectius
videtur per speculum in quo expressius imago eius resultat. Et sic patet quod multo
eminentius videtur Deus per intelligibiles effectus, quam per sensibiles et corporeos.
A consideratione autem plena et lucida intelligibilium effectuum impeditur homo in
statu praesenti, per hoc quod distrahitur a sensibilibus, et circa ea occupatur. Sed,
sicut dicitur Eccle. VII, Deus fecit hominem rectum. Haec autem fuit rectitudo hominis
divinitus instituti, ut inferiora superioribus subderentur, et superiora ab inferioribus
non impedirentur. Unde homo primus non impediebatur per res exteriores a clara et
firma contemplatione intelligibilium effectuum, quos ex irradiatione primae veritatis
percipiebat, sive naturali cognitione sive gratuita. Unde dicit Augustinus, in XI
super Gen. ad Litt., quod fortassis Deus primis hominibus antea loquebatur, sicut
cum Angelis loquitur, ipsa incommutabili veritate illustrans mentes eorum; etsi non
tanta participatione divinae essentiae, quantam capiunt Angeli. Sic igitur per huiusmodi
intelligibiles effectus Dei, Deum clarius cognoscebat quam modo cognoscamus. (Ia q. 94 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod homo in Paradiso beatus fuit, non illa perfecta beatitudine
in quam transferendus erat, quae in divinae essentiae visione consistit, habebat tamen
beatam vitam secundum quendam modum, ut Augustinus dicit XI super Gen. ad Litt., inquantum
habebat integritatem et perfectionem quandam naturalem. (Ia q. 94 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod bona voluntas est ordinata voluntas. Non autem fuisset primi
hominis ordinata voluntas, si in statu meriti habere voluisset quod ei promittebatur
pro praemio. (Ia q. 94 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod duplex est medium. Quoddam, in quo simul videtur quod per
medium videri dicitur; sicut cum homo videtur per speculum, et simul videtur cum ipso
speculo. Aliud medium est, per cuius notitiam in aliquid ignotum devenimus; sicut
est medium demonstrationis. Et sine tali medio Deus videbatur, non tamen sine primo
medio. Non enim oportebat primum hominem pervenire in Dei cognitionem per demonstrationem
sumptam ab aliquo effectu, sicut nobis est necessarium; sed simul in effectibus, praecipue
intelligibilibus, suo modo Deum cognoscebat. Similiter etiam est considerandum quod
obscuritas quae importatur in nomine aenigmatis, dupliciter potest accipi. Uno modo,
secundum quod quaelibet creatura est quoddam obscurum, si comparetur ad immensitatem
divinae claritatis, et sic Adam videbat Deum in aenigmate, quia videbat Deum per effectum
creatum. Alio modo potest accipi obscuritas quae consecuta est ex peccato, prout scilicet
impeditur homo a consideratione intelligibilium per sensibilium occupationem, et secundum
hoc, non vidit Deum in aenigmate. (Ia q. 94 a. 1 ad 3)
Articulus 2.
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod Adam in statu innocentiae Angelos per essentiam
viderit. Dicit enim Gregorius, in IV Dialog., in Paradiso quippe assueverat homo verbis
Dei perfrui, beatorum Angelorum spiritibus cordis munditia et celsitudine visionis
interesse. (Ia q. 94 a. 2 arg. 1)
Praeterea, anima in statu praesenti impeditur a cognitione substantiarum separatarum,
ex hoc quod est unita corpori corruptibili, quod aggravat animam, ut dicitur Sap.
IX. Unde et anima separata substantias separatas videre potest, ut supra dictum est.
Sed anima primi hominis non aggravabatur a corpore, cum non esset corruptibile. Ergo
poterat videre substantias separatas. (Ia q. 94 a. 2 arg. 2)
Praeterea, una substantia separata cognoscit aliam cognoscendo seipsam, ut dicitur
in libro de causis. Sed anima primi hominis cognoscebat seipsam. Ergo cognoscebat
substantias separatas. (Ia q. 94 a. 2 arg. 3)
Sed contra, anima Adae fuit eiusdem naturae cum animabus nostris. Sed animae nostrae
non possunt nunc intelligere substantias separatas. Ergo nec anima primi hominis potuit. (Ia q. 94 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod status animae hominis distingui potest dupliciter. Uno modo,
secundum diversum modum naturalis esse, et hoc modo distinguitur status animae separatae,
a statu animae coniunctae corpori. Alio modo distinguitur status animae secundum integritatem
et corruptionem, servato eodem modo essendi secundum naturam, et sic status innocentiae
distinguitur a statu hominis post peccatum. Anima enim hominis in statu innocentiae
erat corpori perficiendo et gubernando accommodata, sicut et nunc, unde dicitur primus
homo factus fuisse in animam viventem, idest corpori vitam dantem, scilicet animalem.
Sed huius vitae integritatem habebat, inquantum corpus erat totaliter animae subditum,
in nullo ipsam impediens, ut supra dictum est. Manifestum est autem ex praemissis
quod ex hoc quod anima est accommodata ad corporis gubernationem et perfectionem secundum
animalem vitam, competit animae nostrae talis modus intelligendi, qui est per conversionem
ad phantasmata. Unde et hic modus intelligendi etiam animae primi hominis competebat.
Secundum autem hunc modum intelligendi, motus quidam invenitur in anima, ut Dionysius
dicit IV cap. de Div. Nom., secundum tres gradus. Quorum primus est, secundum quod
a rebus exterioribus congregatur anima ad seipsam; secundus autem est, prout anima
ascendit ad hoc quod uniatur virtutibus superioribus unitis, scilicet Angelis; tertius
autem gradus est, secundum quod ulterius manuducitur ad bonum quod est supra omnia,
scilicet Deum. Secundum igitur primum processum animae, qui est a rebus exterioribus
ad seipsam, perficitur animae cognitio. Quia scilicet intellectualis operatio animae
naturalem ordinem habet ad ea quae sunt extra, ut supra dictum est, et ita per eorum
cognitionem perfecte cognosci potest nostra intellectualis operatio, sicut actus per
obiectum. Et per ipsam intellectualem operationem perfecte potest cognosci humanus
intellectus, sicut potentia per proprium actum. Sed in secundo processu non invenitur
perfecta cognitio. Quia, cum Angelus non intelligat per conversionem ad phantasmata,
sed longe eminentiori modo, ut supra dictum est; praedictus modus cognoscendi, quo
anima cognoscit seipsam, non sufficienter ducit in Angeli cognitionem. Multo autem
minus tertius processus ad perfectam notitiam terminatur, quia etiam ipsi Angeli,
per hoc quod cognoscunt seipsos, non possunt pertingere ad cognitionem divinae substantiae
propter eius excessum. Sic igitur anima primi hominis non poterat videre Angelos per
essentiam. Sed tamen excellentiorem modum cognitionis habebat de eis, quam nos habeamus,
quia eius cognitio erat magis certa et fixa circa interiora intelligibilia, quam cognitio
nostra. Et propter tantam eminentiam dicit Gregorius quod intererat Angelorum spiritibus. (Ia q. 94 a. 2 co.)
Unde patet solutio ad primum. (Ia q. 94 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod hoc quod anima primi hominis deficiebat ab intellectu substantiarum
separatarum, non erat ex aggravatione corporis; sed ex hoc quod obiectum ei connaturale
erat deficiens ab excellentia substantiarum separatarum. Nos autem deficimus propter
utrumque. (Ia q. 94 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod anima primi hominis non poterat per cognitionem sui ipsius
pertingere ad cognoscendas substantias separatas, ut supra dictum est, quia etiam
unaquaeque substantia separata cognoscit aliam per modum sui ipsius. (Ia q. 94 a. 2 ad 3)
Articulus 3.
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod primus homo non habuerit scientiam omnium.
Aut enim habuit talem scientiam per species acquisitas, aut per species connaturales,
aut per species infusas. Non autem per species acquisitas, huiusmodi enim cognitio
ab experientia causatur, ut dicitur in I Metaphys.; ipse autem non tunc fuerat omnia
expertus. Similiter etiam nec per species connaturales, quia erat eiusdem naturae
nobiscum; anima autem nostra est sicut tabula in qua nihil est scriptum, ut dicitur
in III de anima. Si autem per species infusas, ergo scientia eius quam habebat de
rebus, non erat eiusdem rationis cum scientia nostra, quam a rebus acquirimus. (Ia q. 94 a. 3 arg. 1)
Praeterea, in omnibus individuis eiusdem speciei est idem modus consequendi perfectionem.
Sed alii homines non statim in sui principio habent omnium scientiam, sed eam per
temporis successionem acquirunt secundum suum modum. Ergo nec Adam, statim formatus,
habuit omnium scientiam. (Ia q. 94 a. 3 arg. 2)
Praeterea, status praesentis vitae homini conceditur ut in eo proficiat anima et quantum
ad cognitionem, et quantum ad meritum; propter hoc enim anima corpori videtur esse
unita. Sed homo in statu illo profecisset quantum ad meritum. Ergo etiam profecisset
quantum ad cognitionem rerum. Non ergo habuit omnium rerum scientiam. (Ia q. 94 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod ipse imposuit nomina animalibus, ut dicitur Gen. II. Nomina autem
debent naturis rerum congruere. Ergo Adam scivit naturas omnium animalium, et pari
ratione, habuit omnium aliorum scientiam. (Ia q. 94 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod naturali ordine perfectum praecedit imperfectum, sicut et
actus potentiam, quia ea quae sunt in potentia, non reducuntur ad actum nisi per aliquod
ens actu. Et quia res primitus a Deo institutae sunt, non solum ut in seipsis essent,
sed etiam ut essent aliorum principia; ideo productae sunt in statu perfecto, in quo
possent esse principia aliorum. Homo autem potest esse principium alterius non solum
per generationem corporalem, sed etiam per instructionem et gubernationem. Et ideo,
sicut primus homo institutus est in statu perfecto quantum ad corpus, ut statim posset
generare; ita etiam institutus est in statu perfecto quantum ad animam, ut statim
posset alios instruere et gubernare. Non potest autem aliquis instruere, nisi habeat
scientiam. Et ideo primus homo sic institutus est a Deo, ut haberet omnium scientiam
in quibus homo natus est instrui. Et haec sunt omnia illa quae virtualiter existunt
in primis principiis per se notis, quaecumque scilicet naturaliter homines cognoscere
possunt. Ad gubernationem autem vitae propriae et aliorum, non solum requiritur cognitio
eorum quae naturaliter sciri possunt, sed etiam cognitio eorum quae naturalem cognitionem
excedunt; eo quod vita hominis ordinatur ad quendam finem supernaturalem; sicut nobis,
ad gubernationem vitae nostrae, necessarium est cognoscere quae fidei sunt. Unde et
de his supernaturalibus tantam cognitionem primus homo accepit, quanta erat necessaria
ad gubernationem vitae humanae secundum statum illum. Alia vero, quae nec naturali
hominis studio cognosci possunt, nec sunt necessaria ad gubernationem vitae humanae,
primus homo non cognovit; sicut sunt cogitationes hominum, futura contingentia, et
quaedam singularia, puta quot lapilli iaceant in flumine, et alia huiusmodi. (Ia q. 94 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod primus homo habuit scientiam omnium per species a Deo
infusas. Nec tamen scientia illa fuit alterius rationis a scientia nostra; sicut nec
oculi quos caeco nato Christus dedit, fuerunt alterius rationis ab oculis quos natura
produxit. (Ia q. 94 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod Adam debebat aliquid habere perfectionis, inquantum erat
primus homo, quod ceteris hominibus non competit; ut ex dictis patet. (Ia q. 94 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod Adam in scientia naturalium scibilium non profecisset quantum
ad numerum scitorum, sed quantum ad modum sciendi, quia quae sciebat intellectualiter,
scivisset postmodum per experimentum. Quantum vero ad supernaturalia cognita, profecisset
etiam quantum ad numerum, per novas revelationes; sicut et Angeli proficiunt per novas
illuminationes. Nec tamen est simile de profectu meriti, et scientiae, quia unus homo
non est alteri principium merendi, sicut est sciendi. (Ia q. 94 a. 3 ad 3)
Articulus 4.
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod homo in primo statu decipi potuisset. Dicit
enim apostolus, I ad Tim. II, quod mulier seducta in praevaricatione fuit. (Ia q. 94 a. 4 arg. 1)
Praeterea, Magister dicit, XXI dist. II Sent., quod ideo mulier non horruit serpentem
loquentem, quia officium loquendi eum accepisse a Deo putavit. Sed hoc falsum erat.
Ergo mulier decepta fuit ante peccatum. (Ia q. 94 a. 4 arg. 2)
Praeterea, naturale est quod quanto aliquid remotius videtur, tanto minus videtur.
Sed natura oculi non est contracta per peccatum. Ergo hoc idem in statu innocentiae
contigisset. Fuisset ergo homo deceptus circa quantitatem rei visae, sicut et modo. (Ia q. 94 a. 4 arg. 3)
Praeterea, Augustinus dicit, XII super Gen. ad Litt., quod in somno adhaeret anima
similitudini tanquam ipsi rei. Sed homo in statu innocentiae comedisset, et per consequens
dormivisset et somniasset. Ergo deceptus fuisset, adhaerendo similitudinibus tanquam
rebus. (Ia q. 94 a. 4 arg. 4)
Praeterea, primus homo nescivisset cogitationes hominum et futura contingentia, ut
dictum est. Si igitur aliquis super his sibi falsum diceret, deceptus fuisset. (Ia q. 94 a. 4 arg. 5)
Sed contra est quod Augustinus dicit, approbare vera pro falsis, non est natura instituti
hominis, sed poena damnati. (Ia q. 94 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod quidam dixerunt quod in nomine deceptionis duo possunt intelligi,
scilicet qualiscumque existimatio levis, qua aliquis adhaeret falso tanquam vero,
sine assensu credulitatis; et iterum firma credulitas. Quantum ergo ad ea quorum scientiam
Adam habebat, neutro istorum modorum homo decipi poterat ante peccatum. Sed quantum
ad ea quorum scientiam non habebat, decipi poterat, large accepta deceptione pro existimatione
qualicumque sine assensu credulitatis. Quod ideo dicunt, quia existimare falsum in
talibus, non est noxium homini; et ex quo temere assensus non adhibetur, non est culpabile.
Sed haec positio non convenit integritati primi status, quia, ut Augustinus dicit
XIV de Civit. Dei, in illo statu erat devitatio tranquilla peccati, qua manente, nullum
malum omnino esse poterat. Manifestum est autem quod, sicut verum est bonum intellectus,
ita falsum est malum eius, ut dicitur in VI Ethic. Unde non poterat esse quod, innocentia
manente, intellectus hominis alicui falso acquiesceret quasi vero. Sicut enim in membris
corporis primi hominis erat quidem carentia perfectionis alicuius, puta claritatis,
non tamen aliquod malum inesse poterat; ita in intellectu poterat esse carentia notitiae
alicuius, nulla tamen poterat ibi esse existimatio falsi. Quod etiam ex ipsa rectitudine
primi status apparet, secundum quam, quandiu anima maneret Deo subdita, tandiu in
homine inferiora superioribus subderentur, nec superiora per inferiora impedirentur.
Manifestum est autem ex praemissis quod intellectus circa proprium obiectum semper
verus est. Unde ex seipso nunquam decipitur, sed omnis deceptio accidit in intellectu
ex aliquo inferiori, puta phantasia vel aliquo huiusmodi. Unde videmus quod, quando
naturale iudicatorium non est ligatum, non decipimur per huiusmodi apparitiones, sed
solum quando ligatur, ut patet in dormientibus. Unde manifestum est quod rectitudo
primi status non compatiebatur aliquam deceptionem circa intellectum. (Ia q. 94 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod illa seductio mulieris, etsi praecesserit peccatum operis,
subsecuta tamen est peccatum internae elationis. Dicit enim Augustinus, XI super Gen.
ad Litt., quod mulier verbis serpentis non crederet, nisi iam inesset menti eius amor
propriae potestatis, et quaedam de se superba praesumptio. (Ia q. 94 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod mulier putavit serpentem hoc accepisse loquendi officium,
non per naturam, sed aliqua supernaturali operatione. Quamvis non sit necessarium
auctoritatem Magistri sententiarum sequi in hac parte. (Ia q. 94 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, si aliquid repraesentatum fuisset sensui vel phantasiae
primi hominis aliter quam sit in rerum natura, non tamen deciperetur, quia per rationem
veritatem diiudicaret. (Ia q. 94 a. 4 ad 3)
Ad quartum dicendum quod id quod accidit in somno, non imputatur homini, quia non
habet usum rationis, qui est proprius hominis actus. (Ia q. 94 a. 4 ad 4)
Ad quintum dicendum quod alicui dicenti falsum de contingentibus futuris vel cogitationibus
cordium, homo in statu innocentiae non credidisset ita esse, sed credidisset quod
hoc esset possibile, et hoc non esset existimare falsum. Vel potest dici quod divinitus
ei subventum fuisset, ne deciperetur in his quorum scientiam non habebat. Nec est
instantia, quam quidam afferunt, quod in tentatione non fuit ei subventum ne deciperetur,
licet tunc maxime indigeret. Quia iam praecesserat peccatum in animo, et ad divinum
auxilium recursum non habuit. (Ia q. 94 a. 4 ad 5)