Deinde conſiderandum eſt de productione corporis primi hominis. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo, de materia ex qua productum eſt. Secundo, de auctore a quo productum eſt. Tertio, de diſpoſitione quae ei per productionem eſt attributa. Quarto, de modo et ordine productionis ipſius. (Ia q. 91 pr.)
Ad primum ſic proceditur. Videtur quod corpus primi hominis non ſit factum de limo terrae. Maioris enim virtutis eſt facere aliquid ex nihilo, quam ex aliquo, quia plus diſtat ab actu non ens quam ens in potentia. Sed cum homo ſit digniſſima creaturarum inferiorum, decuit ut virtus Dei maxime oſtenderetur in productione corporis eius. Ergo non debuit fieri ex limo terrae, ſed ex nihilo. (Ia q. 91 a. 1 arg. 1)
Praeterea, corpora caeleſtia ſunt nobiliora terrenis. Sed corpus humanum habet maximam nobilitatem, cum perficiatur a nobiliſſima forma, quae eſt anima rationalis. Ergo non debuit fieri de corpore terreſtri, ſed magis de corpore caeleſti. (Ia q. 91 a. 1 arg. 2)
Praeterea, ignis et aer ſunt nobiliora corpora quam terra et aqua, quod ex eorum ſubtilitate apparet. Cum igitur corpus humanum ſit digniſſimum, magis debuit fieri ex igne et ex aere quam ex limo terrae. (Ia q. 91 a. 1 arg. 3)
Praeterea, corpus humanum eſt compoſitum ex quatuor elementis. Non ergo eſt factum ex limo terrae, ſed ex omnibus elementis. (Ia q. 91 a. 1 arg. 4)
Sed contra eſt quod dicitur Gen. II, formavit Deus hominem de limo terrae. (Ia q. 91 a. 1 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod, cum Deus perfectus ſit, operibus ſuis perfectionem dedit ſecundum eorum modum; ſecundum illud Deut. XXXII, Dei perfecta ſunt opera. Ipſe autem ſimpliciter perfectus eſt, ex hoc quod omnia in ſe praehabet, non per modum compoſitionis, ſed ſimpliciter et unite, ut Dionyſius dicit, eo modo quo diverſi effectus praeexiſtunt in cauſa, ſecundum unam eius eſſentiam. Iſta autem perfectio ad Angelos quidem derivatur, ſecundum quod omnia ſunt in eorum cognitione quae ſunt a Deo in natura producta, per formas diverſas. Ad hominem vero derivatur inferiori modo huiuſmodi perfectio. Non enim in ſua cognitione naturali habet omnium naturalium notitiam; ſed eſt ex rebus omnibus quodammodo compoſitus, dum de genere ſpiritualium ſubſtantiarum habet in ſe animam rationalem, de ſimilitudine vero caeleſtium corporum habet elongationem a contrariis per maximam aequalitatem complexionis, elementa vero ſecundum ſubſtantiam. Ita tamen quod ſuperiora elementa praedominantur in eo ſecundum virtutem, ſcilicet ignis et aer, quia vita praecipue conſiſtit in calido, quod eſt ignis, et humido, quod eſt aeris. Inferiora vero elementa abundant in eo ſecundum ſubſtantiam, aliter enim non poſſet eſſe mixtionis aequalitas, niſi inferiora elementa, quae ſunt minoris virtutis, ſecundum quantitatem in homine abundarent. Et ideo dicitur corpus hominis de limo terrae formatum, quia limus dicitur terra aquae permixta. Et propter hoc homo dicitur minor mundus, quia omnes creaturae mundi quodammodo inveniuntur in eo. (Ia q. 91 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod virtus Dei creantis manifeſtata eſt in corpore hominis, dum eius materia eſt per creationem producta. Oportuit autem ut ex materia quatuor elementorum fieret corpus humanum, ut homo haberet convenientiam cum inferioribus corporibus, quaſi medium quoddam exiſtens inter ſpirituales et corporales ſubſtantias. (Ia q. 91 a. 1 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod, quamvis corpus caeleſte ſit ſimpliciter nobilius terreſtri corpore, tamen quantum ad actus animae rationalis, eſt minus conveniens. Nam anima rationalis accipit notitiam veritatis quodammodo per ſenſus; quorum organa formari non poſſunt ex corpore caeleſti, cum ſit impaſſibile. Nec eſt verum quod quidam dicunt aliquid de quinta eſſentia materialiter ad compoſitionem humani corporis advenire, ponentes animam uniri corpori mediante quadam luce. Primo enim, falſum eſt quod dicunt, lucem eſſe corpus. Secundo vero, impoſſibile eſt aliquid de quinta eſſentia vel a corpore caeleſti dividi, vel elementis permiſceri, propter caeleſtis corporis impaſſibilitatem. Unde non venit in compoſitionem mixtorum corporum, niſi ſecundum ſuae virtutis effectum. (Ia q. 91 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, ſi ignis et aer, quae ſunt maioris virtutis in agendo, etiam ſecundum quantitatem in compoſitione humani corporis abundarent, omnino ad ſe traherent alia, et non poſſet fieri aequalitas commixtionis, quae eſt neceſſaria in compoſitione hominis ad bonitatem ſenſus tactus, qui eſt fundamentum ſenſuum aliorum. Oportet enim organum cuiuſlibet ſenſus non habere in actu contraria quorum ſenſus eſt perceptivus, ſed in potentia tantum. Vel ita quod omnino careat toto genere contrariorum, ſicut pupilla caret colore, ut ſit in potentia ad omnes colores, quod in organo tactus non erat poſſibile, cum ſit compoſitum ex elementis, quorum qualitates percipit tactus. Vel ita quod organum ſit medium inter contraria, ut neceſſe eſt in tactu accidere, medium enim eſt quodammodo in potentia ad extrema. (Ia q. 91 a. 1 ad 3)
Ad quartum dicendum quod in limo terrae eſt terra, et aqua conglutinans partes terrae. De aliis autem elementis Scriptura mentionem non fecit, tum quia minus abundant ſecundum quantitatem in corpore hominis, ut dictum eſt; tum etiam quia in tota rerum productione, de igne et aere, quae ſenſu non percipiuntur a rudibus mentionem non fecit Scriptura, quae rudi populo tradebatur. (Ia q. 91 a. 1 ad 4)
Ad ſecundum ſic proceditur. Videtur quod corpus humanum non ſit immediate a Deo productum. Dicit enim Auguſtinus, in III de Trin., quod corporalia diſponuntur a Deo per angelicam creaturam. Sed corpus humanum formatum fuit ex materia corporali, ut dictum eſt. Ergo debuit produci mediantibus Angelis, et non immediate a Deo. (Ia q. 91 a. 2 arg. 1)
Praeterea, quod fieri poteſt virtute creata, non eſt neceſſarium quod immediate producatur a Deo. Sed corpus humanum produci poteſt per virtutem creatam caeleſtis corporis, nam et quaedam animalia ex putrefactione generantur per virtutem activam corporis caeleſtis; et Albumaſar dicit quod in locis in quibus nimis abundat calor aut frigus, homines non generantur, ſed in locis temperatis tantum. Ergo non oportuit quod immediate corpus humanum formaretur a Deo. (Ia q. 91 a. 2 arg. 2)
Praeterea, nihil fit ex materia corporali niſi per aliquam materiae tranſmutationem. Sed omnis tranſmutatio corporalis cauſatur ex motu caeleſtis corporis, qui eſt primus motuum. Cum igitur corpus humanum ſit productum ex materia corporali, videtur quod ad eius formationem aliquid operatum fuerit corpus caeleſte. (Ia q. 91 a. 2 arg. 3)
Praeterea, Auguſtinus dicit, ſuper Gen. ad Litt., quod homo factus eſt ſecundum corpus, in operibus ſex dierum, ſecundum cauſales rationes quas Deus inſeruit creaturae corporali; poſtmodum vero fuit formatum in actu. Sed quod praeexiſtit in corporali creatura ſecundum cauſales rationes, per aliquam virtutem corpoream produci poteſt. Ergo corpus humanum productum eſt aliqua virtute creata, et non immediate a Deo. (Ia q. 91 a. 2 arg. 4)
Sed contra eſt quod dicitur Eccli. XVII, Deus de terra creavit hominem. (Ia q. 91 a. 2 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod prima formatio humani corporis non potuit eſſe per aliquam virtutem creatam, ſed immediate a Deo. Poſuerunt ſiquidem aliqui formas quae ſunt in materia corporali, a quibuſdam formis immaterialibus derivari. Sed hanc opinionem repellit philoſophus, in VII Metaphys., per hoc quod formis non competit per ſe fieri, ſed compoſito, ut ſupra expoſitum eſt; et quia oportet agens eſſe ſimile facto non convenit quod forma pura, quae eſt ſine materia, producat formam quae eſt in materia, quae non fit niſi per hoc quod compoſitum fit. Et ideo oportet quod forma quae eſt in materia, ſit cauſa formae quae eſt in materia, ſecundum quod compoſitum a compoſito generatur. Deus autem, quamvis omnino ſit immaterialis, tamen ſolus eſt qui ſua virtute materiam producere poteſt creando. Unde ipſius ſolius eſt formam producere in materia abſque adminiculo praecedentis formae materialis. Et propter hoc, Angeli non poſſunt tranſmutare corpora ad formam aliquam, niſi adhibitis ſeminibus quibuſdam, ut Auguſtinus dicit in III de Trin. Quia igitur corpus humanum nunquam formatum fuerat, cuius virtute per viam generationis aliud ſimile in ſpecie formaretur, neceſſe fuit quod primum corpus hominis immediate formaretur a Deo. (Ia q. 91 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, etſi Angeli aliquod miniſterium Deo exhibeant in his quae circa corpora operatur; aliqua tamen Deus in creatura corporea facit, quae nullo modo Angeli facere poſſunt; ſicut quod ſuſcitat mortuos, et illuminat caecos. Secundum quam virtutem etiam corpus primi hominis de limo terrae formavit. Potuit tamen fieri ut aliquod miniſterium in formatione corporis primi hominis Angeli exhiberent; ſicut exhibebunt in ultima reſurrectione, pulveres colligendo. (Ia q. 91 a. 2 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod animalia perfecta, quae generantur ex ſemine, non poſſunt generari per ſolam virtutem caeleſtis corporis, ut Avicenna fingit; licet ad eorum generationem naturalem cooperetur virtus caeleſtis corporis, prout philoſophus dicit, in II Phyſic., quod homo generat hominem ex materia, et ſol. Et exinde eſt quod exigitur locus temperatus ad generationem hominum et aliorum animalium perfectorum. Sufficit autem virtus caeleſtium corporum ad generandum quaedam animalia imperfectiora ex materia diſpoſita, manifeſtum eſt enim quod plura requiruntur ad productionem rei perfectae, quam ad productionem rei imperfectae. (Ia q. 91 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod motus caeli eſt cauſa tranſmutationum naturalium, non tamen tranſmutationum quae fiunt praeter naturae ordinem, et ſola virtute divina, ſicut quod mortui reſuſcitantur, quod caeci illuminantur. Quibus eſt ſimile quod homo ex limo terrae formatur. (Ia q. 91 a. 2 ad 3)
Ad quartum dicendum quod ſecundum rationes cauſales in creaturis dicitur aliquid praeexiſtere dupliciter. Uno modo, ſecundum potentiam activam et paſſivam, ut non ſolum ex materia praeexiſtenti fieri poſſit, ſed etiam ut aliqua praeexiſtens creatura hoc facere poſſit. Alio modo, ſecundum potentiam paſſivam tantum, ut ſcilicet de materia praeexiſtenti fieri poſſit a Deo. Et hoc modo, ſecundum Auguſtinum, corpus hominis praeextitit in operibus productis ſecundum cauſales rationes. (Ia q. 91 a. 2 ad 4)
Ad tertium ſic proceditur. Videtur quod corpus hominis non habuerit convenientem diſpoſitionem. Cum enim homo ſit nobiliſſimum animalium, corpus hominis debuit eſſe diſpoſitum optime ad ea quae ſunt propria animalis, ſcilicet ad ſenſum et motum. Sed quaedam animalia inveniuntur acutioris ſenſus quam homo, et velocioris motus; ſicut canes melius odorant, et aves velocius moventur. Ergo corpus hominis non eſt convenienter diſpoſitum. (Ia q. 91 a. 3 arg. 1)
Praeterea, perfectum eſt cui nihil deeſt. Sed plura deſunt humano corpori quam corporibus aliorum animalium, quae habent tegumenta et arma naturalia ad ſui protectionem, quae homini deſunt. Ergo corpus humanum eſt imperfectiſſime diſpoſitum. (Ia q. 91 a. 3 arg. 2)
Praeterea, homo plus diſtat a plantis quam ab animalibus brutis. Sed plantae habent ſtaturam rectam; animalia autem bruta pronam. Ergo homo non debuit habere ſtaturam rectam. (Ia q. 91 a. 3 arg. 3)
Sed contra eſt quod dicitur Eccle. VII, Deus fecit hominem rectum. (Ia q. 91 a. 3 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod omnes res naturales productae ſunt ab arte divina, unde ſunt quodammodo artificiata ipſius Dei. Quilibet autem artifex intendit ſuo operi diſpoſitionem optimam inducere, non ſimpliciter, ſed per comparationem ad finem. Et ſi talis diſpoſitio habet ſecum adiunctum aliquem defectum, artifex non curat. Sicut artifex qui facit ſerram ad ſecandum, facit eam ex ferro, ut ſit idonea ad ſecandum; nec curat eam facere ex vitro, quae eſt pulchrior materia, quia talis pulchritudo eſſet impedimentum finis. Sic igitur Deus unicuique rei naturali dedit optimam diſpoſitionem, non quidem ſimpliciter, ſed ſecundum ordinem ad proprium finem. Et hoc eſt quod philoſophus dicit, in II Phyſic., et quia dignius eſt ſic, non tamen ſimpliciter, ſed ad uniuſcuiuſque ſubſtantiam. Finis autem proximus humani corporis eſt anima rationalis et operationes ipſius, materia enim eſt propter formam, et inſtrumenta propter actiones agentis. Dico ergo quod Deus inſtituit corpus humanum in optima diſpoſitione ſecundum convenientiam ad talem formam et ad tales operationes. Et ſi aliquis defectus in diſpoſitione humani corporis eſſe videtur, conſiderandum eſt quod talis defectus ſequitur ex neceſſitate materiae, ad ea quae requiruntur in corpore ut ſit debita proportio ipſius ad animam et ad animae operationes. (Ia q. 91 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod tactus, qui eſt fundamentum aliorum ſenſuum, eſt perfectior in homine quam in aliquo alio animali, et propter hoc oportuit quod homo haberet temperatiſſimam complexionem inter omnia animalia. Praecedit etiam homo omnia alia animalia, quantum ad vires ſenſitivas interiores; ſicut ex ſupra dictis apparet. Ex quadam autem neceſſitate contingit quod, quantum ad aliquos exteriores ſenſus, homo ab aliis animalibus deficiat. Sicut homo, inter omnia animalia, habet peſſimum olfactum. Neceſſarium enim fuit quod homo, inter omnia animalia, reſpectu ſui corporis haberet maximum cerebrum, tum ut liberius in eo perficerentur operationes interiorum virium ſenſitivarum, quae ſunt neceſſariae ad intellectus operationem, ut ſupra dictum eſt; tum etiam ut frigiditas cerebri temperaret calorem cordis, quem neceſſe eſt in homine abundare, ad hoc quod homo ſit rectae ſtaturae. Magnitudo autem cerebri, propter eius humiditatem, eſt impedimentum olfactus, qui requirit ſiccitatem. Et ſimiliter poteſt aſſignari ratio quare quaedam animalia ſunt acutioris viſus et ſubtilioris auditus quam homo, propter impedimentum horum ſenſuum quod neceſſe eſt conſequi in homine ex perfecta complexionis aequalitate. Et eadem etiam ratio eſt aſſignanda de hoc quod quaedam animalia ſunt homine velociora, cui excellentiae velocitatis repugnat aequalitas humanae complexionis. (Ia q. 91 a. 3 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod cornua et ungulae, quae ſunt quorundam animalium arma, et ſpiſſitudo corii, et multitudo pilorum aut plumarum, quae ſunt tegumenta animalium, atteſtantur abundantiae terreſtris elementi; quae repugnat aequalitati et teneritudini complexionis humanae. Et ideo haec homini non competebant. Sed loco horum habet rationem et manus, quibus poteſt parare ſibi arma et tegumenta et alia vitae neceſſaria, infinitis modis. Unde et manus, in III de anima, dicitur organum organorum. Et hoc etiam magis competebat rationali naturae, quae eſt infinitarum conceptionum, ut haberet facultatem infinita inſtrumenta ſibi parandi. (Ia q. 91 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod habere ſtaturam rectam conveniens fuit homini propter quatuor. Primo quidem, quia ſenſus ſunt dati homini non ſolum ad vitae neceſſaria procuranda, ſicut aliis animalibus; ſed etiam ad cognoſcendum. Unde, cum cetera animalia non delectentur in ſenſibilibus niſi per ordinem ad cibos et venerea, ſolus homo delectatur in ipſa pulchritudine ſenſibilium ſecundum ſeipſam. Et ideo, quia ſenſus praecipue vigent in facie, alia animalia habent faciem pronam ad terram, quaſi ad cibum quaerendum et providendum ſibi de victu, homo vero habet faciem erectam, ut per ſenſus, et praecipue per viſum, qui eſt ſubtilior et plures differentias rerum oſtendit, libere poſſit ex omni parte ſenſibilia cognoſcere, et caeleſtia et terrena, ut ex omnibus intelligibilem colligat veritatem. Secundo, ut interiores vires liberius ſuas operationes habeant, dum cerebrum, in quo quodammodo perficiuntur, non eſt depreſſum, ſed ſuper omnes partes corporis elevatum. Tertio, quia oporteret quod, ſi homo haberet pronam ſtaturam, uteretur manibus loco anteriorum pedum. Et ſic utilitas manuum ad diverſa opera perficienda ceſſaret. Quarto, quia, ſi haberet pronam ſtaturam, et uteretur manibus loco anteriorum pedum, oporteret quod cibum caperet ore. Et ita haberet os oblongum, et labia dura et groſſa, et linguam etiam duram, ne ab exterioribus laederetur, ſicut patet in aliis animalibus. Et talis diſpoſitio omnino impediret locutionem, quae eſt proprium opus rationis. Et tamen homo ſtaturam rectam habens, maxime diſtat a plantis. Nam homo habet ſuperius ſui, ideſt caput, verſus ſuperius mundi, et inferius ſui verſus inferius mundi, et ideo eſt optime diſpoſitus ſecundum diſpoſitionem totius. Plantae vero habent ſuperius ſui verſus inferius mundi (nam radices ſunt ori proportionales), inferius autem ſui verſus ſuperius mundi. Animalia vero bruta medio modo, nam ſuperius animalis eſt pars qua accipit alimentum, inferius autem eſt pars qua emittit ſuperfluum. (Ia q. 91 a. 3 ad 3)
Ad quartum ſic proceditur. Videtur quod inconvenienter corporis humani productio in Scriptura deſcribatur. Sicut enim corpus humanum eſt factum a Deo, ita et alia opera ſex dierum. Sed in aliis operibus dicitur, dixit Deus, fiat, et factum eſt. Ergo ſimiliter dici debuit de hominis productione. (Ia q. 91 a. 4 arg. 1)
Praeterea, corpus humanum a Deo immediate eſt factum, ut ſupra dictum eſt. Ergo inconvenienter dicitur, faciamus hominem. (Ia q. 91 a. 4 arg. 2)
Praeterea, forma humani corporis eſt ipſa anima, quae eſt ſpiraculum vitae. Inconvenienter ergo, poſtquam dixerat, formavit Deus hominem de limo terrae, ſubiunxit, et inſpiravit in faciem eius ſpiraculum vitae. (Ia q. 91 a. 4 arg. 3)
Praeterea, anima, quae eſt ſpiraculum vitae, eſt in toto corpore, et principaliter in corde. Non ergo debuit dicere, quod inſpiravit in faciem eius ſpiraculum vitae. (Ia q. 91 a. 4 arg. 4)
Praeterea, ſexus maſculinus et femininus pertinent ad corpus, imago vero Dei ad animam. Sed anima, ſecundum Auguſtinum, fuit facta ante corpus. Inconvenienter ergo cum dixiſſet, ad imaginem ſuam fecit illum, addidit, maſculum et feminam creavit eos. (Ia q. 91 a. 4 arg. 5)
In contrarium eſt auctoritas Scripturae. (Ia q. 91 a. 4 s. c.)
Reſpondeo dicendum ad primum quod, ſicut Auguſtinus dicit in VI ſuper Gen. ad Litt., non in hoc praeeminet homo aliis rebus, quod Deus ipſe fecit hominem, quaſi alia ipſe non fecerit; cum ſcriptum ſit, opera manuum tuarum ſunt caeli, et alibi, aridam fundaverunt manus eius, ſed in hoc quod ad imaginem Dei factus eſt homo. Utitur tamen Scriptura in productione hominis ſpeciali modo loquendi, ad oſtendendum quod alia propter hominem facta ſunt. Ea enim quae principaliter intendimus, cum maiori deliberatione et ſtudio conſuevimus facere. (Ia q. 91 a. 4 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod non eſt intelligendum Deum Angelis dixiſſe, faciamus hominem; ut quidam perverſe intellexerunt. Sed hoc dicitur ad ſignificandum pluralitatem divinarum perſonarum, quarum imago expreſſius invenitur in homine. (Ia q. 91 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod quidam intellexerunt corpus hominis prius tempore formatum, et poſtmodum Deum formato iam corpori animam infudiſſe. Sed contra rationem perfectionis primae inſtitutionis rerum eſt, quod Deus vel corpus ſine anima, vel animam ſine corpore fecerit, cum utrumque ſit pars humanae naturae. Et hoc etiam eſt magis inconveniens de corpore, quod dependet ex anima, et non e converſo. Et ideo ad hoc excludendum, quidam poſuerunt quod, cum dicitur, formavit Deus hominem, intelligitur productio corporis ſimul cum anima; quod autem additur, et inſpiravit in faciem eius ſpiraculum vitae, intelligitur de ſpiritu ſancto; ſicut et dominus inſufflavit in apoſtolos, dicens, accipite ſpiritum ſanctum, Ioan. XX. Sed haec expoſitio, ut dicit Auguſtinus in libro de Civ. Dei, excluditur per verba Scripturae. Nam ſubditur ad praedicta, et factus eſt homo in animam viventem, quod apoſtolus, I ad Cor. XV, non ad vitam ſpiritualem, ſed ad vitam animalem refert. Per ſpiraculum ergo vitae intelligitur anima, ut ſic quod dicitur, inſpiravit in faciem eius ſpiraculum vitae, ſit quaſi expoſitio eius quod praemiſerat; nam anima eſt corporis forma. (Ia q. 91 a. 4 ad 3)
Ad quartum dicendum quod, quia operationes vitae magis manifeſtantur in facie hominis, propter ſenſus ibi exiſtentes; ideo dicit in faciem hominis inſpiratum eſſe ſpiraculum vitae. (Ia q. 91 a. 4 ad 4)
Ad quintum dicendum quod, ſecundum Auguſtinum, omnia opera ſex dierum ſimul ſunt facta. Unde animam primi hominis, quam ponit ſimul factam cum Angelis, non ponit factam ante ſextum diem; ſed in ipſo ſexto die ponit eſſe factam et animam primi hominis in actu, et corpus eius ſecundum rationes cauſales. Alii vero doctores ponunt et animam et corpus hominis factum ſexto die in actu. (Ia q. 91 a. 4 ad 5)