Deinde conſiderandum eſt de opere ſecundae diei. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo, utrum firmamentum ſit factum ſecunda die. Secundo, utrum aliquae aquae ſint ſupra firmamentum. Tertio, utrum firmamentum dividat aquas ab aquis. Quarto, utrum ſit unum caelum tantum, vel plures. (Ia q. 68 pr.)
Ad primum ſic proceditur. Videtur quod firmamentum non ſit factum ſecunda die. Dicitur enim Gen. I, vocavit Deus firmamentum caelum. Sed caelum factum eſt ante omnem diem, ut patet cum dicitur, in principio creavit Deus caelum et terram. Ergo firmamentum non eſt factum ſecunda die. (Ia q. 68 a. 1 arg. 1)
Praeterea, opera ſex dierum ordinantur ſecundum ordinem divinae ſapientiae. Non conveniret autem divinae ſapientiae, ut poſterius faceret quod eſt naturaliter prius. Firmamentum autem eſt naturaliter prius aqua et terra, de quibus tamen fit mentio ante formationem lucis, quae fuit prima die. Non ergo firmamentum factum eſt ſecunda die. (Ia q. 68 a. 1 arg. 2)
Praeterea, omne quod eſt factum per ſex dies, formatum eſt ex materia prius creata ante omnem diem. Sed firmamentum non potuit formari ex materia praeexiſtente, quia ſic eſſet generabile et corruptibile. Ergo firmamentum non eſt factum ſecunda die. (Ia q. 68 a. 1 arg. 3)
Sed contra eſt quod dicitur Gen. I, dixit Deus, fiat firmamentum. Et poſtea ſequitur, et factum eſt veſpere et mane dies ſecundus. (Ia q. 68 a. 1 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod, ſicut Auguſtinus docet, in huiuſmodi quaeſtionibus duo ſunt obſervanda. Primo quidem, ut veritas Scripturae inconcuſſe teneatur. Secundo, cum Scriptura divina multipliciter exponi poſſit, quod nulli expoſitioni aliquis ita praeciſe inhaereat quod, ſi certa ratione conſtiterit hoc eſſe falſum, quod aliquis ſenſum Scripturae eſſe aſſerere praeſumat, ne Scriptura ex hoc ab infidelibus derideatur, et ne eis via credendi praecludatur. Sciendum eſt ergo quod hoc quod legitur firmamentum ſecunda die factum, dupliciter intelligi poteſt. Uno modo, de firmamento in quo ſunt ſidera. Et ſecundum hoc, oportet nos diverſimode exponere ſecundum diverſas opiniones hominum de firmamento. Quidam enim dixerunt firmamentum illud eſſe ex elementis compoſitum. Et haec fuit opinio Empedoclis; qui tamen dixit ideo illud corpus indiſſolubile eſſe, quia in eius compoſitione lis non erat ſed amicitia tantum. Alii vero dixerunt firmamentum eſſe de natura quatuor elementorum non quaſi ex elementis compoſitum, ſed quaſi elementum ſimplex. Et haec opinio fuit Platonis, qui poſuit corpus caeleſte eſſe elementum ignis. Alii vero dixerunt caelum non eſſe de natura quatuor elementorum, ſed eſſe quintum corpus, praeter quatuor elementa. Et haec eſt opinio Ariſtotelis. Secundum igitur primam opinionem, abſolute poſſet concedi quod firmamentum factum fuerit ſecunda die, etiam ſecundum ſuam ſubſtantiam. Nam ad opus creationis pertinet producere ipſam elementorum ſubſtantiam, ad opus autem diſtinctionis et ornatus pertinet formare aliqua ex praeexiſtentibus elementis. Secundum vero opinionem Platonis, non eſt conveniens quod firmamentum credatur ſecundum ſuam ſubſtantiam eſſe factum ſecunda die. Nam facere firmamentum, ſecundum hoc, eſt producere elementum ignis. Productio autem elementorum pertinet ad opus creationis, ſecundum eos qui ponunt informitatem materiae tempore praecedere formationem, quia formae elementorum ſunt quae primo adveniunt materiae. Multo autem minus ſecundum opinionem Ariſtotelis poni poteſt quod firmamentum ſecundum ſuam ſubſtantiam ſit ſecunda die productum, ſecundum quod per iſtos dies ſucceſſio temporis deſignatur. Quia caelum, cum ſit ſecundum ſuam naturam incorruptibile, habet materiam quae non poteſt ſubeſſe alteri formae, unde impoſſibile eſt quod firmamentum ſit factum ex materia prius tempore exiſtente. Unde productio ſubſtantiae firmamenti ad opus creationis pertinet. Sed aliqua formatio eius, ſecundum has duas opiniones, pertinet ad opus ſecundae diei, ſicut etiam Dionyſius dicit, IV cap. de Div. Nom., quod lumen ſolis fuit informe in primo triduo, et poſtea fuit in quarta die formatum. Si autem per iſtos dies non deſignetur temporis ſucceſſio, ſed ſolum ordo naturae, ut Auguſtinus vult; nihil prohibebit dicere, ſecundum quamcumque harum opinionum formationem ſecundum ſubſtantiam firmamenti ad ſecundam diem pertinere. Poteſt autem et alio modo intelligi, ut per firmamentum quod legitur ſecunda die factum, non intelligatur firmamentum illud in quo fixae ſunt ſtellae, ſed illa pars aeris in qua condenſantur nubes. Et dicitur firmamentum propter ſpiſſitudinem aeris in parte illa, nam quod eſt ſpiſſum et ſolidum, dicitur eſſe corpus firmum, ad differentiam corporis mathematici, ut dicit Baſilius. Et ſecundum hanc expoſitionem, nihil repugnans ſequitur cuicumque opinioni. Unde Auguſtinus, II ſuper Gen. ad Litt., hanc expoſitionem commendans, dicit, hanc conſiderationem laude digniſſimam iudico; quod enim dixit, neque eſt contra fidem, et in promptu, poſito documento, credi poteſt. (Ia q. 68 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, ſecundum Chryſoſtomum, primo Moyſes ſummarie dixit quid Deus fecit, praemittens, in principio creavit Deus caelum et terram, poſtea per partes explicavit. Sicut ſi quis dicat, hic artifex fecit domum iſtam, et poſtea ſubdat, primo fecit fundamenta, et poſtea erexit parietes, tertio ſuperpoſuit tectum. Et ſic non oportet nos aliud caelum intelligere, cum dicitur, in principio creavit Deus caelum et terram; et cum dicitur quod ſecunda die factum eſt firmamentum. Poteſt etiam dici aliud eſſe caelum quod legitur in principio creatum, et quod legitur ſecunda die factum. Et hoc diverſimode. Nam ſecundum Auguſtinum, caelum quod legitur primo die factum, eſt natura ſpiritualis informis, caelum autem quod legitur ſecunda die factum, eſt caelum corporeum. Secundum vero Bedam et Strabum, caelum quod legitur primo die factum, eſt caelum Empyreum, firmamentum vero quod legitur ſecunda die factum, eſt caelum ſidereum. Secundum vero Damaſcenum, caelum quod legitur prima die factum, eſt quoddam caelum ſphaericum ſine ſtellis, de quo philoſophi loquuntur, dicentes ipſum eſſe nonam ſphaeram et mobile primum, quod movetur motu diurno, per firmamentum vero factum ſecunda die, intelligitur caelum ſidereum. Secundum autem aliam expoſitionem, quam Auguſtinus tangit, caelum prima die factum, eſt etiam ipſum caelum ſidereum, per firmamentum vero ſecunda die factum, intelligitur ſpatium aeris in quo nubes condenſantur, quod etiam caelum aequivoce dicitur. Et ideo, ad aequivocationem deſignandam, ſignanter dicitur, vocavit Deus firmamentum caelum; ſicut et ſupra dixerat, vocavit lucem diem (quia dies etiam pro ſpatio vigintiquatuor horarum ponitur). Et idem eſt in aliis obſervandum, ut Rabbi Moyſes dicit. (Ia q. 68 a. 1 ad 1)
Ad ſecundum et tertium patet ſolutio ex ſupra dictis. (Ia q. 68 a. 1 ad 2)
Ad ſecundum ſic proceditur. Videtur quod aquae non ſunt ſupra firmamentum. Aqua enim eſt naturaliter gravis. Locus autem proprius gravis non eſt eſſe ſurſum, ſed ſolum deorſum. Ergo aquae non ſunt ſupra firmamentum. (Ia q. 68 a. 2 arg. 1)
Praeterea, naturaliter aqua eſt fluida. Sed quod eſt fluidum, non poteſt conſiſtere ſuper corpus rotundum, ut experimento patet. Ergo, cum firmamentum ſit corpus rotundum, aqua non poteſt eſſe ſupra firmamentum. (Ia q. 68 a. 2 arg. 2)
Praeterea, aqua, cum ſit elementum, ordinatur ad generationem corporis mixti; ſicut imperfectum ordinatur ad perfectum. Sed ſupra firmamentum non eſt locus mixtionis, ſed ſupra terram. Ergo fruſtra aqua eſſet ſupra firmamentum. Nihil autem in operibus Dei eſt fruſtra. Ergo aquae non ſunt ſupra firmamentum. (Ia q. 68 a. 2 arg. 3)
Sed contra eſt quod dicitur Gen. I, quod diviſit aquas quae erant ſupra firmamentum, ab his quae erant ſub firmamento. (Ia q. 68 a. 2 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod, ſicut dicit Auguſtinus, II ſuper Gen. ad Litt., maior eſt Scripturae huius auctoritas quam omnis humani ingenii capacitas. Unde quomodo et quales aquae ibi ſint, eas tamen ibi eſſe, minime dubitamus. Quales autem ſint illae aquae, non eodem modo ab omnibus aſſignatur. Origenes enim dicit quod aquae illae quae ſuper caelos ſunt, ſunt ſpirituales ſubſtantiae, unde in Pſalmo CXLVIII, dicitur, aquae quae ſuper caelos ſunt, laudent nomen domini; et Dan. III, benedicite, aquae omnes quae ſuper caelos ſunt, domino. Sed ad hoc reſpondet Baſilius, in III Hexaem., quod hoc non dicitur eo quod aquae ſint rationales creaturae; ſed quia conſideratio earum, prudenter a ſenſum habentibus contemplata, glorificationem perficit creatoris. Unde ibidem dicitur idem de igne et grandine et huiuſmodi, de quibus conſtat quod non ſunt rationales creaturae. Dicendum eſt ergo quod ſunt aquae corporales. Sed quales aquae ſint, oportet diverſimode definire, ſecundum diverſam de firmamento ſententiam. Si enim per firmamentum intelligitur caelum ſidereum quod ponitur eſſe de natura quatuor elementorum, pari ratione et aquae quae ſuper caelos ſunt, eiuſdem naturae poterunt credi cum elementaribus aquis. Si autem per firmamentum intelligatur caelum ſidereum quod non ſit de natura quatuor elementorum, tunc et aquae illae quae ſunt ſupra firmamentum, non erunt de natura elementarium aquarum, ſed ſicut, ſecundum Strabum, dicitur caelum Empyreum, ideſt igneum, propter ſolum ſplendorem; ita dicetur aliud caelum aqueum propter ſolam diaphaneitatem, quod eſt ſupra caelum ſidereum. Poſito etiam quod firmamentum ſit alterius naturae praeter quatuor elementa, adhuc poteſt dici quod aquas dividit, ſi per aquam non elementum aquae, ſed materiam informem corporum intelligamus, ut Auguſtinus dicit, ſuper Gen. contra Manich., quia ſecundum hoc, quidquid eſt inter corpora, dividit aquas ab aquis. Si autem per firmamentum intelligatur pars aeris in qua nubes condenſantur, ſic aquae quae ſupra firmamentum ſunt, ſunt aquae quae, vaporabiliter reſolutae, ſupra aliquam partem aeris elevantur ex quibus pluviae generantur. Dicere enim quod aquae vaporabiliter reſolutae eleventur ſupra caelum ſidereum, ut quidam dixerunt, quorum opinionem Auguſtinus tangit in II ſuper Gen. ad Litt. eſt omnino impoſſibile. Tum propter ſoliditatem caeli. Tum propter regionem ignis mediam, quae huiuſmodi vapores conſumeret. Tum quia locus quo feruntur levia et rara, eſt infra concavum orbis lunae. Tum etiam quia ſenſibiliter apparet vapores non elevari uſque ad cacumina quorundam montium. Quod etiam dicunt de rarefactione corporis in infinitum, propter hoc quod corpus eſt in infinitum diviſibile, vanum eſt. Non enim corpus naturale in infinitum dividitur aut rarefit, ſed uſque ad certum terminum. (Ia q. 68 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod quibuſdam videtur ratio illa ſolvenda per hoc, quod aquae, quamvis ſint naturaliter graves, virtute tamen divina ſuper caelos continentur. Sed hanc ſolutionem Auguſtinus excludit, II Lib. ſuper Gen. ad Litt., dicens quod nunc quemadmodum Deus inſtituit naturas rerum convenit quaerere; non quid in eis ad miraculum ſuae potentiae velit operari. Unde aliter dicendum eſt quod, ſecundum duas ultimas opiniones de aquis et firmamento, patet ſolutio ex praemiſſis. Secundum autem primam opinionem, oportet ponere alium ordinem in elementis quam Ariſtoteles ponat; ut quaedam aquae ſpiſſae ſint circa terram, quaedam vero tenues circa caelum; ut ſic ſe habeant illae ad caelum, ſicut iſtae ad terram. Vel quod per aquam intelligatur materia corporum, ut dictum eſt. (Ia q. 68 a. 2 ad 1)
Ad ſecundum etiam patet ſolutio ex praemiſſis, ſecundum duas ultimas opiniones. Secundum vero primam, reſpondet Baſilius dupliciter. Uno modo, quia non eſt neceſſarium ut omne quod in concavo apparet rotundum, ſit etiam ſupra rotundum ſecundum convexum. Secundo, quia aquae quae ſunt ſupra caelos, non ſunt fluidae; ſed quaſi glaciali ſoliditate circa caelum firmatae. Unde et a quibuſdam dicuntur caelum cryſtallinum. (Ia q. 68 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, ſecundum tertiam opinionem, aquae ſunt ſupra firmamentum vaporabiliter elevatae propter utilitatem pluviarum. Secundum vero ſecundam opinionem, aquae ſunt ſupra firmamentum, ideſt caelum totum diaphanum abſque ſtellis. Quod quidam ponunt primum mobile, quod revolvit totum caelum motu diurno, ut operetur per motum diurnum continuitatem generationis, ſicut caelum in quo ſunt ſidera, per motum qui eſt ſecundum zodiacum, operatur diverſitatem generationis et corruptionis, per acceſſum et receſſum, et per diverſas virtutes ſtellarum. Secundum vero primam opinionem, aquae ſunt ibi, ut Baſilius dicit, ad contemperandum calorem caeleſtium corporum. Cuius ſignum acceperunt aliqui, ut Auguſtinus dicit, quod ſtella Saturni, propter vicinitatem aquarum ſuperiorum, eſt frigidiſſima. (Ia q. 68 a. 2 ad 3)
Ad tertium ſic proceditur. Videtur quod firmamentum non dividat aquas ab aquis. Unius enim corporis ſecundum ſpeciem, eſt unus locus naturalis. Sed omnis aqua omni aquae eſt eadem ſpecie, ut dicit philoſophus. Non ergo aquae ab aquis ſunt diſtinguendae ſecundum locum. (Ia q. 68 a. 3 arg. 1)
Si dicatur quod aquae illae quae ſunt ſupra firmamentum, ſunt alterius ſpeciei ab aquis quae ſunt ſub firmamento, contra, ea quae ſunt ſecundum ſpeciem diverſa, non indigent aliquo alio diſtinguente. Si ergo aquae ſuperiores et inferiores ſpecie differunt, firmamentum eas ab invicem non diſtinguit. (Ia q. 68 a. 3 arg. 2)
Praeterea, illud videtur aquas ab aquis diſtinguere, quod ex utraque parte ab aquis contingitur; ſicut ſi aliquis paries fabricetur in medio fluminis. Manifeſtum eſt autem quod aquae inferiores non pertingunt uſque ad firmamentum. Ergo non dividit firmamentum aquas ab aquis. (Ia q. 68 a. 3 arg. 3)
Sed contra eſt quod dicitur Gen. I, fiat firmamentum in medio aquarum, et dividat aquas ab aquis. (Ia q. 68 a. 3 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod aliquis, conſiderando ſuperficie tenus litteram Geneſis, poſſet talem imaginationem concipere, ſecundum quorundam antiquorum philoſophorum poſitionem. Poſuerunt enim quidam aquam eſſe quoddam infinitum corpus, et omnium aliorum corporum principium. Quam quidem immenſitatem aquarum accipere poſſet in nomine abyſſi, cum dicitur quod tenebrae erant ſuper faciem abyſſi. Ponebant etiam quod iſtud caelum ſenſibile quod videmus, non continet infra ſe omnia corporalia; ſed eſt infinitum aquarum corpus ſupra caelum. Et ita poſſet aliquis dicere quod firmamentum caeli dividit aquas exteriores ab aquis interioribus, ideſt ab omnibus corporibus quae infra caelum continentur, quorum principium aquam ponebant. Sed quia iſta poſitio per veras rationes falſa deprehenditur, non eſt dicendum hunc eſſe intellectum Scripturae. Sed conſiderandum eſt quod Moyſes rudi populo loquebatur, quorum imbecillitati condeſcendens, illa ſolum eis propoſuit, quae manifeſte ſenſui apparent. Omnes autem, quantumcumque rudes, terram et aquam eſſe corpora ſenſu deprehendunt. Aer autem non percipitur ab omnibus eſſe corpus, intantum quod etiam quidam philoſophi aerem dixerunt nihil eſſe, plenum aere vacuum nominantes. Et ideo Moyſes de aqua et terra mentionem facit expreſſam, aerem autem non expreſſe nominat, ne rudibus quoddam ignotum proponeret. Ut tamen capacibus veritatem exprimeret, dat locum intelligendi aerem, ſignificans ipſum quaſi aquae annexum, cum dicit quod tenebrae erant ſuper faciem abyſſi; per quod datur intelligi ſuper faciem aquae eſſe aliquod corpus diaphanum quod eſt ſubiectum lucis et tenebrarum. Sic igitur ſive per firmamentum intelligamus caelum in quo ſunt ſidera, ſive ſpatium aeris nubiloſum, convenienter dicitur quod firmamentum dividit aquas ab aquis, ſecundum quod per aquam materia informis ſignificatur; vel ſecundum quod omnia corpora diaphana ſub nomine aquarum intelliguntur. Nam caelum ſidereum diſtinguit corpora inferiora diaphana a ſuperioribus. Aer vero nubiloſus diſtinguit ſuperiorem aeris partem, in qua generantur pluviae et huiuſmodi impreſſiones, ab inferiori parte aeris, quae aquae connectitur, et ſub nomine aquarum intelligitur. (Ia q. 68 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, ſi per firmamentum intelligatur caelum ſidereum, aquae ſuperiores non ſunt eiuſdem ſpeciei cum inferioribus. Si autem per firmamentum intelligatur nubiloſus aer, tunc utraeque aquae ſunt eiuſdem ſpeciei. Et deputantur tunc duo loca aquis non eadem ratione; ſed locus ſuperior eſt locus generationis aquarum, locus autem inferior eſt locus quietis earum. (Ia q. 68 a. 3 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod, ſi accipiantur aquae diverſae ſecundum ſpeciem, firmamentum dicitur dividere aquas ab aquis, non ſicut cauſa faciens diviſionem; ſed ſicut terminus utrarumque aquarum. (Ia q. 68 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod Moyſes, propter inviſibilitatem aeris et ſimilium corporum, omnia huiuſmodi corpora ſub aquae nomine comprehendit. Et ſic manifeſtum eſt quod ex utraque parte firmamenti, qualitercumque accepti, ſunt aquae. (Ia q. 68 a. 3 ad 3)
Ad quartum ſic proceditur. Videtur quod ſit unum caelum tantum. Caelum enim contra terram dividitur, cum dicitur, in principio creavit Deus caelum et terram. Sed terra eſt una tantum. Ergo et caelum eſt unum tantum. (Ia q. 68 a. 4 arg. 1)
Praeterea, omne quod conſtat ex tota ſua materia eſt unum tantum. Sed caelum eſt huiuſmodi, ut probat philoſophus in I de caelo. Ergo caelum eſt unum tantum. (Ia q. 68 a. 4 arg. 2)
Praeterea, quidquid dicitur de pluribus univoce, dicitur de eis ſecundum unam rationem communem. Sed ſi ſunt plures caeli, caelum dicitur univoce de pluribus, quia ſi aequivoce, non proprie dicerentur plures caeli. Oportet ergo, ſi dicuntur plures caeli, quod ſit aliqua ratio communis, ſecundum quam caeli dicantur. Hanc autem non eſt aſſignare. Non eſt ergo dicendum quod ſint plures caeli. (Ia q. 68 a. 4 arg. 3)
Sed contra eſt quod dicitur in Pſalmo CXLVIII, laudate eum, caeli caelorum. (Ia q. 68 a. 4 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod circa hoc videtur eſſe quaedam diverſitas inter Baſilium et Chryſoſtomum. Dicit enim Chryſoſtomus non eſſe niſi unum caelum; et quod pluraliter dicitur, caeli caelorum, hoc eſt propter proprietatem linguae Hebraeae, in qua conſuetum eſt ut caelum ſolum pluraliter ſignificetur; ſicut ſunt etiam multa nomina in Latino quae ſingulari carent. Baſilius autem, et Damaſcenus ſequens eum, dicunt plures eſſe caelos. Sed haec diverſitas magis eſt in voce quam in re. Nam Chryſoſtomus unum caelum nominat totum corpus quod eſt ſupra terram et aquam, nam etiam aves, quae volant in aere, dicuntur propter hoc volucres caeli. Sed quia in iſto corpore ſunt multae diſtinctiones, propter hoc Baſilius poſuit plures caelos. Ad diſtinctionem ergo caelorum ſciendam, conſiderandum eſt quod caelum tripliciter dicitur in Scripturis. Quandoque enim dicitur proprie et naturaliter. Et ſic dicitur caelum corpus aliquod ſublime, et luminoſum actu vel potentia, et incorruptibile per naturam. Et ſecundum hoc, ponuntur tres caeli. Primum totaliter lucidum, quod vocant Empyreum. Secundum totaliter diaphanum, quod vocant caelum aqueum vel cryſtallinum. Tertium partim diaphanum et partim lucidum actu, quod vocant caelum ſidereum, et dividitur in octo ſphaeras, ſcilicet in ſphaeram ſtellarum fixarum, et ſeptem ſphaeras planetarum; quae poſſunt dici octo caeli. Secundo dicitur caelum per participationem alicuius proprietatis caeleſtis corporis, ſcilicet ſublimitatis et luminoſitatis actu vel potentia. Et ſic totum illud ſpatium quod eſt ab aquis uſque ad orbem lunae, Damaſcenus ponit unum caelum, nominans illud aereum. Et ſic, ſecundum eum, ſunt tres caeli, aereum, ſidereum, et aliud ſuperius, de quo intelligit quod apoſtolus legitur raptus uſque ad tertium caelum. Sed quia iſtud ſpatium continet duo elementa, ſcilicet ignis et aeris, et in utroque eorum vocatur ſuperior et inferior regio; ideo iſtud caelum Rabanus diſtinguit in quatuor, ſupremam regionem ignis nominans caelum igneum; inferiorem vero regionem, caelum Olympium, ab altitudine cuiuſdam montis qui vocatur Olympus; ſupremam vero regionem aeris vocavit caelum aethereum, propter inflammationem; inferiorem vero regionem, caelum aereum. Et ſic, cum iſti quatuor caeli tribus ſuperioribus connumerantur, fiunt in univerſo, ſecundum Rabanum, ſeptem caeli corporei. Tertio dicitur caelum metaphorice. Et ſic quandoque ipſa ſancta Trinitas dicitur caelum, propter eius ſpiritualem ſublimitatem et lucem. De quo caelo exponitur Diabolum dixiſſe, aſcendam in caelum, ideſt ad aequalitatem Dei. Quandoque etiam ſpiritualia bona in quibus eſt ſanctorum remuneratio, propter eorum eminentiam caeli nominantur; ubi dicitur, merces veſtra multa eſt in caelis, ut Auguſtinus exponit. Quandoque vero tria genera ſupernaturalium viſionum, ſcilicet corporalis, imaginariae et intellectualis tres caeli nominantur. De quibus Auguſtinus exponit quod Paulus eſt raptus uſque ad tertium caelum. (Ia q. 68 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod terra ſe habet ad caelum, ut centrum ad circumferentiam. Circa unum autem centrum poſſunt eſſe multae circumferentiae. Unde una terra exiſtente, multi caeli ponuntur. (Ia q. 68 a. 4 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod ratio illa procedit de caelo, ſecundum quod importat univerſitatem creaturarum corporalium. Sic enim eſt unum caelum tantum. (Ia q. 68 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod in omnibus caelis invenitur communiter ſublimitas et aliqua luminoſitas, ut ex dictis patet. (Ia q. 68 a. 4 ad 3)