Prima Pars. Quaestio 104. De gevolgen van het goddelijk wereldbestuur in het bijzonder .
Prooemium
Deinde considerandum est de effectibus divinae gubernationis in speciali. Et circa
hoc quaeruntur quatuor. Primo, utrum creaturae indigeant ut conserventur in esse a
Deo. Secundo, utrum conserventur a Deo immediate. Tertio, utrum Deus possit aliquid
redigere in nihilum. Quarto, utrum aliquid in nihilum redigatur. (Ia q. 104 pr.)
Vervolgens moeten we de gevolgen van het Godsbestuur in het bijzonder beschouwen.
En hieromtrent stellen we vier vragen: 1) Hebben de schepselen er behoefte aan door
God in hun bestaan behouden te worden? 2) Worden ze onmiddellijk door God behouden?
3) Kan God een ding vernietigen? 4) Wordt er in feite iets vernietigd?
Articulus 1. Hebben de schepselen er behoefte aan door God in hun bestaan behouden te worden?
Ad primum sic proceditur. Videtur quod creaturae non indigeant ut a Deo conserventur
in esse. Quod enim non potest non esse, non indiget ut conservetur in esse, sicut
quod non potest abscedere, non indiget ut conservetur ne abscedat. Sed quaedam creaturae
sunt quae secundum sui naturam non possunt non esse. Ergo non omnes creaturae indigent
ut a Deo conserventur in esse. Probatio mediae. Quod per se inest alicui, necesse
est ei inesse, et oppositum eius impossibile est ei inesse, sicut necessarium est
binarium esse parem, et impossibile est eum esse imparem. Esse autem per se consequitur
ad formam, quia unumquodque secundum hoc est ens actu, quod habet formam. Quaedam
autem creaturae sunt, quae sunt formae quaedam subsistentes, sicut de Angelis dictum
est; et sic per se inest eis esse. Et eadem ratio est de illis quorum materia non
est in potentia nisi ad unam formam, sicut supra dictum est de corporibus caelestibus.
Huiusmodi ergo creaturae secundum suam naturam ex necessitate sunt, et non possunt
non esse, potentia enim ad non esse non potest fundari neque in forma, quam per se
sequitur esse; neque in materia existente sub forma quam non potest amittere, cum
non sit in potentia ad aliam formam. (Ia q. 104 a. 1 arg. 1)
1 — Men beweert, dat de schepselen er geen behoefte aan hebben door God in het bestaan
bewaard te worden. Al wat immers niet kan niet-zijn, heeft er geen behoefte aan in
het zijn behouden te worden; zoals iets wat niet kan weggaan, niet behoeft bewaard
te worden om niet weg te gaan. Sommige schepselen echter kunnen krachtens hun natuur
niet niet-zijn. Derhalve hebben niet alle schepselen er behoefte aan door God in het
zijn behouden te worden. Bewijs voor de middelterm: wat uit zich in iets is, is er
noodzakelijk in, en zijn tegengestelde kan er onmogelijk in zijn: zoals een even nummer
noodzakelijk even is, en onmogelijk oneven zijn kan. Het zijn nu volgt uit zich op
de vorm: want ieder ding is een actueel ding voor zover het een vorm heeft. Sommige
schepselen zijn er, die zelfstandige vormen zijn, zoals van de engelen gezegd is (50e
Kw. 2e en 3e Art.); en zo is het zijn uit zich in hen. En dezelfde reden gaat op voor
de dingen, in wier stof geen potentie is, tenzij voor één vorm, zoals boven van de
hemellichamen gezegd is (66e Kw. 2e Art.). Dergelijke schepselen zijn krachtens hun
natuur noodzakelijk, en kunnen niet niet-zijn: de potentie immers tot niet-zijn kan
niet baseren op de vorm, waarop het zijn uit zich volgt; noch op de stof onder één
vorm, die ze niet kan verliezen, daar ze niet in potentie is tot een andere vorm.
Praeterea, Deus est potentior quolibet creato agente. Sed aliquod creatum agens potest
communicare suo effectui ut conservetur in esse, etiam eius operatione cessante, sicut
cessante actione aedificatoris, remanet domus; et cessante actione ignis, remanet
aqua calefacta per aliquod tempus. Ergo multo magis Deus potest suae creaturae conferre
quod conservetur in esse, sua operatione cessante. (Ia q. 104 a. 1 arg. 2)
2 — God is machtiger dan welke geschapen werkoorzaak ook. Maar een of andere geschapen
werkoorzaak kan haar gevolg geven te blijven bestaan, ook als haar werking ophoudt;
zo blijft het huis, als de bouwer met bouwen op houdt; en als de werking van het vuur
ophoudt, blijft het water enigen tijd warm. Veeleer kan God dus zijn schepselen geven
te blijven bestaan, ook al houdt zijn werking op.
Praeterea, nullum violentum potest contingere absque aliqua causa agente. Sed tendere
ad non esse est innaturale et violentum cuilibet creaturae, quia quaelibet creatura
naturaliter appetit esse. Ergo nulla creatura potest tendere in non esse, nisi aliquo
agente ad corruptionem. Sed quaedam sunt ad quorum corruptionem nihil agere potest;
sicut spirituales substantiae, et corpora caelestia. Ergo huiusmodi creaturae non
possunt tendere in non esse, etiam Dei operatione cessante. (Ia q. 104 a. 1 arg. 3)
3 — Geen geweld kan geschieden zonder werkoorzaak. Maar het streven naar niet-zijn is
voor ieder schepsel onnatuurlijk en gewelddadig, want van nature begeert ieder schepsel
te zijn. Dus kan geen schepsel streven naar niet-zijn, tenzij er iets aan zijn bederf
werkt. Maar er zijn dingen, zoals geesten en hemellichamen, aan wier bederf niets
werken kan. Dus kunnen dergelijke schepselen niet streven naar niet-zijn, ook al houdt
Gods werking op.
Praeterea, si Deus conservat res in esse, hoc erit per aliquam actionem. Per quamlibet
autem actionem agentis, si sit efficax, aliquid fit in effectu. Oportet igitur quod
per actionem Dei conservantis aliquid fiat in creatura. Sed hoc non videtur. Non enim
per huiusmodi actionem fit ipsum esse creaturae, quia quod iam est, non fit. Neque
iterum aliquid aliud superadditum, quia vel non continue Deus conservaret creaturam
in esse, vel continue aliquid adderetur creaturae, quod est inconveniens. Non igitur
creaturae conservantur in esse a Deo. (Ia q. 104 a. 1 arg. 4)
4 — Als God de dingen in het bestaan behoudt, is dat door een of andere werking. Maar
door iedere werking van een werkoorzaak — als deze tenminste krachtdadig is — gebeurt
er iets in het gevolg. Derhalve moet door de werking van God de Behouder iets in het
schepsel gebeuren. — Maar dat schijnt toch van niet. Door dergelijke werking wordt
immers niet het zijn van net schepsel: want wat reeds is, wordt niet. Noch iets anders,
dat daaraan wordt toegevoegd: want ofwel zou God het schepsel niet bij voortduring
bewaren, ofwel werd er voortdurend iets aan het schepsel toegevoegd, wat niet klopt.
De schepselen worden dus niet door God in het bestaan behouden.
Sed contra est quod dicitur Heb. I, portans omnia verbo virtutis suae. (Ia q. 104 a. 1 s. c.)
Daartegenover staat echter wat in de Brief aan de Hebreeën (1.3) gezegd wordt: “Hij
draagt alles door het woord zijner Macht”.
Respondeo dicendum quod necesse est dicere, et secundum fidem et secundum rationem,
quod creaturae conservantur in esse a Deo. Ad cuius evidentiam, considerandum est
quod aliquid conservatur ab altero dupliciter. Uno modo, indirecte et per accidens,
sicut ille dicitur rem conservare, qui removet corrumpens; puta si aliquis puerum
custodiat ne cadat in ignem, dicitur eum conservare. Et sic etiam Deus dicitur aliqua
conservare, sed non omnia, quia quaedam sunt quae non habent corrumpentia, quae necesse
sit removere ad rei conservationem. Alio modo dicitur aliquid rem aliquam conservare
per se et directe, inquantum scilicet illud quod conservatur, dependet a conservante,
ut sine eo esse non possit. Et hoc modo omnes creaturae indigent divina conservatione.
Dependet enim esse cuiuslibet creaturae a Deo, ita quod nec ad momentum subsistere
possent, sed in nihilum redigerentur, nisi operatione divinae virtutis conservarentur
in esse, sicut Gregorius dicit. Et hoc sic perspici potest. Omnis enim effectus dependet
a sua causa, secundum quod est causa eius. Sed considerandum est quod aliquod agens
est causa sui effectus secundum fieri tantum, et non directe secundum esse eius. Quod
quidem contingit et in artificialibus, et in rebus naturalibus. Aedificator enim est
causa domus quantum ad eius fieri, non autem directe quantum ad esse eius. Manifestum
est enim quod esse domus consequitur formam eius, forma autem domus est compositio
et ordo, quae quidem forma consequitur naturalem virtutem quarundam rerum. Sicut enim
coquus coquit cibum adhibendo aliquam virtutem naturalem activam, scilicet ignis;
ita aedificator facit domum adhibendo caementum, lapides et ligna, quae sunt susceptiva
et conservativa talis compositionis et ordinis. Unde esse domus dependet ex naturis
harum rerum, sicut fieri domus dependet ex actione aedificatoris. Et simili ratione
est considerandum in rebus naturalibus. Quia si aliquod agens non est causa formae
inquantum huiusmodi, non erit per se causa esse quod consequitur ad talem formam,
sed erit causa effectus secundum fieri tantum. Manifestum est autem quod, si aliqua
duo sunt eiusdem speciei, unum non potest esse per se causa formae alterius, inquantum
est talis forma, quia sic esset causa formae propriae, cum sit eadem ratio utriusque.
Sed potest esse causa huiusmodi formae secundum quod est in materia, idest quod haec
materia acquirat hanc formam. Et hoc est esse causa secundum fieri; sicut cum homo
generat hominem, et ignis ignem. Et ideo quandocumque naturalis effectus est natus
impressionem agentis recipere secundum eandem rationem secundum quam est in agente,
tunc fieri effectus dependet ab agente, non autem esse ipsius. Sed aliquando effectus
non est natus recipere impressionem agentis secundum eandem rationem secundum quam
est in agente, sicut patet in omnibus agentibus quae non agunt simile secundum speciem;
sicut caelestia corpora sunt causa generationis inferiorum corporum dissimilium secundum
speciem. Et tale agens potest esse causa formae secundum rationem talis formae, et
non solum secundum quod acquiritur in hac materia, et ideo est causa non solum fiendi,
sed essendi. Sicut igitur fieri rei non potest remanere, cessante actione agentis
quod est causa effectus secundum fieri; ita nec esse rei potest remanere, cessante
actione agentis quod est causa effectus non solum secundum fieri, sed etiam secundum
esse. Et haec est ratio quare aqua calefacta retinet calorem, cessante actione ignis;
non autem remanet aer illuminatus, nec ad momentum, cessante actione solis. Quia scilicet
materia aquae susceptiva est caloris ignis secundum eandem rationem qua est in igne,
unde si perfecte perducatur ad formam ignis, retinebit calorem semper; si autem imperfecte
participet aliquid de forma ignis secundum quandam inchoationem, calor non semper
remanebit, sed ad tempus, propter debilem participationem principii caloris. Aer autem
nullo modo natus est recipere lumen secundum eandem rationem secundum quam est in
sole, ut scilicet recipiat formam solis, quae est principium luminis, et ideo, quia
non habet radicem in aere, statim cessat lumen, cessante actione solis. Sic autem
se habet omnis creatura ad Deum, sicut aer ad solem illuminantem. Sicut enim sol est
lucens per suam naturam, aer autem fit luminosus participando lumen a sole, non tamen
participando naturam solis; ita solus Deus est ens per essentiam suam, quia eius essentia
est suum esse; omnis autem creatura est ens participative, non quod sua essentia sit
eius esse. Et ideo, ut Augustinus dicit IV super Gen. ad Litt., virtus Dei ab eis
quae creata sunt regendis si cessaret aliquando, simul et illorum cessaret species,
omnisque natura concideret. Et in VIII eiusdem libri dicit quod, sicut aer praesente
lumine fit lucidus, sic homo, Deo sibi praesente, illuminatur, absente autem, continuo
tenebratur. (Ia q. 104 a. 1 co.)
En volgens het geloof én volgens de rede moeten we zeggen, dat de schepselen door
God in het bestaan behouden worden. Ter verduidelijking hiervan bedenke men, dat op
tweevoudige manier het ene door het andere behouden wordt. Vooreerst indirect en bijkomstig:
zo zegt men, dat iemand die bederf weert, een ding behoudt; als b.v. iemand een knaap
ervoor bewaart in het vuur te vallen, zegt men, dat hij hem behouden heeft. En zo
zegt men ook van God, dat Hij de dingen behoudt, maar niet alles, want sommige dingen
kennen geen bederf, dat nodig voor hun behoud moet verwijderd worden. — Vervolgens
zegt men, dat het een het ander op zich en direct behoudt, in zover het behoudene
zozeer van de behouder afhangt, dat het zonder hem niet kan zijn. En op deze manier
hebben alle schepselen behoefte aan het goddelijk behoud. Het bestaan immers van ieder
schepsel hangt zozeer van God af, dat ze zelfs geen moment zouden kunnen bestaan,
maar vernietigd zouden worden, als ze met door de werking van Gods macht, aldus Gregorius,
in het bestaan behouden werden. En dat is zo in te zien. Ieder gevolg hangt van zijn
oorzaak af, in zover deze zijn oorzaak is. Maar dan moet men er wel aan denken, dat
sommige werkoorzaak enkel wat het worden aangaat oorzaak van haar gevolg is, en niet
direct wat het zijn betreft. En dit gebeurt zowel bij kunstvoorwerpen als bij natuurdingen.
De bouwer is oorzaak van het huis wat het worden aangaat, niet direct wat het zijn
betreft. Het is immers duidelijk dat het zijn van het huis op zijn vorm volgt: de
vorm van net huis echter is de samenstelling en de orde, die op de natuurkracht van
sommige dingen volgt. Zoals een kok spijzen gereedmaakt met gebruikmaking van de actieve
natuurkracht van vuur, zo maakt de bouwer een huis met gebruikmaking van cement, stenen
en hout, die vatbaar zijn voor zulk een samenstelling en orde, en die behouden. Het
bestaan van het huis hangt dus af van de natuur dezer dingen, zoals het worden van
het huis afhangt van de activiteit van de bouwer. — En op dezelfde manier moeten we
de natuurdingen bezien. Als een of andere oorzaak geen oorzaak van de vorm als zodanig
is, is zij niet op zich oorzaak van het zijn, dat op die vorm volgt, maar alleen oorzaak
van het worden van het gevolg. Het is echter duidelijk, dat als twee dingen van dezelfde
soort zijn, het ene geen oorzaak kan zijn van de vorm als zodanig van het andere,
want dan zou het oorzaak van zijn eigen vorm zijn, daar voor beide hetzelfde geldt.
Het kan echter oorzaak van zulk een vorm zijn voor zover deze in de stof is, dat wil
zeggen, dat deze stof deze vorm krijgt. En dit is juist oorzaak zijn van het worden,
zoals een mens een mens voortbrengt, en vuur vuur. Vandaar dat, zo dikwijls een natuurlijk
gevolg uiteraard de invloed van een werkoorzaak ondergaat, naar dezelfde definitie
als deze in de werkoorzaak is, wel het worden van het gevolg, niet echter het zijn,
van de werkoorzaak afhangt. — Soms echter ondergaat een gevolg uiteraard niet de invloed
van de werkoorzaak, naar dezelfde definitie als deze in de werkoorzaak is: dat blijkt
bij alle werkoorzaken, die geen soortgelijken vóórtbrengen, zoals de hemellichamen
oorzaak zijn van de wording der lagere lichamen, die van een andere soort zijn. En
zulk een werkoorzaak kan oorzaak van een vorm als zodanig zijn, en niet slechts voor
zover zij in deze stof verkregen wordt; en dus is zij niet alleen van het worden,
maar ook van het zijn oorzaak. Zoals dus het worden niet kan voortduren, als de werking
van de oorzaak van het worden ophoudt, zo kan ook het zijn van een ding niet voortduren,
als de werking ophoudt der oorzaak, die niet slechts oorzaak van het gevolg is wat
het worden, maar ook wat het zijn aangaat. En dit is de reden, waarom verwarmd water
bij het ophouden van de werking van het vuur, de warmte behoudt; maar de lucht blijft
zelfs geen moment verlicht als de activiteit van de zon ophoudt. De stof van het water
neemt nl. de warmte van het vuur op volgens dezelfde definitie als deze in het vuur
is, zodat het, als het volkomen tot de vuurvorm gebracht wordt, de warmte altijd zal
behouden; maar als het slechts onvolkomen, als een soort begin, aan de vuurvorm deelachtig
is, zal de warmte niet altijd blijven, maar, vanwege de zwakke deelname aan het beginsel
der warmte, slechts tijdelijk. De lucht kan echter uiteraard het licht niet ontvangen
naar dezelfde definitie waarnaar het op de zon is, zodat ze het lichtbeginsel, de
zonnevorm, ontvangt: en daarom houdt het licht, dat in de lucht geen steunpunt heeft,
onmiddellijk op, als de activiteit van de zon ophoudt. Zo echter verhoudt zich ieder
schepsel tot God als de lucht tot de lichtende zonne. Zoals de zon uit eigen natuur
licht geeft, de lucht echter oplicht door deelname aan het licht der zon, zonder evenwel
deel te nemen aan de natuur van de zon, zo is alleen God door eigen Wezenheid, omdat
zijn Wezen zijn zijn is; ieder schepsel echter is bij deelname, zonder dat evenwel
zijn wezen zijn zijn is. En daarom zou, zoals Augustinus zegt, “wanneer de kracht
Gods eens zou ophouden wat geschapen is te besturen, tegelijk hun verschijning ophouden,
en alle natuur ineenstorten”. En in het achtste boek van hetzelfde werk zegt hij:
“Zoals de lucht door de tegenwoordigheid van het licht helder wordt, zo wordt de mens
door de tegenwoordigheid Gods verlicht, maar bij zijn afwezigheid terstond verduisterd”.
Ad primum ergo dicendum quod esse per se consequitur formam creaturae, supposito tamen
influxu Dei, sicut lumen sequitur diaphanum aeris, supposito influxu solis. Unde potentia
ad non esse in spiritualibus creaturis et corporibus caelestibus, magis est in Deo,
qui potest subtrahere suum influxum, quam in forma vel in materia talium creaturarum. (Ia q. 104 a. 1 ad 1)
1 — Het zijn volgt uit zich op de vorm van het schepsel in de veronderstelling van Gods
invloed: zoals het licht volgt op de doorschijnendheid der lucht in de veronderstelling
van de invloed der zon. Vandaar is de potentie tot niet-zijn van de geestelijke schepselen
en hemellichamen veeleer in God, die zijn invloed onttrekken kan, dan in de vorm of
de stof van dergelijke schepselen.
Ad secundum dicendum quod Deus non potest communicare alicui creaturae ut conservetur
in esse, sua operatione cessante; sicut non potest ei communicare quod non sit causa
esse illius. Intantum enim indiget creatura conservari a Deo, inquantum esse effectus
dependet a causa essendi. Unde non est simile de agente quod non est causa essendi,
sed fieri tantum. (Ia q. 104 a. 1 ad 2)
2 — God kan aan geen schepsel geven te blijven bestaan als zijn werking ophoudt, zoals
Hij het ook niet geven kan, dat Hij geen oorzaak zij van het zijn ervan. Het schepsel
heeft nodig door God behouden te worden, in zover het zijn van het gevolg afhangt
van de oorzaak van het zijn. En daarom is het niet hetzelfde voor de werkoorzaak,
die geen oorzaak van het zijn, maar alleen van het worden is.
Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit de conservatione quae est per remotionem
corrumpentis; qua non indigent omnes creaturae, ut dictum est. (Ia q. 104 a. 1 ad 3)
3 — Dit argument gaat uit van een behoud, dat slechts in weerhouding van het bederf bestaat,
en daaraan hebben, zoals gezegd is (in de leerstelling), niet alle schepselen behoefte.
Ad quartum dicendum quod conservatio rerum a Deo non est per aliquam novam actionem;
sed per continuationem actionis qua dat esse, quae quidem actio est sine motu et tempore.
Sicut etiam conservatio luminis in aere est per continuatum influxum a sole. (Ia q. 104 a. 1 ad 4)
4 — Het behoud der dingen door God heeft niet door enige nieuwe activiteit plaats, maar
door continuatie van de daad, waardoor Hij het zijn geeft, welke daad zonder beweging
of tijd geschiedt, zoals ook het behoud van het licht in de lucht door de blijvende
invloed der zon plaats heeft.
Articulus 2. Worden ze onmiddellijk door God behouden?
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod Deus immediate omnem creaturam conservet.
Eadem enim actione Deus est conservator rerum, qua et creator, ut dictum est. Sed
Deus immediate est creator omnium. Ergo immediate est etiam conservator. (Ia q. 104 a. 2 arg. 1)
1 — Men beweert, dat God onmiddellijk ieder schepsel behoudt. Door dezelfde daad immers
is God Schepper en Behouder, zoals gezegd is (in het vorig Art.). Maar God is de onmiddellijke
Schepper van alles, dus ook de onmiddellijke Behouder.
Praeterea, unaquaeque res magis est proxima sibi, quam rei alteri. Sed non potest
communicari alicui creaturae quod conservet seipsam. Ergo multo minus potest ei communicari
quod conservet aliam. Ergo Deus omnia conservat absque aliqua media causa conservante. (Ia q. 104 a. 2 arg. 2)
2 — Ieder ding is zichzelf het naaste. Maar geen schepsel kan het verleend worden zichzelf
te behouden, dus nog veel minder een ander te behouden. God behoudt dus alles zonder
enige tussenoorzaak.
Praeterea, effectus conservatur in esse ab eo quod est causa eius non solum secundum
fieri, sed etiam secundum esse. Sed omnes causae creatae, ut videtur, non sunt causae
suorum effectuum nisi secundum fieri, non sunt enim causae nisi movendo, ut supra
habitum est. Ergo non sunt causae conservantes suos effectus in esse. (Ia q. 104 a. 2 arg. 3)
3 — Een gevolg wordt in het bestaan behouden door datgene wat niet alleen wat het worden,
maar ook wat het zijn aangaat, zijn oorzaak is. Maar geen enkele geschapen oorzaak
schijnt oorzaak van een gevolg dan alleen wat het worden aangaat: zij zijn immers,
zoals boven (45e Kw. 3e Art.) gezegd, geen oorzaak tenzij door beweging. Derhalve
zijn het geen oorzaken, die hun gevolgen in het bestaan bewaren.
Sed contra est quod per idem conservatur res, per quod habet esse. Sed Deus dat esse
rebus mediantibus aliquibus causis mediis. Ergo etiam res in esse conservat mediantibus
aliquibus causis. (Ia q. 104 a. 2 s. c.)
Daartegenover staat echter, dat een ding behouden wordt door datgene waarvan het zijn
bestaan heeft. Maar God geeft het bestaan aan de dingen door tussenoorzaken. Dus bewaart
Hij de dingen ook in het bestaan door middel van enkele oorzaken.
Respondeo dicendum quod, sicut dictum est, dupliciter aliquid rem aliquam in esse
conservat, uno modo, indirecte et per accidens, per hoc quod removet vel impedit actionem
corrumpentis; alio modo, directe et per se, quia ab eo dependet esse alterius, sicut
a causa dependet esse effectus. Utroque autem modo aliqua res creata invenitur esse
alterius conservativa. Manifestum est enim quod etiam in rebus corporalibus multa
sunt quae impediunt actiones corrumpentium, et per hoc dicuntur rerum conservativa;
sicut sal impedit carnes a putrefactione, et simile est in multis aliis. Invenitur
etiam quod ab aliqua creatura dependet aliquis effectus secundum suum esse. Cum enim
sunt multae causae ordinatae, necesse est quod effectus dependeat primo quidem et
principaliter a causa prima; secundario vero ab omnibus causis mediis. Et ideo principaliter
quidem prima causa est effectus conservativa; secundario vero omnes mediae causae,
et tanto magis quanto causa fuerit altior et primae causae proximior. Unde superioribus
causis, etiam in corporalibus rebus, attribuitur conservatio et permanentia rerum,
sicut philosophus dicit, in XII Metaphys., quod primus motus, scilicet diurnus, est
causa continuitatis generationis; secundus autem motus, qui est per zodiacum, est
causa diversitatis quae est secundum generationem et corruptionem. Et similiter astrologi,
attribuunt Saturno, qui est supremus planetarum; res fixas et permanentes. Sic igitur
dicendum est quod Deus conservat res quasdam in esse, mediantibus aliquibus causis. (Ia q. 104 a. 2 co.)
Zoals gezegd, kan iets op twee manieren een ding in het bestaan bewaren: vooreerst
indirect en bijkomstig, doordat het de werking van het bederf verwijdert of belet;
vervolgens direct en op zich, doordat het zijn van het ander ervan afhangt, zoals
het gevolg van de oorzaak. Op beide wijzen komt het voor, dat het ene schepsel het
bestaan van het ander behoudt. Het is toch duidelijk, dat er bij de lichamelijke dingen
veel is, dat de werking van het bederf belet, en aldus de dingen heet te behouden:
zo belet zout vleesbederf, en zo is het ook bij vele andere dingen. — Maar het komt
ook voor, dat een gevolg naar zijn bestaan van een schepsel afhangt. Daar er immers
vele ondergeschikte oorzaken zijn, moet een gevolg op de eerste plaats en voornamelijk
van de eerste oorzaak afhangen, maar secundair van alle tussenoorzaken. Vandaar is
het voornamelijk de eerste oorzaak, die het gevolg behoudt, maar secundair al de tussenoorzaken,
en des te meer naarmate zulk een tussenoorzaak hoger is, en dichter bij de eerste
oorzaak. Daarom wordt het behoud en de duur der dingen, ook der lichamelijke dingen,
aan de hogere oorzaken toegeschreven; zo zegt de Wijsgeer, dat de eerste beweging,
die van de dag, oorzaak is van de continuatie van het wordingsproces; de tweede echter
van de Dierenriem, is oorzaak van het onderscheid naar ontstaan en vergaan; en zo
schrijven de astrologen aan Saturnus, de hoogste der planeten, de vaste en blijvende
dingen toe. — Zo dienen we dus te zeggen, dat God de dingen in het bestaan bewaart,
maar door middel van enkele oorzaken.
Ad primum ergo dicendum quod Deus immediate omnia creavit, sed in ipsa rerum creatione
ordinem in rebus instituit, ut quaedam ab aliis dependerent, per quas secundario conservarentur
in esse; praesupposita tamen principali conservatione, quae est ab ipso. (Ia q. 104 a. 2 ad 1)
1 — God heeft onmiddellijk alles geschapen, maar door de schepping een rangorde onder
de dingen gemaakt, zodat sommige van andere zouden afhangen, door welke zij dan secundair
in het bestaan behouden worden, verondersteld de primaire behouding door Hem Zelf.
Ad secundum dicendum quod, cum propria causa sit conservativa effectus ab ea dependentis;
sicut nulli effectui praestari potest quod sit causa sui ipsius, potest tamen ei praestari
quod sit causa alterius; ita etiam nulli effectui praestari potest quod sit sui ipsius
conservativus, potest tamen ei praestari quod sit conservativus alterius. (Ia q. 104 a. 2 ad 2)
2 — Zoals aan geen enkel gevolg gegeven kan worden oorzaak van zichzelf te zijn, wel echter
oorzaak van een ander; zo kan aan geen enkel gevolg gegeven worden zichzelf te behouden,
maar wel — de eigen oorzaak behoudt immers het gevolg, dat van haar afhangt — een
ander te behouden.
Ad tertium dicendum quod nulla creatura potest esse causa alterius, quantum ad hoc
quod acquirat novam formam vel dispositionem, nisi per modum alicuius mutationis,
quia semper agit praesupposito aliquo subiecto. Sed postquam formam vel dispositionem
induxit in effectu, absque alia immutatione effectus, huiusmodi formam vel dispositionem
conservat. Sicut in aere, prout illuminatur de novo, intelligitur quaedam mutatio;
sed conservatio luminis est absque aeris immutatione, ex sola praesentia illuminantis. (Ia q. 104 a. 2 ad 3)
3 — Geen schepsel kan, dan door een of andere verandering, oorzaak van een ander zijn
in zover dit een nieuwe vorm of dispositie krijgt, want het werkt slechts in een vooraf
aanwezig subject. Maar nadat het eenmaal de vorm of dispositie in het gevolg heeft
teweeggebracht, behoudt het deze vorm of dispositie zonder nieuwe verandering in het
gevolg. Zo wordt ook in de lucht, voor zover zij opnieuw verlicht wordt, een verandering
aangenomen, maar het behoud van het licht is zonder verandering der lucht, door de
aanwezigheid van de lichtbron alleen.
Articulus 3. Kan God een ding vernietigen?
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod Deus non possit aliquid in nihilum redigere.
Dicit enim Augustinus, in libro octoginta trium quaest., quod Deus non est causa tendendi
in non esse. Hoc autem contingeret, si aliquam creaturam redigeret in nihilum. Ergo
Deus non potest aliquid in nihilum redigere. (Ia q. 104 a. 3 arg. 1)
1 — Men beweert, dat God niets kan vernietigen. Augustinus zegt immers: “God is geen oorzaak
van het streven naar niet-zijn”. Dat zou Hij echter wel zijn, als Hij een schepsel
vernietigde. Dus kan God niets vernietigen.
Praeterea, Deus est causa rerum ut sint, per suam bonitatem, quia, ut Augustinus dicit
in libro de Doct. Christ., inquantum Deus bonus est, sumus. Sed Deus non potest non
esse bonus. Ergo non potest facere ut res non sint. Quod faceret, si eas in nihilum
redigeret. (Ia q. 104 a. 3 arg. 2)
2 — Door zijn Goedheid is God oorzaak van de dingen, dat ze zijn, want Augustinus zegt:
“Omdat God goed is, zijn wij”. Maar God kan niet niet-goedzijn. Hij kan dus niet maken,
dat de dingen niet zijn. En dat zou Hij doen, als Hij ze vernietigde.
Praeterea, si Deus in nihilum aliqua redigeret, oporteret quod hoc fieret per aliquam
actionem. Sed hoc non potest esse, quia omnis actio terminatur ad aliquod ens; unde
etiam actio corrumpentis terminatur ad aliquid generatum, quia generatio unius est
corruptio alterius. Ergo Deus non potest aliquid in nihilum redigere. (Ia q. 104 a. 3 arg. 3)
3 — Als God iets vernietigde, moest Hij dat doen door een daad. Maar dat kan niet, omdat
iedere daad uitloopt op een ding; vandaar dat ook de werking van het bederf op een
nieuw geworden ding uitloopt, want het ontstaan van het een is het vergaan van het
ander. God kan dus niets vernietigen.
Sed contra est quod dicitur Ierem. X, corripe me, domine, verumtamen in iudicio, et
non in furore tuo, ne forte ad nihilum redigas me. (Ia q. 104 a. 3 s. c.)
Daartegenover staat echter wat bij Jeremias (10. 24) gezegd wordt: “Tuchtig mij, Heer,
maar in gerecht, niet in uw Gramschap, om mij niet te vernietigen”.
Respondeo dicendum quod quidam posuerunt quod Deus res in esse produxit agendo de
necessitate naturae. Quod si esset verum, Deus non posset rem aliquam in nihilum redigere;
sicut non potest a sua natura mutari. Sed, sicut supra est habitum, haec positio est
falsa, et a fide Catholica penitus aliena, quae confitetur Deum res libera voluntate
produxisse in esse, secundum illud Psalmi, omnia quaecumque voluit dominus, fecit.
Hoc igitur quod Deus creaturae esse communicat, ex Dei voluntate dependet. Nec aliter
res in esse conservat, nisi inquantum eis continue influit esse. Ut dictum est. Sicut
ergo antequam res essent, potuit eis non communicare esse, et sic eas non facere;
ita postquam iam factae sunt, potest eis non influere esse, et sic esse desisterent.
Quod est eas in nihilum redigere. (Ia q. 104 a. 3 co.)
Sommigen hebben de stelling opgezet, dat God de dingen uit natuur-noodzaak tot het
bestaan bracht. Als dat waar was, kon God geen enkel ding vernietigen evenmin als
Hij van natuur veranderen kan. Maar, zoals boven gezegd is (19e Kw., 4e Art.), is
deze stelling vals, en absoluut vreemd aan het Katholieke geloof, want dit belijdt,
dat God uit vrije Wil de dingen tot het bestaan bracht, naar het psalmvers: “Al wat
de Heer wilde, heeft Hij gemaakt” (Ps. 134. 6). Dat God de schepselen het bestaan
geeft, hangt dus van zijn Wil af. Niet anders behoudt Hij de dingen in het bestaan,
dan door bij voortduring dat zijn in hen te doen invloeien zoals gezegd is (1e Art.,
4e Antw.). Zoals Hij dus, vóór de dingen bestonden, bij machte was hun dat bestaan
niet mede te delen, en ze aldus niet te maken; zo kan Hij, nadat ze gemaakt zijn,
hun dat bestaan niet invloeien, en zo houden ze op te bestaan. En dat is hen vernietigen.
Ad primum ergo dicendum quod non esse non habet causam per se, quia nihil potest esse
causa nisi inquantum est ens; ens autem, per se loquendo, est causa essendi. Sic igitur
Deus non potest esse causa tendendi in non esse; sed hoc habet creatura ex seipsa,
inquantum est de nihilo. Sed per accidens Deus potest esse causa quod res in nihilum
redigantur, subtrahendo scilicet suam actionem a rebus. (Ia q. 104 a. 3 ad 1)
1 — Niet-zijn heeft op zich geen oorzaak, want niets kan oorzaak zijn dan in zover het
een ding is; een ding is echter op zich oorzaak van zijn. Dus kan God geen oorzaak
zijn van het streven naar niet-zijn, maar dit heeft het schepsel uit zichzelf, in
zover het uit het niet is. Op bijkomstige wijze echter kan God oorzaak zijn, dat een
ding vernietigd wordt, door.nl. zijn activiteit eraan te onttrekken.
Ad secundum dicendum quod bonitas Dei est causa rerum, non quasi ex necessitate naturae,
quia divina bonitas non dependet ex rebus creatis; sed per liberam voluntatem. Unde
sicut potuit sine praeiudicio bonitatis suae, res non producere in esse; ita absque
detrimento suae bonitatis, potest res in esse non conservare. (Ia q. 104 a. 3 ad 2)
2 — De Goedheid van God is oorzaak der dingen, maar niet uit natuurnoodzaak, want Gods
Goedheid hangt niet van de geschapen dingen af — doch uit vrijen Wil. Zoals Hij dus
zonder nadeel voor zijn Goedheid bij machte was de dingen niet tot het bestaan te
brengen, zo kan Hij evenzeer — zijn Goedheid onverkort — de dingen niet in het bestaan
behouden.
Ad tertium dicendum quod, si Deus rem aliquam redigeret in nihilum, hoc non esset
per aliquam actionem; sed per hoc quod ab agendo cessaret. (Ia q. 104 a. 3 ad 3)
3 — Als God iets vernietigde, zou dat niet door een daad zijn, maar hierdoor, dat Hij
met werken ophield.
Articulus 4. Wordt er in feite iets vernietigd?
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod aliquid in nihilum redigatur. Finis enim respondet
principio. Sed a principio nihil erat nisi Deus. Ergo ad hunc finem res perducentur,
ut nihil sit nisi Deus. Et ita creaturae in nihilum redigentur. (Ia q. 104 a. 4 arg. 1)
1 — Men beweert, dat er iets vernietigd wordt. Het eindpunt beantwoordt aan het begin.
Maar in de beginne was er niets buiten God. Dus worden de dingen naar dit eindpunt
gebracht, dat er niets zij buiten God. En derhalve worden de schepselen vernietigd.
Praeterea, omnis creatura habet potentiam finitam. Sed nulla potentia finita se extendit
ad infinitum, unde in VIII Physic. probatur quod potentia finita non potest movere
tempore infinito. Ergo nulla creatura potest durare in infinitum. Et ita quandoque
in nihilum redigetur. (Ia q. 104 a. 4 arg. 2)
2 — Ieder schepsel heeft eindige kracht. Maar geen eindige kracht reikt in het oneindige;
daaruit juist wordt in de Physica bewezen, dat een eindige kracht niet gedurende een
oneindige tijd kan bewegen. Dus kan geen schepsel oneindig duren, en wordt dus eenmaal
vernietigd.
Praeterea, forma et accidentia non habent materiam partem sui. Sed quandoque desinunt
esse. Ergo in nihilum rediguntur. (Ia q. 104 a. 4 arg. 3)
3 — Vorm en bijkomstigheden hebben geen stof als deel van zichzelf. Somtijds echter houden
ze op te bestaan. Zij worden dus vernietigd.
Sed contra est quod dicitur Eccle. III. Didici quod omnia opera quae fecit Deus, perseverant
in aeternum. (Ia q. 104 a. 4 s. c.)
Daartegenover staat echter wat in de Prediker (3. 14) gezegd wordt: “Ik heb geleerd,
dat alle dingen, die God gemaakt heeft, blijven in eeuwigheid”.
Respondeo dicendum quod eorum quae a Deo fiunt circa creaturam, quaedam proveniunt
secundum naturalem cursum rerum; quaedam vero miraculose operatur praeter ordinem
naturalem creaturis inditum, ut infra dicetur. Quae autem facturus est Deus secundum
ordinem naturalem rebus inditum, considerari possunt ex ipsis rerum naturis, quae
vero miraculose fiunt, ordinantur ad gratiae manifestationem, secundum illud apostoli
I ad Cor. XII, unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem; et postmodum,
inter cetera, subdit de miraculorum operatione. Creaturarum autem naturae hoc demonstrant,
ut nulla earum in nihilum redigatur, quia vel sunt immateriales, et sic in eis non
est potentia ad non esse; vel sunt materiales, et sic saltem remanent semper secundum
materiam, quae incorruptibilis est, utpote subiectum existens generationis et corruptionis.
Redigere etiam aliquid in nihilum, non pertinet ad gratiae manifestationem, cum magis
per hoc divina potentia et bonitas ostendatur, quod res in esse conservat. Unde simpliciter
dicendum est quod nihil omnino in nihilum redigetur. (Ia q. 104 a. 4 co.)
Van alle dingen, die door God met betrekking tot de schepping geschieden, gebeuren
er sommige volgens de natuurlijke gang van zaken; sommige echter, zoals hieronder
gezegd zal worden (105e Kw. 6e Art.), op wonderbare wijze buiten de natuurlijke orde
in de schepping gelegd om. Wat God echter doen zal volgens de natuurlijke, in de schepping
gelegde orde, kan uit de natuur zelf der dingen gekend worden. Wat echter door een
wonder gebeurt, is gericht op de openbaring der genade, naar het woord van de Apostel:
“Aan eenieder wordt de Geestesuiting geschonken om er nut mee te doen” (1 Cor. 12.
7), en daarna voegt hij het een én ander toe over het doen van wonderen. De natuur
der schepselen nu toont aan, dat er niets vernietigd wordt: want ofwel zijn de schepselen
onstoffelijk, en zo is er zelfs geen potentie tot niet-zijn in hen: ofwel zijn ze
stoffelijk, en zo blijven ze altijd, minstens naar de stof, die als subject van ontstaan
en vergaan, onbederfelijk is. — Iets vernietigen behoort ook niet tot de openbaring
der genade: eerder wordt Gods Macht en Goedheid getoond, doordat Hij de dingen in
het bestaan behoudt. Zo is dus zonder meer te zeggen, dat absoluut niets vernietigd
wordt.
Ad primum ergo dicendum quod hoc quod res in esse productae sunt, postquam non fuerunt,
declarat potentiam producentis. Sed quod in nihilum redigerentur, huiusmodi manifestationem
impediret, cum Dei potentia in hoc maxime ostendatur, quod res in esse conservat,
secundum illud apostoli Heb. I, portans omnia verbo virtutis suae. (Ia q. 104 a. 4 ad 1)
1 — Dat de dingen tot het bestaan gebracht zijn, nadat ze niet waren, toont de macht van
Hem, die ze voortbracht. Maar dat ze vernietigd zouden worden belet zulk een openbaring,
daar naar het woord van de Apostel Gods macht ten zeerste getoond wordt door de dingen
te behouden: “Hij draagt alles door het woord zijner macht”.(Hebr. 1.3).
Ad secundum dicendum quod potentia creaturae ad essendum est receptiva tantum; sed
potentia activa est ipsius Dei, a quo est influxus essendi. Unde quod res in infinitum
durent, sequitur infinitatem divinae virtutis. Determinatur tamen quibusdam rebus
virtus ad manendum tempore determinato, inquantum impediri possunt ne percipiant influxum
essendi qui est ab eo, ex aliquo contrario agente, cui finita virtus non potest resistere
tempore infinito, sed solum tempore determinato. Et ideo ea quae non habent contrarium,
quamvis habeant finitam virtutem, perseverant in aeternum. (Ia q. 104 a. 4 ad 2)
2 — Het vermogen der schepselen om te zijn, is om te ontvangen alleen; maar de actieve
macht is bij God, van wie de invloeiïng van het bestaan is. Dat dus de dingen in oneindigheid
voortduren volgt op de oneindigheid van Gods Macht. Sommige dingen wordt echter een
kracht bepaald om slechts bepaalde tijd te blijven, in zover hun belet kan worden
van Hem de invloeiïng van het zijn te ontvangen, door een tegenwerkende kracht, waaraan
een eindige kracht geen oneindige doch slechts bepaalden tijd kan weerstaan. Vandaar
dat de dingen, die geen tegengestelde hebben, al hebben ze een eindige kracht, in
eeuwigheid blijven.
Ad tertium dicendum quod formae et accidentia non sunt entia completa, cum non subsistant,
sed quodlibet eorum est aliquid entis, sic enim ens dicitur, quia eo aliquid est.
Et tamen eo modo quo sunt, non omnino in nihilum rediguntur; non quia aliqua pars
eorum remaneat, sed remanent in potentia materiae vel subiecti. (Ia q. 104 a. 4 ad 3)
3 — Vormen en bijkomstigheden zijn geen volledige dingen, want ze zijn geen zelfstandigheden,
maar iets van iets anders; zij worden ding genoemd, omdat door hen iets anders is.
Maar zelfs op de wijze waarop ze zijn, worden ze niet geheel vernietigd, niet alsof
een deel ervan zou blijven, maar omdat ze blijven in de potentie van de stof of het
subject.