Deinde conſiderandum eſt de obiecto timoris. Et circa hoc quaeruntur ſex. Primo, utrum bonum ſit obiectum timoris, vel malum. Secundo, utrum malum naturae ſit obiectum timoris. Tertio, utrum timor ſit de malo culpae. Quarto, utrum ipſe timor timeri poſſit. Quinto, utrum repentina magis timeantur. Sexto, utrum ea contra quae non eſt remedium, magis timeantur. (Ia-IIae q. 42 pr.)
Ad primum ſic proceditur. Videtur quod bonum ſit obiectum timoris. Dicit enim Auguſtinus, in libro octoginta trium quaeſt., quod nihil timemus, niſi ne id quod amamus, aut adeptum amittamus, aut non adipiſcamur ſperatum. Sed id quod amamus eſt bonum. Ergo timor reſpicit bonum ſicut proprium obiectum. (Ia-IIae q. 42 a. 1 arg. 1)
Praeterea, philoſophus dicit, in II Rhetoric., quod poteſtas, et ſuper alium ipſum eſſe, eſt terribile. Sed huiuſmodi eſt quoddam bonum. Ergo bonum eſt obiectum timoris. (Ia-IIae q. 42 a. 1 arg. 2)
Praeterea, in Deo nihil malum eſſe poteſt. Sed mandatur nobis ut Deum timeamus; ſecundum illud Pſalmi XXXIII, timete dominum, omnes ſancti eius. Ergo etiam timor eſt de bono. (Ia-IIae q. 42 a. 1 arg. 3)
Sed contra eſt quod Damaſcenus dicit, in II libro, quod timor eſt de malo futuro. (Ia-IIae q. 42 a. 1 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod timor eſt quidam motus appetitivae virtutis. Ad virtutem autem appetitivam pertinet proſecutio et fuga, ut dicitur in VI Ethic. Eſt autem proſecutio boni. Fuga autem mali. Unde quicumque motus appetitivae virtutis importat proſecutionem, habet aliquod bonum pro obiecto, quicumque autem importat fugam, habet malum pro obiecto. Unde, cum timor fugam quandam importet, primo et per ſe reſpicit malum ſicut proprium obiectum. Poteſt autem reſpicere etiam bonum, ſecundum quod habet habitudinem ad malum. Quod quidem poteſt eſſe dupliciter. Uno quidem modo, inquantum per malum privatur bonum. Ex hoc autem ipſo eſt aliquid malum, quod eſt privativum boni. Unde, cum fugiatur malum quia malum eſt, ſequitur ut fugiatur quia privat bonum quod quis amando proſequitur. Et ſecundum hoc dicit Auguſtinus quod nulla eſt cauſa timendi, niſi ne amittatur bonum amatum. Alio modo comparatur bonum ad malum, ut cauſa ipſius, inquantum ſcilicet aliquod bonum ſua virtute poteſt inducere aliquod nocumentum in bono amato. Et ideo, ſicut ſpes, ut ſupra dictum eſt, ad duo reſpicit, ſcilicet ad bonum in quod tendit, et ad id per quod ſperat ſe bonum concupitum adipiſci; ita etiam timor ad duo reſpicit, ſcilicet ad malum quod refugit, et ad illud bonum quod ſua virtute poteſt infligere malum. Et per hunc modum Deus timetur ab homine, inquantum poteſt infligere poenam, vel ſpiritualem vel corporalem. Per hunc etiam modum timetur poteſtas alicuius hominis, maxime quando eſt laeſa, vel quando eſt iniuſta, quia ſic in promptu habet nocumentum inferre. Ita etiam timetur ſuper alium eſſe, ideſt inniti alii, ut ſcilicet in eius poteſtate ſic conſtitutum nobis nocumentum inferre, ſicut ille qui eſt conſcius criminis, timetur, ne crimen revelet. (Ia-IIae q. 42 a. 1 co.)
Et per hoc patet reſponſio ad obiecta. (Ia-IIae q. 42 a. 1 ad arg.)
Ad tertium ſic proceditur. Videtur quod timor poſſit eſſe de malo culpae. Dicit enim Auguſtinus, ſuper canonicam Ioan., quod timore caſto timet homo ſeparationem a Deo. Sed nihil ſeparat nos a Deo niſi culpa; ſecundum illud Iſaiae LIX. Peccata veſtra diviſerunt inter vos et Deum veſtrum. Ergo timor poteſt eſſe de malo culpae. (Ia-IIae q. 42 a. 3 arg. 1)
Praeterea, Tullius dicit, in IV de Tuſculanis quaeſt., quod de illis timemus, cum futura ſunt, de quorum praeſentia triſtamur. Sed de malo culpae poteſt aliquis dolere vel triſtari. Ergo etiam malum culpae aliquis poteſt timere. (Ia-IIae q. 42 a. 3 arg. 2)
Praeterea, ſpes timori opponitur. Sed ſpes poteſt eſſe de bono virtutis, ut patet per philoſophum in IX Ethic. Et apoſtolus dicit, ad Gal. V, confido de vobis in domino, quod nihil aliud ſapietis. Ergo etiam timor poteſt eſſe de malo culpae. (Ia-IIae q. 42 a. 3 arg. 3)
Praeterea, verecundia eſt quaedam ſpecies timoris, ut ſupra dictum eſt. Sed verecundia eſt de turpi facto. Quod eſt malum culpae. Ergo et timor. (Ia-IIae q. 42 a. 3 arg. 4)
Sed contra eſt quod philoſophus dicit, in II Rhetoric., quod non omnia mala timentur, puta ſi aliquis erit iniuſtus, aut tardus. (Ia-IIae q. 42 a. 3 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod, ſicut ſupra dictum eſt, ſicut obiectum ſpei eſt bonum futurum arduum quod quis poteſt adipiſci; ita timor eſt de malo futuro arduo quod non poteſt de facili vitari. Ex quo poteſt accipi quod id quod omnino ſubiacet poteſtati et voluntati noſtrae, non habet rationem terribilis, ſed illud ſolum eſt terribile, quod habet cauſam extrinſecam. Malum autem culpae propriam cauſam habet voluntatem humanam. Et ideo proprie non habet rationem terribilis. Sed quia voluntas humana ab aliquo exteriori poteſt inclinari ad peccandum; ſi illud inclinans habeat magnam vim ad inclinandum, ſecundum hoc poterit eſſe timor de malo culpae, inquantum eſt ab exteriori cauſa, puta cum aliquis timet commorari in ſocietate malorum, ne ab eis ad peccandum inducatur. Sed proprie loquendo, in tali diſpoſitione magis timet homo ſeductionem quam culpam ſecundum propriam rationem, ideſt inquantum eſt voluntaria, ſic enim non habet ut timeatur. (Ia-IIae q. 42 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ſeparatio a Deo eſt quaedam poena conſequens peccatum, et omnis poena aliquo modo eſt ab exteriori cauſa. (Ia-IIae q. 42 a. 3 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod triſtitia et timor in uno conveniunt, quia utrumque eſt de malo, differunt autem in duobus. In uno quidem, quia triſtitia eſt de malo praeſenti, timor de malo futuro. In alio vero, quia triſtitia, cum ſit in concupiſcibili, reſpicit malum abſolute, unde poteſt eſſe de quocumque malo, ſive parvo ſive magno. Timor vero, cum ſit in iraſcibili, reſpicit malum cum quadam arduitate ſeu difficultate, quae tollitur, inquantum aliquid ſubiacet voluntati. Et ideo non omnia timemus quae ſunt futura, de quibus triſtamur cum ſunt praeſentia, ſed aliqua, quae ſcilicet ſunt ardua. (Ia-IIae q. 42 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod ſpes eſt de bono quod quis poteſt adipiſci. Poteſt autem aliquis adipiſci bonum vel per ſe, vel per alium, et ideo ſpes poteſt eſſe de actu virtutis, qui eſt in poteſtate noſtra conſtitutus. Sed timor eſt de malo quod non ſubiacet noſtrae poteſtati, et ideo ſemper malum quod timetur, eſt a cauſa extrinſeca. Bonum autem quod ſperatur, poteſt eſſe et a cauſa intrinſeca, et a cauſa extrinſeca. (Ia-IIae q. 42 a. 3 ad 3)
Ad quartum dicendum quod, ſicut ſupra dictum eſt, verecundia non eſt timor de actu ipſo peccati, ſed de turpitudine vel ignominia quae conſequitur ipſum, quae eſt a cauſa extrinſeca. (Ia-IIae q. 42 a. 3 ad 4)
Ad quartum ſic proceditur. Videtur quod timor timeri non poſſit. Omne enim quod timetur, timendo cuſtoditur, ne amittatur, ſicut ille qui timet amittere ſanitatem timendo cuſtodit eam. Si igitur timor timeatur, timendo ſe cuſtodiet homo ne timeat. Quod videtur eſſe inconveniens. (Ia-IIae q. 42 a. 4 arg. 1)
Praeterea, timor eſt quaedam fuga. Sed nihil fugit ſeipſum. Ergo timor non timet timorem. (Ia-IIae q. 42 a. 4 arg. 2)
Praeterea, timor eſt de futuro. Sed ille qui timet, iam habet timorem. Non ergo poteſt timere timorem. (Ia-IIae q. 42 a. 4 arg. 3)
Sed contra eſt quod homo poteſt amare amorem, et dolere de dolore. Ergo etiam, pari ratione, poteſt timere timorem. (Ia-IIae q. 42 a. 4 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod, ſicut dictum eſt, illud ſolum habet rationem terribilis, quod ex cauſa extrinſeca provenit, non autem quod provenit ex voluntate noſtra. Timor autem partim provenit ex cauſa extrinſeca, et partim ſubiacet voluntati. Provenit quidem ex cauſa extrinſeca, inquantum eſt paſſio quaedam conſequens phantaſiam imminentis mali. Et ſecundum hoc, poteſt aliquis timere timorem, ne ſcilicet immineat ei neceſſitas timendi, propter ingruentiam alicuius excellentis mali. Subiacet autem voluntati, inquantum appetitus inferior obedit rationi, unde homo poteſt timorem repellere. Et ſecundum hoc, timor non poteſt timeri, ut dicit Auguſtinus, in libro octoginta trium quaeſt. Sed quia rationibus quas inducit, aliquis poſſet uti ad oſtendendum quod timor nullo modo timeatur, ideo ad eas reſpondendum eſt. (Ia-IIae q. 42 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, non omnis timor eſt unus timor, ſed ſecundum diverſa quae timentur, ſunt diverſi timores. Nihil ergo prohibet quin uno timore aliquis praeſervet ſe ab alio timore, et ſic cuſtodiat ſe non timentem illo timore. (Ia-IIae q. 42 a. 4 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod, cum ſit alius timor quo timetur malum imminens, et alius timor quo timetur ipſe timor mali imminentis; non ſequitur quod idem fugiat ſeipſum, vel quod ſit idem fuga ſui ipſius. (Ia-IIae q. 42 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod propter diverſitatem timorum iam dictam, timore praeſenti poteſt homo timere futurum timorem. (Ia-IIae q. 42 a. 4 ad 3)
Ad quintum ſic proceditur. Videtur quod inſolita et repentina non ſint magis terribilia. Sicut enim ſpes eſt de bono, ita timor eſt de malo. Sed experientia facit ad augmentum ſpei in bonis. Ergo etiam facit ad augmentum timoris in malis. (Ia-IIae q. 42 a. 5 arg. 1)
Praeterea, philoſophus dicit, in II Rhetoric., quod magis timentur non qui acutae ſunt irae, ſed mites et aſtuti. Conſtat autem quod illi qui acutae irae ſunt, magis habent ſubitos motus. Ergo ea quae ſunt ſubita, ſunt minus terribilia. (Ia-IIae q. 42 a. 5 arg. 2)
Praeterea, quae ſunt ſubita, minus conſiderari poſſunt. Sed tanto aliqua magis timentur, quanto magis conſiderantur, unde philoſophus dicit, in III Ethic., quod aliqui videntur fortes propter ignorantiam, qui, ſi cognoverint quod aliud ſit quam ſuſpicantur, fugiunt. Ergo repentina minus timentur. (Ia-IIae q. 42 a. 5 arg. 3)
Sed contra eſt quod Auguſtinus dicit, in II Confeſs., timor inſolita et repentina exhorreſcit, rebus quae amantur adverſantia, dum praecavet ſecuritati. (Ia-IIae q. 42 a. 5 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod, ſicut ſupra dictum eſt, obiectum timoris eſt malum imminens quod non de facili repelli poteſt. Hoc autem ex duobus contingit, ſcilicet ex magnitudine mali, et ex debilitate timentis. Ad utrumque autem horum operatur quod aliquid ſit inſolitum et repentinum. Primo quidem, facit ad hoc quod malum imminens maius appareat. Omnia enim corporalia, et bona et mala, quanto magis conſiderantur, minora apparent. Et ideo, ſicut propter diuturnitatem dolor praeſentis mali mitigatur, ut patet per Tullium in III de Tuſculanis quaeſt.; ita etiam ex praemeditatione minuitur timor futuri mali. Secundo, aliquid eſſe inſolitum et repentinum facit ad debilitatem timentis, inquantum ſubtrahit remedia quae homo poteſt praeparare ad repellendum futurum malum, quae eſſe non poſſunt quando ex improviſo malum occurrit. (Ia-IIae q. 42 a. 5 co.)
Ad primum ergo dicendum quod obiectum ſpei eſt bonum quod quis poteſt adipiſci. Et ideo ea quae augmentant poteſtatem hominis, nata ſunt augere ſpem, et eadem ratione, diminuere timorem, quia timor eſt de malo cui non de facili poteſt reſiſti. Quia igitur experientia facit hominem magis potentem ad operandum, ideo, ſicut auget ſpem, ita diminuit timorem. (Ia-IIae q. 42 a. 5 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod illi qui habent iram acutam, non occultant eam, et ideo nocumenta ab eis illata non ita ſunt repentina, quin praevideantur. Sed homines mites et aſtuti occultant iram, et ideo nocumentum quod ab eis imminet, non poteſt praevideri, ſed ex improviſo advenit. Et propter hoc philoſophus dicit quod tales magis timentur. (Ia-IIae q. 42 a. 5 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, per ſe loquendo, bona vel mala corporalia in principio maiora apparent. Cuius ratio eſt, quia unumquodque magis apparet, contrario iuxta ſe poſito. Unde cum aliquis ſtatim a paupertate ad divitias tranſit, propter paupertatem praeexiſtentem divitias magis aeſtimat, et e contrario divites ſtatim ad paupertatem devenientes, eam magis horrent. Et propter hoc, malum repentinum magis timetur, quia magis videtur eſſe malum. Sed poteſt propter aliquod accidens contingere quod magnitudo alicuius mali lateat, puta cum hoſtes ſe inſidioſe occultant. Et tunc verum eſt quod malum ex diligenti conſideratione fit terribilius. (Ia-IIae q. 42 a. 5 ad 3)
Ad ſextum ſic proceditur. Videtur quod ea quae non habent remedium, non ſint magis timenda. Ad timorem enim requiritur quod remaneat aliqua ſpes ſalutis, ut ſupra dictum eſt. Sed in malis quae non habent remedium, nulla remanet ſpes ſalutis. Ergo talia mala nullo modo timentur. (Ia-IIae q. 42 a. 6 arg. 1)
Praeterea, malo mortis nullum remedium adhiberi poteſt, non enim, ſecundum naturam, poteſt eſſe reditus a morte ad vitam. Non tamen mors maxime timetur, ut dicit philoſophus, in II Rhetoric. Non ergo ea magis timentur quae remedium non habent. (Ia-IIae q. 42 a. 6 arg. 2)
Praeterea, philoſophus dicit, in I Ethic., quod non eſt magis bonum quod eſt diuturnius, eo quod eſt unius diei, neque quod eſt perpetuum, eo quod non eſt perpetuum. Ergo, eadem ratione, neque maius malum. Sed ea quae non habent remedium, non videntur differre ab aliis niſi propter diuturnitatem vel perpetuitatem. Ergo propter hoc non ſunt peiora, vel magis timenda. (Ia-IIae q. 42 a. 6 arg. 3)
Sed contra eſt quod philoſophus dicit, in II Rhetoric., quod omnia timenda ſunt terribiliora quaecumque, ſi peccaverint, corrigi non contingit; aut quorum auxilia non ſunt; aut non facilia. (Ia-IIae q. 42 a. 6 s. c.)
Reſpondeo dicendum quod obiectum timoris eſt malum, unde illud quod facit ad augmentum mali, facit ad augmentum timoris. Malum autem augetur non ſolum ſecundum ſpeciem ipſius mali, ſed etiam ſecundum circumſtantias, ut ex ſupra dictis apparet. Inter ceteras autem circumſtantias, diuturnitas, vel etiam perpetuitas, magis videtur facere ad augmentum mali. Ea enim quae ſunt in tempore, ſecundum durationem temporis quodammodo menſurantur, unde ſi pati aliquid in tanto tempore eſt malum, pati idem in duplo tempore apprehenditur ut duplatum. Et ſecundum hanc rationem, pati idem in infinito tempore, quod eſt perpetuo pati, habet quodammodo infinitum augmentum. Mala autem quae, poſtquam advenerint, non poſſunt habere remedium, vel non de facili, accipiuntur ut perpetua vel diuturna. Et ideo maxime redduntur timenda. (Ia-IIae q. 42 a. 6 co.)
Ad primum ergo dicendum quod remedium mali eſt duplex. Unum, per quod impeditur futurum malum, ne adveniat. Et tali remedio ſublato, aufertur ſpes, et per conſequens timor. Unde de tali remedio nunc non loquimur. Aliud remedium mali eſt, quo malum iam praeſens removetur. Et de tali remedio nunc loquimur. (Ia-IIae q. 42 a. 6 ad 1)
Ad ſecundum dicendum quod, licet mors ſit irremediabile malum, tamen, quia non imminet de prope, non timetur, ut ſupra dictum eſt. (Ia-IIae q. 42 a. 6 ad 2)
Ad tertium dicendum quod philoſophus ibi loquitur de per ſe bono, quod eſt bonum ſecundum ſpeciem ſuam. Sic autem non fit aliquid magis bonum propter diuturnitatem vel perpetuitatem, ſed propter naturam ipſius boni. (Ia-IIae q. 42 a. 6 ad 3)