Deze Quaestio is niet beschikbaar in Nederlandse vertaling
Prooemium
Post hoc considerandum est de passionibus animae, et primo, in generali; secundo,
in speciali. In generali autem, quatuor occurrunt circa eas consideranda, primo quidem,
de subiecto earum; secundo, de differentia earum; tertio, de comparatione earum ad
invicem; quarto, de malitia et bonitate ipsarum. Circa primum quaeruntur tria. Primo,
utrum aliqua passio sit in anima. Secundo, utrum magis in parte appetitiva quam in
apprehensiva. Tertio, utrum magis sit in appetitu sensitivo quam intellectivo, qui
dicitur voluntas. (Ia-IIae q. 22 pr.)
Articulus 1.
Ad primum sic proceditur. Videtur quod nulla passio sit in anima. Pati enim est proprium
materiae. Sed anima non est composita ex materia et forma, ut in primo habitum est.
Ergo nulla passio est in anima. (Ia-IIae q. 22 a. 1 arg. 1)
Praeterea, passio est motus, ut dicitur in III Physic. Sed anima non movetur, ut probatur
in I de anima. Ergo passio non est in anima. (Ia-IIae q. 22 a. 1 arg. 2)
Praeterea, passio est via in corruptionem, nam omnis passio, magis facta, abiicit
a substantia, ut dicitur in libro topicorum. Sed anima est incorruptibilis. Ergo nulla
passio est in anima. (Ia-IIae q. 22 a. 1 arg. 3)
Sed contra est quod apostolus dicit, ad Rom. VII, cum essemus in carne, passiones
peccatorum, quae per legem erant, operabantur in membris nostris. Peccata autem sunt
proprie in anima. Ergo et passiones, quae dicuntur peccatorum, sunt in anima. (Ia-IIae q. 22 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod pati dicitur tripliciter. Uno modo, communiter, secundum quod
omne recipere est pati, etiam si nihil abiiciatur a re, sicut si dicatur aerem pati,
quando illuminatur. Hoc autem magis proprie est perfici, quam pati. Alio modo dicitur
pati proprie, quando aliquid recipitur cum alterius abiectione. Sed hoc contingit
dupliciter. Quandoque enim abiicitur id quod non est conveniens rei, sicut cum corpus
animalis sanatur, dicitur pati, quia recipit sanitatem, aegritudine abiecta. Alio
modo, quando e converso contingit, sicut aegrotare dicitur pati, quia recipitur infirmitas,
sanitate abiecta. Et hic est propriissimus modus passionis. Nam pati dicitur ex eo
quod aliquid trahitur ad agentem, quod autem recedit ab eo quod est sibi conveniens,
maxime videtur ad aliud trahi. Et similiter in I de Generat. dicitur quod, quando
ex ignobiliori generatur nobilius, est generatio simpliciter, et corruptio secundum
quid, e converso autem quando ex nobiliori ignobilius generatur. Et his tribus modis
contingit esse in anima passionem. Nam secundum receptionem tantum dicitur quod sentire
et intelligere est quoddam pati. Passio autem cum abiectione non est nisi secundum
transmutationem corporalem, unde passio proprie dicta non potest competere animae
nisi per accidens, inquantum scilicet compositum patitur. Sed et in hoc est diversitas,
nam quando huiusmodi transmutatio fit in deterius, magis proprie habet rationem passionis,
quam quando fit in melius. Unde tristitia magis proprie est passio quam laetitia. (Ia-IIae q. 22 a. 1 co.)
Ad primum igitur dicendum quod pati, secundum quod est cum abiectione et transmutatione,
proprium est materiae, unde non invenitur nisi in compositis ex materia et forma.
Sed pati prout importat receptionem solam, non est necessarium quod sit materiae,
sed potest esse cuiuscumque existentis in potentia. Anima autem, etsi non sit composita
ex materia et forma, habet tamen aliquid potentialitatis, secundum quam convenit sibi
recipere et pati, secundum quod intelligere pati est, ut dicitur in III de anima. (Ia-IIae q. 22 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod pati et moveri, etsi non conveniat animae per se, convenit
tamen ei per accidens, ut in I de anima dicitur. (Ia-IIae q. 22 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit de passione quae est cum transmutatione
ad deterius. Et huiusmodi passio animae convenire non potest nisi per accidens, per
se autem convenit composito, quod est corruptibile. (Ia-IIae q. 22 a. 1 ad 3)
Articulus 2.
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod passio magis sit in parte animae apprehensiva
quam in parte appetitiva. Quod enim est primum in quolibet genere videtur esse maximum
eorum quae sunt in genere illo, et causa aliorum, ut dicitur in II Metaphys. Sed passio
prius invenitur in parte apprehensiva quam in parte appetitiva, non enim patitur pars
appetitiva, nisi passione praecedente in parte apprehensiva. Ergo passio est magis
in parte apprehensiva quam in parte appetitiva. (Ia-IIae q. 22 a. 2 arg. 1)
Praeterea, quod est magis activum, videtur esse minus passivum, actio enim passioni
opponitur. Sed pars appetitiva est magis activa quam pars apprehensiva. Ergo videtur
quod in parte apprehensiva magis sit passio. (Ia-IIae q. 22 a. 2 arg. 2)
Praeterea, sicut appetitus sensitivus est virtus in organo corporali, ita et vis apprehensiva
sensitiva. Sed passio animae fit, proprie loquendo, secundum transmutationem corporalem.
Ergo non magis est passio in parte appetitiva sensitiva quam in apprehensiva sensitiva. (Ia-IIae q. 22 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod Augustinus dicit, in IX de Civ. Dei, quod motus animi, quos Graeci
pathe, nostri autem quidam, sicut Cicero, perturbationes, quidam affectiones vel affectus,
quidam vero, sicut in Graeco habetur, expressius passiones vocant. Ex quo patet quod
passiones animae sunt idem quod affectiones. Sed affectiones manifeste pertinent ad
partem appetitivam, et non ad apprehensivam. Ergo et passiones magis sunt in appetitiva
quam in apprehensiva. (Ia-IIae q. 22 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut iam dictum est, in nomine passionis importatur quod
patiens trahatur ad id quod est agentis. Magis autem trahitur anima ad rem per vim
appetitivam quam per vim apprehensivam. Nam per vim appetitivam anima habet ordinem
ad ipsas res, prout in seipsis sunt, unde philosophus dicit, in VI Metaphys., quod
bonum et malum, quae sunt obiecta appetitivae potentiae, sunt in ipsis rebus. Vis
autem apprehensiva non trahitur ad rem, secundum quod in seipsa est; sed cognoscit
eam secundum intentionem rei, quam in se habet vel recipit secundum proprium modum.
Unde et ibidem dicitur quod verum et falsum, quae ad cognitionem pertinent, non sunt
in rebus, sed in mente. Unde patet quod ratio passionis magis invenitur in parte appetitiva
quam in parte apprehensiva. (Ia-IIae q. 22 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod e contrario se habet in his quae pertinent ad perfectionem,
et in his quae pertinent ad defectum. Nam in his quae ad perfectionem pertinent, attenditur
intensio per accessum ad unum primum principium, cui quanto est aliquid propinquius,
tanto est magis intensum, sicut intensio lucidi attenditur per accessum ad aliquid
summe lucidum, cui quanto aliquid magis appropinquat, tanto est magis lucidum. Sed
in his quae ad defectum pertinent, attenditur intensio non per accessum ad aliquod
summum, sed per recessum a perfecto, quia in hoc ratio privationis et defectus consistit.
Et ideo quanto minus recedit a primo, tanto est minus intensum, et propter hoc, in
principio semper invenitur parvus defectus, qui postea procedendo magis multiplicatur.
Passio autem ad defectum pertinet, quia est alicuius secundum quod est in potentia.
Unde in his quae appropinquant primo perfecto, scilicet Deo, invenitur parum de ratione
potentiae et passionis, in aliis autem consequenter, plus. Et sic etiam in priori
vi animae, scilicet apprehensiva, invenitur minus de ratione passionis. (Ia-IIae q. 22 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod vis appetitiva dicitur esse magis activa, quia est magis
principium exterioris actus. Et hoc habet ex hoc ipso ex quo habet quod sit magis
passiva, scilicet ex hoc quod habet ordinem ad rem ut est in seipsa, per actionem
enim exteriorem pervenimus ad consequendas res. (Ia-IIae q. 22 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, sicut in primo dictum est, dupliciter organum animae potest
transmutari. Uno modo, transmutatione spirituali, secundum quod recipit intentionem
rei. Et hoc per se invenitur in actu apprehensivae virtutis sensitivae, sicut oculus
immutatur a visibili, non ita quod coloretur, sed ita quod recipiat intentionem coloris.
Est autem alia naturalis transmutatio organi, prout organum transmutatur quantum ad
suam naturalem dispositionem, puta quod calefit aut infrigidatur, vel alio simili
modo transmutatur. Et huiusmodi transmutatio per accidens se habet ad actum apprehensivae
virtutis sensitivae, puta cum oculus fatigatur ex forti intuitu, vel dissolvitur ex
vehementia visibilis. Sed ad actum appetitus sensitivi per se ordinatur huiusmodi
transmutatio, unde in definitione motuum appetitivae partis, materialiter ponitur
aliqua naturalis transmutatio organi; sicut dicitur quod ira est accensio sanguinis
circa cor. Unde patet quod ratio passionis magis invenitur in actu sensitivae virtutis
appetitivae, quam in actu sensitivae virtutis apprehensivae, licet utraque sit actus
organi corporalis. (Ia-IIae q. 22 a. 2 ad 3)
Articulus 3.
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod passio non magis sit in appetitu sensitivo
quam in appetitu intellectivo. Dicit enim Dionysius, II cap. de Div. Nom., quod Hierotheus
ex quadam est doctus diviniore inspiratione, non solum discens, sed etiam patiens
divina. Sed passio divinorum non potest pertinere ad appetitum sensitivum, cuius obiectum
est bonum sensibile. Ergo passio est in appetitu intellectivo, sicut et in sensitivo. (Ia-IIae q. 22 a. 3 arg. 1)
Praeterea, quanto activum est potentius, tanto passio est fortior. Sed obiectum appetitus
intellectivi, quod est bonum universale, est potentius activum quam obiectum appetitus
sensitivi, quod est bonum particulare. Ergo ratio passionis magis invenitur in appetitu
intellectivo quam in appetitu sensitivo. (Ia-IIae q. 22 a. 3 arg. 2)
Praeterea, gaudium et amor passiones quaedam esse dicuntur. Sed haec inveniuntur in
appetitu intellectivo, et non solum in sensitivo, alioquin non attribuerentur in Scripturis
Deo et Angelis. Ergo passiones non magis sunt in appetitu sensitivo quam in intellectivo. (Ia-IIae q. 22 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod dicit Damascenus, in II libro, describens animales passiones,
passio est motus appetitivae virtutis sensibilis in imaginatione boni vel mali. Et
aliter, passio est motus irrationalis animae per suspicionem boni vel mali. (Ia-IIae q. 22 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut iam dictum est, passio proprie invenitur ubi est transmutatio
corporalis. Quae quidem invenitur in actibus appetitus sensitivi; et non solum spiritualis,
sicut est in apprehensione sensitiva, sed etiam naturalis. In actu autem appetitus
intellectivi non requiritur aliqua transmutatio corporalis, quia huiusmodi appetitus
non est virtus alicuius organi. Unde patet quod ratio passionis magis proprie invenitur
in actu appetitus sensitivi quam intellectivi; ut etiam patet per definitiones Damasceni
inductas. (Ia-IIae q. 22 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod passio divinorum ibi dicitur affectio ad divina, et coniunctio
ad ipsa per amorem, quod tamen fit sine transmutatione corporali. (Ia-IIae q. 22 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod magnitudo passionis non solum dependet ex virtute agentis,
sed etiam ex passibilitate patientis, quia quae sunt bene passibilia, multum patiuntur
etiam a parvis activis. Licet ergo obiectum appetitus intellectivi sit magis activum
quam obiectum appetitus sensitivi, tamen appetitus sensitivus est magis passivus. (Ia-IIae q. 22 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod amor et gaudium et alia huiusmodi, cum attribuuntur Deo vel
Angelis, aut hominibus secundum appetitum intellectivum, significant simplicem actum
voluntatis cum similitudine effectus, absque passione. Unde dicit Augustinus, IX de
Civ. Dei, sancti Angeli et sine ira puniunt et sine miseriae compassione subveniunt.
Et tamen, istarum nomina passionum, consuetudine locutionis humanae, etiam in eos
usurpantur, propter quandam operum similitudinem, non propter affectionum infirmitatem. (Ia-IIae q. 22 a. 3 ad 3)