Deze Quaestio is niet beschikbaar in Nederlandse vertaling
Prooemium
Deinde considerandum est de consensu. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo, utrum
consensus sit actus appetitivae, vel apprehensivae virtutis. Secundo, utrum conveniat
brutis animalibus. Tertio, utrum sit de fine, vel de his quae sunt ad finem. Quarto,
utrum consensus in actum pertineat solum ad superiorem animae partem. (Ia-IIae q. 15 pr.)
Articulus 1.
Ad primum sic proceditur. Videtur quod consentire pertineat solum ad partem animae
apprehensivam. Augustinus enim, XII de Trin., consensum attribuit superiori rationi.
Sed ratio nominat apprehensivam virtutem. Ergo consentire pertinet ad apprehensivam
virtutem. (Ia-IIae q. 15 a. 1 arg. 1)
Praeterea, consentire est simul sentire. Sed sentire est apprehensivae potentiae.
Ergo et consentire. (Ia-IIae q. 15 a. 1 arg. 2)
Praeterea, sicut assentire dicit applicationem intellectus ad aliquid, ita et consentire.
Sed assentire pertinet ad intellectum, qui est vis apprehensiva. Ergo et consentire
ad vim apprehensivam pertinet. (Ia-IIae q. 15 a. 1 arg. 3)
Sed contra est quod Damascenus dicit, in II libro, quod si aliquis iudicet, et non
diligat, non est sententia, idest consensus. Sed diligere ad appetitivam virtutem
pertinet. Ergo et consensus. (Ia-IIae q. 15 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod consentire importat applicationem sensus ad aliquid. Est autem
proprium sensus quod cognoscitivus est rerum praesentium, vis enim imaginativa est
apprehensiva similitudinum corporalium, etiam rebus absentibus quarum sunt similitudines;
intellectus autem apprehensivus est universalium rationum, quas potest apprehendere
indifferenter et praesentibus et absentibus singularibus. Et quia actus appetitivae
virtutis est quaedam inclinatio ad rem ipsam, secundum quandam similitudinem ipsa
applicatio appetitivae virtutis ad rem, secundum quod ei inhaeret, accipit nomen sensus,
quasi experientiam quandam sumens de re cui inhaeret, inquantum complacet sibi in
ea. Unde et Sap. I, dicitur, sentite de domino in bonitate. Et secundum hoc, consentire
est actus appetitivae virtutis. (Ia-IIae q. 15 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, sicut dicitur in III de anima, voluntas in ratione est.
Unde cum Augustinus attribuit consensum rationi, accipit rationem secundum quod in
ea includitur voluntas. (Ia-IIae q. 15 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum, quod sentire proprie dictum ad apprehensivam potentiam pertinet,
sed secundum similitudinem cuiusdam experientiae, pertinet ad appetitivam, ut dictum
est. (Ia-IIae q. 15 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod assentire est quasi ad aliud sentire, et sic importat quandam
distantiam ad id cui assentitur. Sed consentire est simul sentire, et sic importat
quandam coniunctionem ad id cui consentitur. Et ideo voluntas, cuius est tendere ad
ipsam rem, magis proprie dicitur consentire, intellectus autem, cuius operatio non
est secundum motum ad rem, sed potius e converso, ut in primo dictum est, magis proprie
dicitur assentire, quamvis unum pro alio poni soleat. Potest etiam dici quod intellectus
assentit, inquantum a voluntate movetur. (Ia-IIae q. 15 a. 1 ad 3)
Articulus 2.
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod consensus conveniat brutis animalibus. Consensus
enim importat determinationem appetitus ad unum. Sed appetitus brutorum animalium
sunt determinati ad unum. Ergo consensus in brutis animalibus invenitur. (Ia-IIae q. 15 a. 2 arg. 1)
Praeterea, remoto priori, removetur posterius. Sed consensus praecedit operis executionem.
Si ergo in brutis non esset consensus, non esset in eis operis executio. Quod patet
esse falsum. (Ia-IIae q. 15 a. 2 arg. 2)
Praeterea, homines interdum consentire dicuntur in aliquid agendum ex aliqua passione,
puta concupiscentia vel ira. Sed bruta animalia ex passione agunt. Ergo in eis est
consensus. (Ia-IIae q. 15 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod Damascenus dicit quod post iudicium, homo disponit et amat quod
ex consilio iudicatum est, quod vocatur sententia, idest consensus. Sed consilium
non est in brutis animalibus. Ergo nec consensus. (Ia-IIae q. 15 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod consensus, proprie loquendo, non est in brutis animalibus.
Cuius ratio est quia consensus importat applicationem appetitivi motus ad aliquid
agendum. Eius autem est applicare appetitivum motum ad aliquid agendum, in cuius potestate
est appetitivus motus, sicut tangere lapidem convenit quidem baculo, sed applicare
baculum ad tactum lapidis, est eius qui habet in potestate movere baculum. Bruta autem
animalia non habent in sui potestate appetitivum motum, sed talis motus in eis est
ex instinctu naturae. Unde brutum animal appetit quidem, sed non applicat appetitivum
motum ad aliquid. Et propter hoc non proprie dicitur consentire, sed solum rationalis
natura, quae habet in potestate sua appetitivum motum, et potest ipsum applicare vel
non applicare ad hoc vel ad illud. (Ia-IIae q. 15 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod in brutis animalibus invenitur determinatio appetitus
ad aliquid passive tantum. Consensus vero importat determinationem appetitus non solum
passivam, sed magis activam. (Ia-IIae q. 15 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod, remoto priori, removetur posterius quod proprie ex eo tantum
sequitur. Si autem aliquid ex pluribus sequi possit, non propter hoc posterius removetur,
uno priorum remoto, sicut si induratio possit fieri et a calido et frigido (nam lateres
indurantur ab igne, et aqua congelata induratur ex frigore), non oportet quod, remoto
calore, removeatur induratio. Executio autem operis non solum sequitur ex consensu,
sed etiam ex impetuoso appetitu, qualis est in brutis animalibus. (Ia-IIae q. 15 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod homines qui ex passione agunt, possunt passionem non sequi.
Non autem bruta animalia. Unde non est similis ratio. (Ia-IIae q. 15 a. 2 ad 3)
Articulus 3.
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod consensus sit de fine. Quia propter quod unumquodque,
illud magis. Sed his quae sunt ad finem consentimus propter finem. Ergo fini consentimus
magis. (Ia-IIae q. 15 a. 3 arg. 1)
Praeterea, actio intemperati est finis eius, sicut et actio virtuosi est finis eius.
Sed intemperatus consentit in proprium actum. Ergo consensus potest esse de fine. (Ia-IIae q. 15 a. 3 arg. 2)
Praeterea, appetitus eorum quae sunt ad finem, est electio, ut supra dictum est. Si
igitur consensus esset solum de his quae sunt ad finem, in nullo ab electione differre
videretur. Quod patet esse falsum per Damascenum, qui dicit quod post dispositionem,
quam vocaverat sententiam, fit electio. Non ergo consensus est solum de his quae sunt
ad finem. (Ia-IIae q. 15 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod Damascenus ibidem dicit, quod sententia, sive consensus, est quando
homo disponit et amat quod ex consilio iudicatum est. Sed consilium non est nisi de
his quae sunt ad finem. Ergo nec consensus. (Ia-IIae q. 15 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod consensus nominat applicationem appetitivi motus ad aliquid
praeexistens in potestate applicantis in ordine autem agibilium, primo quidem oportet
sumere apprehensionem finis; deinde appetitum finis; deinde consilium de his quae
sunt ad finem; deinde appetitum eorum quae sunt ad finem. Appetitus autem in ultimum
finem tendit naturaliter, unde et applicatio motus appetitivi in finem apprehensum,
non habet rationem consensus, sed simplicis voluntatis. De his autem quae sunt post
ultimum finem, inquantum sunt ad finem, sub consilio cadunt, et sic potest esse de
eis consensus, inquantum motus appetitivus applicatur ad id quod ex consilio iudicatum
est. Motus vero appetitivus in finem, non applicatur consilio, sed magis consilium
ipsi, quia consilium praesupponit appetitum finis. Sed appetitus eorum quae sunt ad
finem, praesupponit determinationem consilii. Et ideo applicatio appetitivi motus
ad determinationem consilii, proprie est consensus. Unde, cum consilium non sit nisi
de his quae sunt ad finem, consensus, proprie loquendo, non est nisi de his quae sunt
ad finem. (Ia-IIae q. 15 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, sicut conclusiones scimus per principia, horum tamen
non est scientia, sed quod maius est, scilicet intellectus; ita consentimus his quae
sunt ad finem propter finem, cuius tamen non est consensus, sed quod maius est, scilicet
voluntas. (Ia-IIae q. 15 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod intemperatus habet pro fine delectationem operis, propter
quam consentit in opus, magis quam ipsam operationem. (Ia-IIae q. 15 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod electio addit supra consensum quandam relationem respectu
eius cui aliquid praeeligitur, et ideo post consensum, adhuc remanet electio. Potest
enim contingere quod per consilium inveniantur plura ducentia ad finem, quorum dum
quodlibet placet, in quodlibet eorum consentitur, sed ex multis quae placent, praeaccipimus
unum eligendo. Sed si inveniatur unum solum quod placeat, non differunt re consensus
et electio, sed ratione tantum, ut consensus dicatur secundum quod placet ad agendum;
electio autem, secundum quod praefertur his quae non placent. (Ia-IIae q. 15 a. 3 ad 3)
Articulus 4.
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod consensus ad agendum non semper pertineat
ad superiorem rationem. Delectatio enim consequitur operationem, et perficit eam,
sicut decor iuventutem, sicut dicitur in X Ethic. Sed consensus in delectationem pertinet
ad inferiorem rationem, ut dicit Augustinus in XII de Trin. Ergo consensus in actum
non pertinet ad solam superiorem rationem. (Ia-IIae q. 15 a. 4 arg. 1)
Praeterea, actio in quam consentimus, dicitur esse voluntaria. Sed multarum potentiarum
est producere actiones voluntarias. Ergo non sola superior ratio consentit in actum. (Ia-IIae q. 15 a. 4 arg. 2)
Praeterea, superior ratio intendit aeternis inspiciendis ac consulendis, ut Augustinus
dicit in XII de Trin. Sed multoties homo consentit in actum non propter rationes aeternas,
sed propter aliquas rationes temporales, vel etiam propter aliquas animae passiones.
Non ergo consentire in actum pertinet ad solam superiorem rationem. (Ia-IIae q. 15 a. 4 arg. 3)
Sed contra est quod Augustinus dicit, XII de Trin., non potest peccatum efficaciter
perpetrandum mente decerni, nisi illa mentis intentio penes quam summa potestas est
membra in opus movendi vel ab opere cohibendi, malae actioni cedat et serviat. (Ia-IIae q. 15 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod finalis sententia semper pertinet ad eum qui superior est,
ad quem pertinet de aliis iudicare, quandiu enim iudicandum restat quod proponitur,
nondum datur finalis sententia. Manifestum est autem quod superior ratio est quae
habet de omnibus iudicare, quia de sensibilibus per rationem iudicamus; de his vero
quae ad rationes humanas pertinent, iudicamus secundum rationes divinas, quae pertinent
ad rationem superiorem. Et ideo quandiu incertum est an secundum rationes divinas
resistatur vel non, nullum iudicium rationis habet rationem finalis sententiae. Finalis
autem sententia de agendis est consensus in actum. Et ideo consensus in actum pertinet
ad rationem superiorem, secundum tamen quod in ratione voluntas includitur, sicut
supra dictum est. (Ia-IIae q. 15 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod consensus in delectationem operis pertinet ad superiorem
rationem, sicut et consensus in opus, sed consensus in delectationem cogitationis,
pertinet ad rationem inferiorem, sicut ad ipsam pertinet cogitare. Et tamen de hoc
ipso quod est cogitare vel non cogitare, inquantum consideratur ut actio quaedam,
habet iudicium superior ratio, et similiter de delectatione consequente. Sed inquantum
accipitur ut ad actionem aliam ordinatum, sic pertinet ad inferiorem rationem. Quod
enim ad aliud ordinatur, ad inferiorem artem vel potentiam pertinet quam finis ad
quem ordinatur, unde ars quae est de fine, architectonica, seu principalis, vocatur. (Ia-IIae q. 15 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod, quia actiones dicuntur voluntariae ex hoc quod eis consentimus,
non oportet quod consensus sit cuiuslibet potentiae, sed voluntatis, a qua dicitur
voluntarium; quae est in ratione, sicut dictum est. (Ia-IIae q. 15 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod ratio superior dicitur consentire, non solum quia secundum
rationes aeternas semper moveat ad agendum; sed etiam quia secundum rationes aeternas
non dissentit. (Ia-IIae q. 15 a. 4 ad 3)