Prima Secundae. Quaestio 13.

Deze Quaestio is niet beschikbaar in Nederlandse vertaling

Prooemium

Conſequenter conſiderandum eſt de actibus voluntatis qui ſunt in comparatione ad ea quae ſunt ad finem. Et ſunt tres, eligere, conſentire, et uti. Electionem autem praecedit conſilium. Primo ergo conſiderandum eſt de electione; ſecundo, de conſilio; tertio, de conſenſu; quarto, de uſu. Circa electionem quaeruntur ſex. Primo, cuius potentiae ſit actus, utrum voluntatis vel rationis. Secundo, utrum electio conveniat brutis animalibus. Tertio, utrum electio ſit ſolum eorum quae ſunt ad finem, vel etiam quandoque finis. Quarto, utrum electio ſit tantum eorum quae per nos aguntur. Quinto, utrum electio ſit ſolum poſſibilium. Sexto, utrum homo ex neceſſitate eligat, vel libere. (Ia-IIae q. 13 pr.)

Articulus 1.

Ad primum ſic proceditur. Videtur quod electio non ſit actus voluntatis, ſed rationis. Electio enim collationem quandam importat, qua unum alteri praefertur. Sed conferre eſt rationis. Ergo electio eſt rationis. (Ia-IIae q. 13 a. 1 arg. 1)

Praeterea, eiuſdem eſt ſyllogizare et concludere. Sed ſyllogizare in operabilibus eſt rationis. Cum igitur electio ſit quaſi concluſio in operabilibus, ut dicitur in VII Ethic., videtur quod ſit actus rationis. (Ia-IIae q. 13 a. 1 arg. 2)

Praeterea, ignorantia non pertinet ad voluntatem, ſed ad vim cognitivam. Eſt autem quaedam ignorantia electionis, ut dicitur in III Ethic. Ergo videtur quod electio non pertineat ad voluntatem, ſed ad rationem. (Ia-IIae q. 13 a. 1 arg. 3)

Sed contra eſt quod philoſophus dicit, in III Ethic., quod electio eſt deſiderium eorum quae ſunt in nobis. Deſiderium autem eſt actus voluntatis. Ergo et electio. (Ia-IIae q. 13 a. 1 s. c.)

Reſpondeo dicendum quod in nomine electionis importatur aliquid pertinens ad rationem ſive intellectum, et aliquid pertinens ad voluntatem, dicit enim philoſophus, in VI Ethic., quod electio eſt appetitivus intellectus, vel appetitus intellectivus. Quandocumque autem duo concurrunt ad aliquid unum conſtituendum, unum eorum eſt ut formale reſpectu alterius. Unde Gregorius Nyſſenus dicit quod electio neque eſt appetitus ſecundum ſeipſam, neque conſilium ſolum, ſed ex his aliquid compoſitum. Sicut enim dicimus animal ex anima et corpore compoſitum eſſe, neque vero corpus eſſe ſecundum ſeipſum, neque animam ſolam, ſed utrumque; ita et electionem. Eſt autem conſiderandum in actibus animae, quod actus qui eſt eſſentialiter unius potentiae vel habitus, recipit formam et ſpeciem a ſuperiori potentia vel habitu, ſecundum quod ordinatur inferius a ſuperiori, ſi enim aliquis actum fortitudinis exerceat propter Dei amorem, actus quidem ille materialiter eſt fortitudinis, formaliter vero caritatis. Manifeſtum eſt autem quod ratio quodammodo voluntatem praecedit, et ordinat actum eius, inquantum ſcilicet voluntas in ſuum obiectum tendit ſecundum ordinem rationis, eo quod vis apprehenſiva appetitivae ſuum obiectum repraeſentat. Sic igitur ille actus quo voluntas tendit in aliquid quod proponitur ut bonum, ex eo quod per rationem eſt ordinatum ad finem, materialiter quidem eſt voluntatis, formaliter autem rationis. In huiuſmodi autem ſubſtantia actus materialiter ſe habet ad ordinem qui imponitur a ſuperiori potentia. Et ideo electio ſubſtantialiter non eſt actus rationis, ſed voluntatis, perficitur enim electio in motu quodam animae ad bonum quod eligitur. Unde manifeſte actus eſt appetitivae potentiae. (Ia-IIae q. 13 a. 1 co.)

Ad primum ergo dicendum quod electio importat collationem quandam praecedentem, non quod eſſentialiter ſit ipſa collatio. (Ia-IIae q. 13 a. 1 ad 1)

Ad ſecundum dicendum quod concluſio etiam ſyllogiſmi qui fit in operabilibus, ad rationem pertinet; et dicitur ſententia vel iudicium, quam ſequitur electio. Et ob hoc ipſa concluſio pertinere videtur ad electionem, tanquam ad conſequens. (Ia-IIae q. 13 a. 1 ad 2)

Ad tertium dicendum quod ignorantia dicitur eſſe electionis, non quod ipſa electio ſit ſcientia, ſed quia ignoratur quid ſit eligendum. (Ia-IIae q. 13 a. 1 ad 3)

Articulus 2.

Ad ſecundum ſic proceditur. Videtur quod electio brutis animalibus conveniat. Electio enim eſt appetitus aliquorum propter finem, ut dicitur in III Ethic. Sed bruta animalia appetunt aliquid propter finem, agunt enim propter finem, et ex appetitu. Ergo in brutis animalibus eſt electio. (Ia-IIae q. 13 a. 2 arg. 1)

Praeterea, ipſum nomen electionis ſignificare videtur quod aliquid prae aliis accipiatur. Sed bruta animalia accipiunt aliquid prae aliis, ſicut manifeſte apparet quod ovis unam herbam comedit, et aliam refutat. Ergo in brutis animalibus eſt electio. (Ia-IIae q. 13 a. 2 arg. 2)

Praeterea, ut dicitur in VI Ethic., ad prudentiam pertinet quod aliquis bene eligat ea quae ſunt ad finem. Sed prudentia convenit brutis animalibus, unde dicitur in principio Metaphys., quod prudentia ſunt ſine diſciplina quaecumque ſonos audire non potentia ſunt, ut apes. Et hoc etiam ſenſui manifeſtum videtur, apparent enim mirabiles ſagacitates in operibus animalium, ut apum et aranearum et canum. Canis enim inſequens cervum, ſi ad trivium venerit, odoratu quidem explorat an cervus per primam vel ſecundam viam tranſiverit, quod ſi invenerit non tranſiſſe, iam ſecurus per tertiam viam incedit non explorando, quaſi utens ſyllogiſmo diviſivo, quo concludi poſſet cervum per illam viam incedere, ex quo non incedit per alias duas, cum non ſint plures. Ergo videtur quod electio brutis animalibus conveniat. (Ia-IIae q. 13 a. 2 arg. 3)

Sed contra eſt quod Gregorius Nyſſenus dicit, quod pueri et irrationalia voluntarie quidem faciunt, non tamen eligentia. Ergo in brutis animalibus non eſt electio. (Ia-IIae q. 13 a. 2 s. c.)

Reſpondeo dicendum quod, cum electio ſit praeacceptio unius reſpectu alterius, neceſſe eſt quod electio ſit reſpectu plurium quae eligi poſſunt. Et ideo in his quae ſunt penitus determinata ad unum, electio locum non habet. Eſt autem differentia inter appetitum ſenſitivum et voluntatem, quia, ut ex praedictis patet, appetitus ſenſitivus eſt determinatus ad unum aliquid particulare ſecundum ordinem naturae; voluntas autem eſt quidem, ſecundum naturae ordinem, determinata ad unum commune, quod eſt bonum, ſed indeterminate ſe habet reſpectu particularium bonorum. Et ideo proprie voluntatis eſt eligere, non autem appetitus ſenſitivi, qui ſolus eſt in brutis animalibus. Et propter hoc brutis animalibus electio non convenit. (Ia-IIae q. 13 a. 2 co.)

Ad primum ergo dicendum quod non omnis appetitus alicuius propter finem, vocatur electio, ſed cum quadam diſcretione unius ab altero. Quae locum habere non poteſt, niſi ubi appetitus poteſt ferri ad plura. (Ia-IIae q. 13 a. 2 ad 1)

Ad ſecundum dicendum quod brutum animal accipit unum prae alio, quia appetitus eius eſt naturaliter determinatus ad ipſum. Unde ſtatim quando per ſenſum vel per imaginationem repraeſentatur ſibi aliquid ad quod naturaliter inclinatur eius appetitus, abſque electione in illud ſolum movetur. Sicut etiam abſque electione ignis movetur ſurſum, et non deorſum. (Ia-IIae q. 13 a. 2 ad 2)

Ad tertium dicendum quod, ſicut dicitur in III Phyſic., motus eſt actus mobilis a movente. Et ideo virtus moventis apparet in motu mobilis. Et propter hoc in omnibus quae moventur a ratione, apparet ordo rationis moventis, licet ipſa rationem non habeant, ſic enim ſagitta directe tendit ad ſignum ex motione ſagittantis, ac ſi ipſa rationem haberet dirigentem. Et idem apparet in motibus horologiorum, et omnium ingeniorum humanorum, quae arte fiunt. Sicut autem comparantur artificialia ad artem humanam, ita comparantur omnia naturalia ad artem divinam. Et ideo ordo apparet in his quae moventur ſecundum naturam, ſicut et in his quae moventur per rationem, ut dicitur in II Phyſic. Et ex hoc contingit quod in operibus brutorum animalium apparent quaedam ſagacitates, inquantum habent inclinationem naturalem ad quoſdam ordinatiſſimos proceſſus, utpote a ſumma arte ordinatos. Et propter hoc etiam quaedam animalia dicuntur prudentia vel ſagacia, non quod in eis ſit aliqua ratio vel electio. Quod ex hoc apparet, quod omnia quae ſunt unius naturae, ſimiliter operantur. (Ia-IIae q. 13 a. 2 ad 3)

Articulus 3.

Ad tertium ſic proceditur. Videtur quod electio non ſit tantum eorum quae ſunt ad finem. Dicit enim philoſophus, in VI Ethic., quod electionem rectam facit virtus, quaecumque autem illius gratia nata ſunt fieri, non ſunt virtutis, ſed alterius potentiae. Illud autem cuius gratia fit aliquid, eſt finis. Ergo electio eſt finis. (Ia-IIae q. 13 a. 3 arg. 1)

Praeterea, electio importat praeacceptionem unius reſpectu alterius. Sed ſicut eorum quae ſunt ad finem unum poteſt praeaccipi alteri, ita etiam et diverſorum finium. Ergo electio poteſt eſſe finis, ſicut et eorum quae ſunt ad finem. (Ia-IIae q. 13 a. 3 arg. 2)

Sed contra eſt quod philoſophus dicit, in III Ethic., quod voluntas eſt finis, electio autem eorum quae ſunt ad finem. (Ia-IIae q. 13 a. 3 s. c.)

Reſpondeo dicendum quod, ſicut iam dictum eſt, electio conſequitur ſententiam vel iudicium, quod eſt ſicut concluſio ſyllogiſmi operativi. Unde illud cadit ſub electione, quod ſe habet ut concluſio in ſyllogiſmo operabilium. Finis autem in operabilibus ſe habet ut principium, et non ut concluſio, ut philoſophus dicit in II Phyſic. Unde finis, inquantum eſt huiuſmodi, non cadit ſub electione. Sed ſicut in ſpeculativis nihil prohibet id quod eſt unius demonſtrationis vel ſcientiae principium, eſſe concluſionem alterius demonſtrationis vel ſcientiae; primum tamen principium indemonſtrabile non poteſt eſſe concluſio alicuius demonſtrationis vel ſcientiae; ita etiam contingit id quod eſt in una operatione ut finis, ordinari ad aliquid ut ad finem. Et hoc modo ſub electione cadit. Sicut in operatione medici, ſanitas ſe habet ut finis, unde hoc non cadit ſub electione medici, ſed hoc ſupponit tanquam principium. Sed ſanitas corporis ordinatur ad bonum animae, unde apud eum qui habet curam de animae ſalute, poteſt ſub electione cadere eſſe ſanum vel eſſe infirmum; nam apoſtolus dicit, II ad Cor. XII, cum enim infirmor, tunc potens ſum. Sed ultimus finis nullo modo ſub electione cadit. (Ia-IIae q. 13 a. 3 co.)

Ad primum ergo dicendum quod fines proprii virtutum ordinantur ad beatitudinem ſicut ad ultimum finem. Et hoc modo poteſt eſſe eorum electio. (Ia-IIae q. 13 a. 3 ad 1)

Ad ſecundum dicendum quod, ſicut ſupra habitum eſt, ultimus finis eſt unus tantum. Unde ubicumque occurrunt plures fines, inter eos poteſt eſſe electio, ſecundum quod ordinantur ad ulteriorem finem. (Ia-IIae q. 13 a. 3 ad 2)

Articulus 4.

Ad quartum ſic proceditur. Videtur quod electio non ſit ſolum reſpectu humanorum actuum. Electio enim eſt eorum quae ſunt ad finem. Sed ea quae ſunt ad finem non ſolum ſunt actus, ſed etiam organa, ut dicitur in II Phyſic. Ergo electiones non ſunt tantum humanorum actuum. (Ia-IIae q. 13 a. 4 arg. 1)

Praeterea, actio a contemplatione diſtinguitur. Sed electio etiam in contemplatione locum habet; prout ſcilicet una opinio alteri praeeligitur. Ergo electio non eſt ſolum humanorum actuum. (Ia-IIae q. 13 a. 4 arg. 2)

Praeterea, eliguntur homines ad aliqua officia, vel ſaecularia vel eccleſiaſtica, ab his qui nihil erga eos agunt. Ergo electio non ſolum eſt humanorum actuum. (Ia-IIae q. 13 a. 4 arg. 3)

Sed contra eſt quod philoſophus dicit, in III Ethic., quod nullus eligit niſi ea quae exiſtimat fieri per ipſum. (Ia-IIae q. 13 a. 4 s. c.)

Reſpondeo dicendum quod, ſicut intentio eſt finis, ita electio eſt eorum quae ſunt ad finem. Finis autem vel eſt actio, vel res aliqua. Et cum res aliqua fuerit finis, neceſſe eſt quod aliqua humana actio interveniat, vel inquantum homo facit rem illam quae eſt finis, ſicut medicus facit ſanitatem, quae eſt finis eius (unde et facere ſanitatem dicitur finis medici); vel inquantum homo aliquo modo utitur vel fruitur re quae eſt finis, ſicut avaro eſt finis pecunia, vel poſſeſſio pecuniae. Et eodem modo dicendum eſt de eo quod eſt ad finem. Quia neceſſe eſt ut id quod eſt ad finem, vel ſit actio; vel res aliqua, interveniente aliqua actione, per quam facit id quod eſt ad finem, vel utitur eo. Et per hunc modum electio ſemper eſt humanorum actuum. (Ia-IIae q. 13 a. 4 co.)

Ad primum ergo dicendum quod organa ordinantur ad finem, inquantum homo utitur eis propter finem. (Ia-IIae q. 13 a. 4 ad 1)

Ad ſecundum dicendum quod in ipſa contemplatione eſt aliquis actus intellectus aſſentientis huic opinioni vel illi. Actio vero exterior eſt quae contra contemplationem dividitur. (Ia-IIae q. 13 a. 4 ad 2)

Ad tertium dicendum quod homo qui eligit epiſcopum vel principem civitatis, eligit nominare ipſum in talem dignitatem. Alioquin, ſi nulla eſſet eius actio ad conſtitutionem epiſcopi vel principis, non competeret ei electio. Et ſimiliter dicendum eſt quod quandocumque dicitur aliqua res praeeligi alteri, adiungitur ibi aliqua operatio eligentis. (Ia-IIae q. 13 a. 4 ad 3)

Articulus 5.

Ad quintum ſic proceditur. Videtur quod electio non ſit ſolum poſſibilium. Electio enim eſt actus voluntatis, ut dictum eſt. Sed voluntas eſt impoſſibilium, ut dicitur in III Ethic. Ergo et electio. (Ia-IIae q. 13 a. 5 arg. 1)

Praeterea, electio eſt eorum quae per nos aguntur, ſicut dictum eſt. Nihil ergo refert, quantum ad electionem, utrum eligatur id quod eſt impoſſibile ſimpliciter, vel id quod eſt impoſſibile eligenti. Sed frequenter ea quae eligimus, perficere non poſſumus, et ſic ſunt impoſſibilia nobis. Ergo electio eſt impoſſibilium. (Ia-IIae q. 13 a. 5 arg. 2)

Praeterea, nihil homo tentat agere niſi eligendo. Sed beatus Benedictus dicit quod, ſi praelatus aliquid impoſſibile praeceperit, tentandum eſt. Ergo electio poteſt eſſe impoſſibilium. (Ia-IIae q. 13 a. 5 arg. 3)

Sed contra eſt quod philoſophus dicit, in III Ethic., quod electio non eſt impoſſibilium. (Ia-IIae q. 13 a. 5 s. c.)

Reſpondeo dicendum quod, ſicut dictum eſt, electiones noſtrae referuntur ſemper ad noſtras actiones. Ea autem quae per nos aguntur, ſunt nobis poſſibilia. Unde neceſſe eſt dicere quod electio non ſit niſi poſſibilium. Similiter etiam ratio eligendi aliquid eſt ex hoc quod ducit ad finem. Per id autem quod eſt impoſſibile, non poteſt aliquis conſequi finem. Cuius ſignum eſt quia, cum in conſiliando perveniunt homines ad id quod eſt eis impoſſibile, diſcedunt, quaſi non valentes ulterius procedere. Apparet etiam hoc manifeſte ex proceſſu rationis praecedente. Sic enim ſe habet id quod eſt ad finem, de quo electio eſt, ad finem, ſicut concluſio ad principium. Manifeſtum eſt autem quod concluſio impoſſibilis non ſequitur ex principio poſſibili. Unde non poteſt eſſe quod finis ſit poſſibilis, niſi id quod eſt ad finem fuerit poſſibile. Ad id autem quod eſt impoſſibile, nullus movetur. Unde nullus tenderet in finem, niſi per hoc quod apparet id quod eſt ad finem eſſe poſſibile. Unde id quod eſt impoſſibile ſub electione non cadit. (Ia-IIae q. 13 a. 5 co.)

Ad primum ergo dicendum quod voluntas media eſt inter intellectum et exteriorem operationem, nam intellectus proponit voluntati ſuum obiectum, et ipſa voluntas cauſat exteriorem actionem. Sic igitur principium motus voluntatis conſideratur ex parte intellectus, qui apprehendit aliquid ut bonum in univerſali, ſed terminatio, ſeu perfectio actus voluntatis attenditur ſecundum ordinem ad operationem, per quam aliquis tendit ad conſecutionem rei; nam motus voluntatis eſt ab anima ad rem. Et ideo perfectio actus voluntatis attenditur ſecundum hoc quod eſt aliquid bonum alicui ad agendum. Hoc autem eſt poſſibile. Et ideo voluntas completa non eſt niſi de poſſibili, quod eſt bonum volenti. Sed voluntas incompleta eſt de impoſſibili, quae ſecundum quoſdam velleitas dicitur, quia ſcilicet aliquis vellet illud, ſi eſſet poſſibile. Electio autem nominat actum voluntatis iam determinatum ad id quod eſt huic agendum. Et ideo nullo modo eſt niſi poſſibilium. (Ia-IIae q. 13 a. 5 ad 1)

Ad ſecundum dicendum quod, cum obiectum voluntatis ſit bonum apprehenſum, hoc modo iudicandum eſt de obiecto voluntatis, ſecundum quod cadit ſub apprehenſione. Et ideo ſicut quandoque voluntas eſt alicuius quod apprehenditur ut bonum, et tamen non eſt vere bonum; ita quandoque eſt electio eius quod apprehenditur ut poſſibile eligenti, quod tamen non eſt ei poſſibile. (Ia-IIae q. 13 a. 5 ad 2)

Ad tertium dicendum quod hoc ideo dicitur, quia an aliquid ſit poſſibile, ſubditus non debet ſuo iudicio definire; ſed in unoquoque, iudicio ſuperioris ſtare. (Ia-IIae q. 13 a. 5 ad 3)

Articulus 6.

Ad ſextum ſic proceditur. Videtur quod homo ex neceſſitate eligat. Sic enim ſe habet finis ad eligibilia, ut principia ad ea quae ex principiis conſequuntur, ut patet in VII Ethic. Sed ex principiis ex neceſſitate deducuntur concluſiones. Ergo ex fine de neceſſitate movetur aliquis ad eligendum. (Ia-IIae q. 13 a. 6 arg. 1)

Praeterea, ſicut dictum eſt, electio conſequitur iudicium rationis de agendis. Sed ratio ex neceſſitate iudicat de aliquibus, propter neceſſitatem praemiſſarum. Ergo videtur quod etiam electio ex neceſſitate ſequatur. (Ia-IIae q. 13 a. 6 arg. 2)

Praeterea, ſi aliqua duo ſunt penitus aequalia, non magis movetur homo ad unum quam ad aliud, ſicut famelicus, ſi habet cibum aequaliter appetibilem in diverſis partibus, et ſecundum aequalem diſtantiam, non magis movetur ad unum quam ad alterum, ut Plato dixit, aſſignans rationem quietis terrae in medio, ſicut dicitur in II de caelo. Sed multo minus poteſt eligi quod accipitur ut minus, quam quod accipitur ut aequale. Ergo ſi proponantur duo vel plura, inter quae unum maius appareat, impoſſibile eſt aliquod aliorum eligere. Ergo ex neceſſitate eligitur illud quod eminentius apparet. Sed omnis electio eſt de omni eo quod videtur aliquo modo melius. Ergo omnis electio eſt ex neceſſitate. (Ia-IIae q. 13 a. 6 arg. 3)

Sed contra eſt quod electio eſt actus potentiae rationalis; quae ſe habet ad oppoſita, ſecundum philoſophum. (Ia-IIae q. 13 a. 6 s. c.)

Reſpondeo dicendum quod homo non ex neceſſitate eligit. Et hoc ideo, quia quod poſſibile eſt non eſſe, non neceſſe eſt eſſe. Quod autem poſſibile ſit non eligere vel eligere, huius ratio ex duplici hominis poteſtate accipi poteſt. Poteſt enim homo velle et non velle, agere et non agere, poteſt etiam velle hoc aut illud, et agere hoc aut illud. Cuius ratio ex ipſa virtute rationis accipitur. Quidquid enim ratio poteſt apprehendere ut bonum, in hoc voluntas tendere poteſt. Poteſt autem ratio apprehendere ut bonum non ſolum hoc quod eſt velle aut agere; ſed hoc etiam quod eſt non velle et non agere. Et rurſum in omnibus particularibus bonis poteſt conſiderare rationem boni alicuius, et defectum alicuius boni, quod habet rationem mali, et ſecundum hoc, poteſt unumquodque huiuſmodi bonorum apprehendere ut eligibile, vel fugibile. Solum autem perfectum bonum, quod eſt beatitudo, non poteſt ratio apprehendere ſub ratione mali, aut alicuius defectus. Et ideo ex neceſſitate beatitudinem homo vult, nec poteſt velle non eſſe beatus, aut miſer. Electio autem, cum non ſit de fine, ſed de his quae ſunt ad finem, ut iam dictum eſt; non eſt perfecti boni, quod eſt beatitudo, ſed aliorum particularium bonorum. Et ideo homo non ex neceſſitate, ſed libere eligit. (Ia-IIae q. 13 a. 6 co.)

Ad primum ergo dicendum quod non ſemper ex principiis ex neceſſitate procedit concluſio, ſed tunc ſolum quando principia non poſſunt eſſe vera ſi concluſio non ſit vera. Et ſimiliter non oportet quod ſemper ex fine inſit homini neceſſitas ad eligendum ea quae ſunt ad finem, quia non omne quod eſt ad finem, tale eſt ut ſine eo finis haberi non poſſit; aut, ſi tale ſit, non ſemper ſub tali ratione conſideratur. (Ia-IIae q. 13 a. 6 ad 1)

Ad ſecundum dicendum quod ſententia ſive iudicium rationis de rebus agendis eſt circa contingentia, quae a nobis fieri poſſunt, in quibus concluſiones non ex neceſſitate ſequuntur ex principiis neceſſariis abſoluta neceſſitate, ſed neceſſariis ſolum ex conditione, ut, ſi currit, movetur. (Ia-IIae q. 13 a. 6 ad 2)

Ad tertium dicendum quod nihil prohibet, ſi aliqua duo aequalia proponantur ſecundum unam conſiderationem, quin circa alterum conſideretur aliqua conditio per quam emineat, et magis flectatur voluntas in ipſum quam in aliud. (Ia-IIae q. 13 a. 6 ad 3)