PROLOOG
Na in het algemeen gehandeld te hebben over de deugden en
de ondeugden en over het overige, wat tot de zedenleer behoort,
moeten wij nu alles beschouwen in het bijzonder. Algemeene
zedekundige verhandelingen immers zijn minder nuttig, want de
handelingen worden telkens in het bijzonder gesteld. Met betrek­
king nu tot de zedenleer kan men iets op twee manieren in het
bijzonder beschouwen: ten eerste, van den kant van de stof zelf
der zedenleer, wanneer men b. v. handelt over een bepaalde
deugd of ondeugd; ten tweede, van den kant van bijzondere
levensstaten der menschen, wanneer men b. v. handelt over de
onderdanen of over de oversten, over diegenen, die een beschou­
wend leven leiden of over diegenen, die een weckend leven leiden,
of over welke andere verschillen onder de menschen ook. Wij
zullen ten eerste in het bijzonder handelen over datgene, wat be­
hoort tot den levensstaat van alle menschen, en ten tweede over
datgene, wat behoort tot sommige bepaalde levensstaten.


Wanneer wij echter in het eerste deel afzonderlijk moesten
handelen over de deugden, de gaven, de ondeugden en de geboden,
dan zouden wij dikwijls hetzelfde moeten herhalen; wie b. v.
het gebod : « Gij zult geen overspel bedrijven » op voldoende
wijze wil behandelen, moet noodzakelijk spreken over het over­
spel, wat een zonde is, waarvan de kennis afhangt van de kennis
van de tegengestelde deugd. Onze verhandeling zal dus bondiger
en beknopter zijn,wanneeer wij in dezelfde verhandeling handelen
over de deugden en de gaven, die er aan beantwoorden, over de
ondeugden, die er aan tegengesteld zijn, en over de positieve en
de negatieve geboden. Daarenboven zal die wijze van behandeling
overeenkomen met den eigen aard der ondeugden. Wij hebben
immers vroeger bewezen ( la 2ae, Kw. 72 ), dat de ondeugden en
de zonden soortelijk verschillen volgens de materie of het voor­
werp er van, en niet volgens andere verschillen der zonden,
zooals zonden door begeerte, door woorden, of door werken, of
zooals zonden uit zwakheid, uit onwetendheid of uit boosheid, of
nog andere verschillen van dien aard. Welnu, het voorwerp, met
betrekking waartoe de deugd goed handelt, is hetzelfde als dat,
met betrekking waartoe de ondeugd, die er aan tegengesteld is,
verkeerd handelt.
Wanneer wij dan geheel het voorwerp der zedenleer tot de


deugden herleiden, dan moeten wij al de deugden herleiden tot
zeven, waarvan er drie goddelijke deugden zijn, waarover op de
eerste plaats wordt gehandeld, en vier hoofddeugden, waarover
daarna wordt gehandeld. Van de verstandelijke deugden is er
één, nl. de beradenheid of verstandigheid, die tot de hoofd­
deugden behoort en er dan ook onder gerekend wordt, terwijl
de andere,, nl. de kunstvaardigheid, niet behoort tot de zedenleer,
waarvan het voorwerp de menschelijke daden zijn; de kunstvaar­
digheid immers is « de goede opvatting der dingen, die moeten
gemaakt of voortgebracht worden », zooals hierboven gezegd is
(la 2ae, Kw. 57, Art. 3 en 4) ; de drie andere verstandelijke
deugden, nl. de wijsheid, het verstand en de wetenschap, komen,
ook naar de benaming,, overeen met sommige gaven van den
H. Geest, en zullen daarom behandeld worden, wanneer wij
zullen handelen over de gaven, die aan de deugden beantwoorden.
Al de overige zedelijke deugden worden op een of andere wijze
herleid tot de hoofddeugden, zooals uit het hierboven gezegde
blijkt ( la 2ae, Kw. 61, Art. 3 ). Daarom zullen wij, met iedere
hoofddeugd, ook al de deugden beschouwen, die er op een of
andere wijze toe behooren, alsook de ondeugden, die er aan tegen­
gesteld zijn. En op die wijze zullen wij het heele voorwerp der
zedenleer behandelen.
(Tien Artikelen).
Met betrekking tot de goddelijke deugden handelen wij, ten
eerste, over het geloof; ten tweede, over de hoop; ten derde, over
de liefde.
Met betrekking tot het geloof spreken wij, ten eerste, over het
geloof op zichzelf; ten tweede, over de gaven van verstand en
wetenschap, die aan het geloof beantwoorden; ten derde, over de
ondeugden, die strijdig zijn met het geloof; ten vierde, over de
geboden, die betrekking hebben op het geloof.
Met betrekking tot het geloof op zichzelf beschouwd, handelen
wij, ten eerste, over het voorwerp van het geloof; ten tweede, over
de geloofsdaad; ten derde, over de hebbelijkheid zelf van het
geloof.
'Over het voorwerp van het geloof stellen wij tien vragen:
1. Is het voorwerp van het geloof de eerste waarheid?


2. Is het voorwerp van het geloof iets samengesteld of iets
enkelvoudigs; m. a. w., is het een ding, of is het de uitdrukking
van een oordeel?
3. Kan men iets valsch gelooven?
4. Kan het voorwerp van het geloof iets zijn, wat men ziet?
3. Kan het voorwerp van het geloof iets zijn, wat men weet?
6. Moet het voorwerp van het geloof ingedeeld worden in
bepaalde artikelen?
7. Vielen dezelfde artikelen te allen tijde onder het geloof?
8. Over het aantal der artikelen.
9. Over de wijze, waarop de artikelen in het Symbolum wor­
den voorgehouden.
10. Wie mag een Symbolum des geloofs opstellen?
Ie ARTIKEL.
Is het voorwerp van het geloof de eerste Waarheid?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het voorwerp van het
geloof niet de eerste Waarheid is. — 1. Het voorwerp immers van


het geloof is datgene, wat ons voorgehouden wordt te gelooven.
Welnu er wordt ons niet alleen voorgehouden te gelooven wat
betrekking 'heeft op God, die de Eerste Waarheid is, maar ook'
wat betrekking heeft op de mensdhheid van Christus, op de Sacra­
menten der Kerk, en op het ontstaan der schepselen. Bijgevolg
is de Eerste Waarheid niet het eenige voorwerp van het geloof.
2. Geloof en ongeloof hebben betrekking op hetzelfde, daar
ze tegengesteld zijn aan elkander. Welnu ongeloof is mogelijk
met betrekking tot alles wat de H. Schrift bevat, want door welke
schriftuurwaarheid ook te loochenen wordt men ongeloovig. Dus
valt ook alles wat de H. Schrift bevat onder het geloof. Daar
komen echter veel dingen in voor, die betrekking hebben op
de menschen en andere schepselen, en bijgevolg is met alleen de
Eerste Waarheid het voorwerp van het geloof, maar ook de ge­
schapen waarheid.
3. Het geloof en de liefde maken deel uit van hetzelfde geheel,
zooals vroeger bewezen is. (Ia Ilae, Kw. 62, 3° Art.) Welnu
door de liefde beminnen we niet alleen God, die het hoogste goed
is, maar ook den naaste. Bijgevolg is de Eerste Waarheid niet
het eenig voorwerp van het geloof.


Daartegenover staat echter wat Dionysius zegt in het 7e Hoofd­
stuk van het Boek Over de Goddelijke Namen : « Het geloof
heeft betrekking op de enkelvoudige en eeuwigbestaande waar­
heid ». Welnu, die waarheid is de Eerste Waarheid, en bijgevolg
is de Eerste Waarheid het voorwerp van het Geloof.
Leerstelling. — In het voorwerp van iedere hebbelijkheid,
die betrekking heeft op de kennis, moet men twee dingen onder­
scheiden, nl. dat, wat materieel gekend wordt, of het materieele
voorwerp, en dat, waardoor men het kent, of het formeel opzicht
van net objekt. In de meetkunde b. v. zijn de gevolgtrekkingen het
materieel gekende; het formeel opzicht zijn de beginselen, waar­
door men iets bewijst en waardoor men de gevolgtrekkingen kent.
Het formeel opzicht van het voorwerp van het geloof is niets
anders dan de Eerste Waarheid; het geloof immers, waarover
hier spraak is, neemt slechts iets aan, omdat het door God geopen­
baard werd; daarom steunt het Geloof op de Eerste Waarheid
als op het beginsel of kenmiddel er van. Beschouwt men echter
het materieel voorwerp van het geloof, dan omvat het niet alleen
God, maar ook veel andere dingen. Die dingen echter vallen onder
de toestemming van het geloof, alleen in zoover ze betrekking heb-


ben op God, in zoover nl. de mensch door sommige goddelijke
uitwerkselen geholpen wordt om te streven naar de genieting
van God. Bijgevolg is ook het materieel voorwerp van het geloof
eenigszins de Eerste Waarheid, in zoover mets tot het geloof
behoort, dan met betrekking tot God. Zoo is ook de gezondheid
het voorwerp der geneeskunde, omdat de geneeskunde niets be­
schouwt, dan met betrekking tot de gezondheid.
- Antwoord op de bedenkingen. — 1. Wat betrekking heeft
op de menschheid van Christus en op de Sacramenten, of op welke
schepselen ook, behoort tot het Geloof, in zoover het ons richt
naar God, en we die dingen aannemen om de Goddelijke Waar­
heid.
2. Hetzelfde moet gezegd worden voor wat den inhoud der
H. Schrift betreft.
3. Ook de liefde bemint den naaste om God, en heeft als!
eigen voorwerp God zelf, zooals we verder zullen verklaren
(Kw. 23, Ie Art.).
IIe ARTIKEL.
Is het voortüerp van het Geloof samengesteld,
zooals de uitdrukking van een oordeel?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het voorwerp van het
geloof niet samengesteld is, zooals de uitdrukking van een oordeel.
— 1. Het voorwerp van het geloof is immers de Eerste Waarheid,
zooals (in het vorige Artikel) gezegd is. Welnu de Eerste Waar­
heid is niet samengesteld. Dus is ook het voorwerp van het geloof
niet samengesteld.
2. Het geloof is vervat in het Symbolum. Welnu in het Symbolum worden geen stellingen voorgesteld, maar dingen: men zegt
er immers niet, dat God almachtig is, maar wel: Ik geloof in den
almachtigen God. Dus is het voorwerp van het geloof niet de
uitdrukking van een oordeel, maar een ding.
3. Op het geloof volgt het zien, volgens de woorden uit den
I" Gorinthiërhrief (13, 12) : « Wij zien nu vage beelden in een
spiegel; dan echter van aangezicht tot aangezicht. Nu ken ik ten


deele, maar dan zal i/f jennen, zooals ik gekend ben ». Welnu in
den hemel zien wij iets enkelvoudigs, nl. het goddelijk wezen. Bij­
gevolg gelooven we ook iets enkelvoudigs hier op aarde.
Daartegen kan men echter aanvoeren, dat het geloof het midden
houdt tusschen de wetenschap en de meening. Welnu, het midden
en de uitersten behooren tot hetzelfde geslacht, en daar de weten­
schap en de meening de uitdrukking van een oordeel tot voorwerp
hebben, schijnt ook het voorwerp van het geloof de uitdrukking
van een oordeel te zijn. Bijgevolg is het voorwerp van het geloof,
omdat het de uitdrukking van een oordeel is, iets samengestelds.
LEERSTELLING. — Het gekende is in den kennende naar de
zijnswijze van den kennende. Welnu de eigen ken wij ze van het
menschelijk verstand is, dat het de waarheid kent door samenstel­
ling en verdeeling, zooals we in het le Deel gezegd hebben
(Kw. 85, 5e Art.). Bijgevolg wordt hetgeen op zichzelf enkel­
voudig is, op eenigszins samengestelde wijze gekend door het
menschelijk verstand, terwijl daarentegen het goddelijk verstand
op enkelvoudige wijze kent wat op zichzelf samengesteld is. We
kunnen dus het voorwerp van het geloof op twee wijzen beschou-


wen: ten eerste van den kant van datgene, wat men gelooft, en zoo
is het voorwerp van het geloof iets enkelvoudigs, nl. het ding zelf,
wat we gelooven. Ten tweede van den kant van dengene, die
gelooft, en zóó is het voorwerp van het geloof iets samengestelds,
zooals de uitdrukking van het oordeel. Vroeger heeft men dus met
recht die twee meeningen verdedigd, daar ze beide in een zeker
opzicht waar zijn.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. • Die tegenwerping
gaat op wanneer men het voorwerp van het geloof beschouwt van
den kant van datgene, wat men gelooft.
z. In het Symbolum worden de geloofswaarheden opgesomd,
m zoover ze de eindterm zijn van de geloofsdaad, zooals blijkt
uit cle wijze waarop ze voorgesteld worden. Welnu, de eindterm
van de geloofsdaad is niet de uitdrukking van een oordeel, maar
een ding: de oordeelen immers worden slechts uitgesproken opdat
men daardoor de dingen zelf zou kennen, zoowel in het geloof als
in de wetenschap.
3. In den hemel zullen we de Eerste Waarheid zien, zooals ze
in zich zelf is, naar de woorden uit den T Joannesbrief (3, 2)


« Wanneer Hij verschijnt, zullen We aan Hem gelijk Wezen, daar
wij Hem zullen zien gelijk Hij is ». We zullen Hem dus niet zien
door de uitdrukking van een oordeel, maar wel door een kennis van
eenvoudig begrijpen. Door het geloof echter kennen we de Eerste
Waarheid niet, zooals ze is in zichzelf, en bijgevolg gaat die reden
hier niet op.
III0 ARTIKEL.
Is het mogelijk iets te gelooven, 1vat valsch is?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het mogelijk is iets te
gelooven, wat valsch is. — 1. Het geloof immers is een lid van
dezelfde verdeeling als de hoop en de liefde. Welnu, men kan iets
verhopen, wat valsch is, want velen hopen het eeuwig leven te
bekomen, die het nooit zullen bekomen. En hetzelfde geldt voor
de liefde: velen immers worden bemind als goeden, hoewel ze in
werkelijkheid niet goed zijn. Dus is het ook mogelijk iets te geloo­
ven, wat valsch is.

2. Abraham geloofde, dat Christus zou geboren worden naar
het woord van Joannes (8, 56) : « Abraham, uu) vader, is opge­
sprongen om mijn dag te zien. Hij heeft hem gezien en heeft zich
verblijd ». Doch na Abrahams tijd was het mogelijk, dat Christus
niet mensch werd, daar Hij alleen uit vrijen wil is mensch gewor­
den, en zoo zou wat Abraham aangaande Christus geloofde,
valsch geweest zijn. Dus kan men iets gelooven, wat valsch is.
3. De ouden geloofden, dat Christus zou geboren worden, en
bij velen bleef dat geloof voortbestaan tot aan de prediking van
het Evangelie. Welnu, na de geboorte van Christus, zelfs vóór zijn
prediking, was het valsch, dat Christus zou geboren worden.
Bijgevolg is het mogelijk iets te gelooven, wat valsch is.
4. Het is een punt van het geloof, dat Christus’ lichaam waar­
lijk tegenwoordig is in het Sacrament des Altaars. Het kan
echter gebeuren, wanneer op ongeldige wijze geconsacreerd wordt,
dat Christus’ Lichaam daar niet waarlijk tegenwoordig is, doch
slechts brood, en bijgevolg kan men iets gelooven, wat valsch is.
Daartegen kunnen we echter aanvoeren, dat geen deugd, die
het verstand vervolmaakt, op het valsche slaat, in zoover dit een

kwaad is van 'het verstand, zooals blijkt bij den Wijsgeer in heit
6e Boek der Ethica (II H., Nr 3). Welnu, het geloof is een
deugd, die het verstand vervolmaakt, zooals verder blijken zal
(4C Kw., 2e en 3° Art.). Dus kan men niet iets gelooven, wat
valsch is.
LEERSTELLING. — Niets valt onder een vermogen, onder een
hebbelijkheid of zelfs onder een daad, dan door het formeel op­
zicht van het voorwerp. Zoo kan men de kleur slechts zien door
het licht, en het besluit alleen kennen door de bewijsvoering. We
zeiden echter (1e Art.), dat het formeel opzicht van het voorwerp
van het geloof de Eerste Waarheid is. Bijgevolg kan niets onder
het Geloof vallen, dan in zoover het begrepen is onder de Eerste
Waarheid, onder welke geen valschheid kan begrepen zijn, even­
min als het niet-zijnde onder het zijn, of het kwaad onder het
goed. Bijgevolg is het onmogelijk, dat men iets zou gelooven, wat
valsch is.
Antwoord op de BEDENKINGEN. — 1. Het ware is het goed
van het verstand, maar niet van de streefvermogens. Daarom slui­
ten al de deugden, die het verstand vervolmaken, het valsche


volkomen uit, want de deugd heeft krachtens haar natuur alleen
betrekking op het goede. De deugden echter, die het streefvermogen vervolmaken, sluiten het valsche niet volkomen uit; iemand
kan b. v handelen volgens de rechtvaardigheid of de matigheid,
hoewel hij verkeerd oordeelt over het voorwerp van zijn daad. Bij­
gevolg gaat voor het geloof, dat het verstand vervolmaakt, niet de­
zelfde redeneering op als voor de hoop en de liefde, die het streefvermogen vervolmaken.
Men mag niettemin zeggen, dat ook de hoop het valsche uitsluit.
Niemand verhoopt toch het eeuwig leven te bekomen door eigen
kracht (dat zou vermetel zijn), maar door hulp der genade, waar­
door hij het eeuwig leven onfeilbaar zeker zal bekomen, indien hij
volhardt. En hetzelfde geldt voor de liefde, waardoor men God be­
mint, overal waar Hij aanwezig mocht zijn. Het is dus voor de
liefd e zelf onverschillig of God al dan niet aanwezig is in dengene,
die om God bemind wordt.
2. Dat God niet mensch zou worden, was ook na Abraham
mogelijk, wanneer men het beschouwt op zichzelf. Maar in zoover
de menschwording onder de goddelijke kennis valt, is zii eenigszins
onfeilbaar noodzakelijk, zooals we gezegd hebben in 'het le Deel
(Kw. 14, 13" Art.) . Welnu, op die wijze behoort ze tot het geloof


en bijgevolg kan iets niet valsch zijn, in zoover het tot het geloof
behoort.
3. Na Christus’ geboorte behoorde het tot het geloof, dat Chris­
tus eenmaal zou geboren worden. De tijdbepaling echter, waarom­
trent men dwaalde, nam men niet aan door het geloof, maar door
menschelijke gissing. De geloovige nu kan zich wel door menschelijke berekening vergissen, maar dat hij zich door het geloof zou
vergissen is onmogelijk.
4. Het geloof van den geloovige slaat niet op die of die be­
paalde broodgedaanten, maar wel hierop, dat Christus waarlijk
tegenwoordig is onder de uiterlijke broodgedaanten, wanneer op
geldige wijze geconsacreerd wordt. Werd dus niet geldig gecon­
sacreerd, dan volgt daar niet uit, dat men iets gelooft, wat valsch
is.
IV" ARTIKEL.
Kan het voort»erp van het geloof iets zijn, wat men ziet?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het voorwerp van het
geloof iets kan zijn, wat men ziet. — 1. De Heer zei' immers aan
Thomas (Joan. 20, 29) : « Omdat ge Mij gezien hebt, Thomas,
daarom hebt ge geloofd ». Dus kan men hetzelfde geloovén en
zien.
2. In den T Corinthiërbrief (13, 12) zegt de apostel, spreken­
de over het geloof: « Wij zien thans vage beelden in een spiegel ».
Dus ziet men, wat men gelooft.
3. Het geloof is als een geestelijk licht. Welnu door elk licht,
ziet men iets. Dus slaat het geloof op dingen, die men ziet.
4. Men kan al de zinnen gezicht noemen, zooals Augustinus
zegt in het boek Over de woorden, des Heeren. (33e Preek, 5e
H.). Welnu, wat we gelooven hebben we gehoord, naar het
woord van den Brief aan de Romeinen (10, 1 7) : « Hel geloof


komt door het gehoorde woord ». Dus slaat het geloof op de din­
gen, die men ziet.
Daartegenover staat echter wat de Apostel zegt in zijn Brief
aan de Hebreërs (11, 1). (( Het geloof is een bewijs van zaken
die men niet ziet)).
Leerstelling. — Het geloof veronderstelt, dat het verstand
aanneemt wat men gelooft. Welnu, het verstand kan op twee ma­
nieren iets aannemen. Ten eerste, omdat het daartoe bewogen
wordt door het voorwerp zelf, dat ofwel op zichzelf gekend is
(zooals de eerste beginselen, die het voorwerp zijn van het inzicht),
ofwel gekend is door iets anders (zooals de gevolgtrekkingen, die
het voorwerp zijn van de wetenschap). Ten tweede, niet omdat
het door zijn eigen voorwerp voldoende bewogen wordt, maar om­
dat het tengevolge van een vrije keus, vrijwillig meer overhelt
naar den eenen kant dan naar den anderen kant. Blijft er nu
twijfel bestaan en vreest men dat het tegenovergestelde waar zou
kunnen zijn, dan heeft men een meening. Blijft er geen twijfel over,
maar is er zekerheid, dan heeft men het geloof. Daar men nu


alleen van die dingen zegt, dat men ze ziet, welke ons verstand of
onze zinnen door zichzelf tot de kennis er van bewegen, is het
duidelijk, dat noch het geloof, noch de meening dingen tot voor­
werp hebben, die men ziet, of door de zinnen, of door het verstand.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Zooals Gregorius
zegt in zijn 25' Homelie op het Evangelie, Was het niet hetzelfde,
wat Thomas zag, en T»at hij geloofde. Hij zag den mensch, en
door het geloof beleed hij God, zeggende: <( Mijn Heer en mijn
God ».

2. De dingen, die tot het geloof behooren, kunnen op twee wij­
zen beschouwd worden: ten eerste, in het bizonder, en zoo kunnen
ze niet tegelijk gezien en geloofd worden, zooals we (in de Leer­
stelling) gezegd hebben. Ten tweede, in het algemeen, nl. in het
algemeen opzicht van hun geloofwaardigheid, en zoo worden ze
gezien door hem, die gelooft. Hij zou immers niet gelooven, wan­
neer hij niet inzag, dat hij die dingen moet gelooven, om de klaar­
blijkelijkheid van de teekenen, of om iets dergelijks.
3. Door het licht van het geloof zien we in wat tot het geloof befides. lila aulem videri dicuntur, quae per seipsa movent intellectum

hoort, want evenals iemand door andere deugdzame hebbelijkhe­
den inziet wat hem volgens die hebbelijkheid past, zoo ook neigt
'het verstand van den mensch door de deugd van geloof tot het
aanvaarden van datgene, wat overeenstemt met het ware geloof,
en niet van het ovrige.
4. Men hoort de woorden, die de geloofswaarheden uitdruk­
ken, maar niet de dingen zelf, die het voorwerp zijn van het ge­
loof. Bijgevolg hoeven die dingen geen dingen te zijn, die men
ziet.
Ve ARTIKEL.
Kan het voorwerp van het geloof iets zijn, rvat men Weet?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het voorwerp van het ge­
loof iets kan zijn, wat men weet. — 1. Wat men immers niet weet,
is onbekend, want onwetendheid is het tegenovergestelde van

wetenschap. Welnu, wat tot het geloof behoort, is niet onbekend.
Wie immers niet kent, wat tot het geloof behoort, is een ongeloovige, zooals blijkt uit den In Brief aan Timotheus (1, 13) : «/£ heb
het omvetend gedaan in mijn ongeloovigheid ». Dus kan het voor­
werp van het geloof iets zijn, wat men weet.
2. Wetenschap verwerft men door redenen aan te voeren. Wel­
nu, de gewijde schrijvers voeren redenen aan om iets te bewijzen,
wat behoort tot het geloof. Bijgevolg kan het voorwerp van het
geloof iets zijn, wat men weet.
3. De dingen, welke met zekerheid bewezen worden, die weet
men. Een bewijsvoering immers is een sluitrede, waardoor men
van iets v/etenschap heeft, zooals Aristoteles zegt in zijn tweede
werk Over de Redeneering (I B., 2e H., N. 4) .Welnu, sommige
dingen, die tot het geloof behooren, worden met zekerheid door
de wijsgeeren bewezen, zooals het bestaan van God, en Zijn
eenheid, en dergelijke. Bijgevolg kan men iets gelooven, wat men
weet.
4. Er is een grooter afstand tusschen de meening en de we­
tenschap dan tusschen de wetenschap en het geloof, want het
geloof houdt het midden tusschen de meening en de wetenschap.
Welnu, het is mogelijk, dat de meening en het geloof in een zeker


opzicht hetzelfde voorwerp hebben, zooals Aristoteles zegt in zijn
tweede werk Over de Redeneering (33e H., N. 6). Bijgevolg is
het ook mogelijk, dat de wetenschap en het geloof in een zeker op­
zicht een zelfde voorwerp hebben.
Daartegenover staat echter, dat Gregorius zegt in zijn 26e HomeZie op het Evangelie: a Wat men ziet, dat gelooft men niet, maar
dat kent men met klaarblijkelijkheid ». Bijgevolg kan men iets, wat
tot het geloof behoort, niet met klaarblijkelijkheid kennen. Welnu,
de dingen, die men weet, kent men met klaarblijkelijkheid. Bijge­
volg kan iets, wat men weet, het voorwerp van het geloof niet zijn.
Leerstelling. -— Elke wetenschap veronderstelt beginselen,
die op zichzelf klaarblijkelijk zijn, en die men dus kent door on­
middellijk inzicht. Bijgevolg moet men alles, waarvan men een we­
tenschappelijke kennis heeft, op eenige wijze inzien. Welnu, we
hebben (in het vorig Artikel) bewezen, dat het onmogelijk is, dat
eenzelfde mensch eenzelfde ding zou gelooven en zien. Het is dus
even onmogelijk, dat eenzelfde mensch eenzelfde ding zou weten
én gelooven.
Het kan echter gebeuren, dat hetgeen de eene ziet of weet, door


een ander geloofd wordt. We hopen immers, dat we eenmaal zullen
zien wat we nu aangaande de Drieéénherd gelooven, naar het
woord uit den ln C orinthiërbrief (13-12) : (( Thans zien we vage
beelden in een spiegel, dan echter zal het van aangezicht tot aange­
zicht zijn ». De engelen overigens zien God op die manier, en wat
wij gelooven, dat zien zij. En zoo kan het ook in dit leven gebeuren,
dat iets, wat de een ziet of weet, geloofd wordt door een ander, die
het niet kan bewijzen.
Wat echter aan alle menschen te gelooven voorgehouden wordt,
is door niemand op wetenschappelijke wijze gekend, en die dingen
behooren uitsluitend tot het geloof, zoodat geloof en wetenschap
niet hetzelfde voorwerp kunnen hebben.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Wat tot het geloof
behoort, is aan de ongeloovigen onbekend, omdat zij het noch inzien
op zichzelf, noch weten, dat men het moet gelooven. De geloovigen echter weten, dat men het moet gelooven, niet omdat zij het
kunnen bewijzen, maar omdat ze door het licht van het geloof
inzien, dat men het moet gelooven, zooals we (in het vorig Artikel)
gezegd hebben (Antw. op de 3e Bed.).


2. De beweegredenen, waardoor de gewijde schrijvers het voor­
werp van het geloof trachten te bewijzen, zijn geen ware bewijs­
voeringen, de bedoeling is alleen, om aan te toonen, dat wat ons
voorgehouden wordt te gelooven, niet onmogelijk is. Soms zijn het
ook beweegredenen, die afgeleid worden uit de geloofsbeginse­
len, nl. uit de H. Schrift, zooals Dionysius zegt in het 2'' Hoofd'stuk van zijn Boek Over de Goddelijke Namen. Door die be­
ginselen kan men bewijzen afleiden, die de geloovigen voldoen,
zooals men ook door de natuurlijk gekende beginselen bewijzen kan
afleiden, die gelden bij allen. Daarom is ook de godgeleerdheid
een wetenschap, zooals we in het begin van dit werk gezegd hebben.
(1° D., le Kw., 2e Art.)
3. Wat men wetenschappelijk kan bewijzen wordt niet tot de
geloofszaken gerekend, alsof allen die dingen uitsluitend door het
geloof kenden, maar omdat ze voor alle geloofskennis veronder­
steld worden, en tenminste door het geloof moeten worden aange­
nomen door hen, die ze niet wetenschappelijk kunnen bewijzen.
4. De Wijsgeer zegt t. a. pl. ook, dat bij twee verschillende menschen met betrekking tot eenzelfde objekt, én wetenschappelijke
kennis mogelijk is, én meening, zooals we hierboven (in de Leer­
stelling) gezegd hebben over wetenschap en geloof. Bij een en denzelfden mensch echter is geloof en wetenschap alleen mogelijk met

betrekking tot een objekt, dat in een zeker opzicht wel hetzelfde is,
nl. met betrekking tot het opzicht, waarin men het beschouwt; één­
zelfde zaak kan men immers onder een bepaald opzicht op weten­
schappelijke wijze kennen, onder een ander opzicht slechts door
meening. Zoo kan ook iemand aangaande God door bewijzen
weten, dat Hij één is, en gelooven, dat Hij drievuldig is. Maar
met betrekking tot eenzelfde zaak, die in hetzelfde opzicht be­
schouwd wordt, is de wetenschap bij eenzelfden mensch onvei>
eenigbaar én met het geloof, én met de meening, ofschoon om een
verschillende reden. Want met betrekking tot een en hetzelfde ob­
jekt is de wetenschap onvereenigbaar met de meening, omdat tot
het begrip van de wetenschap de overtuiging behoort, dat het ob­
jekt van die kennis onmogelijk anders kan zijn; tot het begrip van
de meening daarentegen behoort de overtuiging, dat het objekt van
de meening ook anders kan zijn. Wat men echter aanvaardt door
het geloof, wordt, juist om de zekerheid van het geloof, onmogelijk
geacht anders te kunnen zijn. Maar men kan hetzelfde niet tegelijk
gelooven en weten, omdat wat men weet, klaarblijkelijk is, terwijl
wat men gelooft niet klaarblijkelijk is, zooals we hierboven (in de
Leerstelling) gezegd hebben.

VIe ARTIKEL.
Moet het voorwerp van het geloof naar bepaalde artikelen
onderscheiden worden}
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het voorwerp van het ge­
loof niet moet onderscheiden worden naar bepaalde artikelen. —
1. Men moet immers alles gelooven, wat de H. Schrift bevat.
Welnu, gezien de groote hoeveelheid, kan alles wat de H. Schrift
bevat onmogelijk tot een bepaald getal herleid worden. Het schijnt
dus niet goed te zijn, verschillende artikelen des geloofs te onder­
scheiden.
2. De kunst moet niet letten op het materieel onderscheid, daar
dit in het oneindige kan doorgedreven worden. Welnu, het formeel
opzicht van geloofswaarheid, nl. de Eerste Warheid, is één en
ondeelbaar, zooals hierboven gezegd is (1° Art.), en daarom kun­
nen de geloofswaarheden niet onderscheiden worden volgens het
formeel opzicht; Bijgevolg moet men van een materieele verdeeling
in artikelen afzien.

3. Sommigen zeggen, dat een artikel een onverdeelbare waar­
heid is aangaande God, waardoor wij gedwongen worden te gelooven (Willem van Auxerre in zijn Gulden Summa III B. III Tract.
II' H. 1° Kw.). Welnu, gelooven is een vrije daad, want zooals
Augustinus zegt in zijn 24e Verhandeling over Joannes, gelooft
niemand, die niet wil gelooven. Het is dus niet goed, de geloofs­
waarheden in te deelen in artikelen.
Daartegenover staat echter, dat Isidorus zegt: « Een artikel is
een Waarneming van de goddelijke Waarheid, die naar die Waar­
heid richt )). Welnu, het waarnemen van de Goddelijke Waarheid
gebeurt bij ons door middel van een of ander onderscheid: wat im­
mers in God één is, is menigvuldig in onzen geest. Dus moeten de
geloofswaarheden in verschillende artikelen onderscheiden worden.
Leerstelling. — Het woord artikel is afgeleid uit het
Grieksch. Het Grieksch woord Arthron, in het Latijn ariiculus
(letterlijk: lid), beteekent het aaneensluiten van onderscheiden dee­
len. Zoo noemt men lichaamsdeelen, die aan elkander aansluiten
articuli (leden, ledematen). Ook in de grammatica noemt men bij


de Grieken artikel of lidiOoord sommige rededeelen, die aan an­
dere toegevoegd worden om het geslacht, het getal en den naamval
aan te duiden. Ook de rhetorika past het woord artikel toe op som­
mige aaneensluitende deelen. Cicero zegt immers in het 4° Boek der
Rhetorica, dat men door artikel (articulatie>) aanduidt het scheiden
der woorden door een pauze, zooals b. v. in dezen volzin: « Door
toon, stem en blik hebt ge uw vijanden vrees ingeboezemd ». Daar­
om worden ook de waarheden van het christelijk geloof in artikelen
verdeeld, in zoover ze verdeeld worden in verschillende deelen, die
bij elkander aansluiten. Daar nu het voorwerp van het geloof, zooals
we hier boven gezegd hebben (4° Art.), iets niet-klaarblijkelijk is
aangaande God, daarom wordt een bijzonder artikel onderscheiden,
wanneer iets op een bijzondere wijze niet klaarblijkelijk is; wanneer
echter verschillende dingen om eenzelfde reden niet gekend zijn,
onderscheidt men geen verschillende artikelen. Er bestaat b. v.
een bijzondere moeilijkheid om in te zien, dat God heeft geleden,
een andere om in te zien, dat Hij na Zijn dood verrezen is, en
daarom onderscheidt men het artikel der verrijzenis van dat van
het lijden. Maar dat Hij geleden heeft, gestorven is en begraven,
voor ,dat alles is er maar één en dezelfde moeilijkheid, en wie het


eene aanneemt kan geen moeilijkheid ondervinden om ook het an­
dere aan te nemen, en daarom valt dit alles onder eenzelfde
artikel.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Onder wat we moe­
ten gelooven zijn er sommige dingen, die op zichzelf tot het
geloof behooren; andere behooren niet op zichzelf tot het Geloof,
maar in zoover ze betrekking hebben op andere dingen. Dit gebeurt
ook in andere wetenschappen, waar men sommige dingen behan­
delt om zichzelf, andere om de eerste in het licht te stellen. Daar
nu het geloof vooral betrekking heeft op wat we in den hemel
hopen te zien, zooals we lezen in den Brief aan de Hebreërs
OM): (( Het geloof is een voorstelling van de Werkelijkheid van
dingen die men hoopt », daarom behooren die dingen op zich zelf
tot het geloof, die ons rechtstreeks op het eeuwige leven richten,
nl. de Drievuldigheid, de almacht van God, het mysterie van
Christus’ menschwording en dergelijke. En naar die dingen wor­
den de artikelen des geloofs onderscheiden. Andere dingen wor­
den ons door de H. Schrift voorgehouden te gelooven, niet omdat
men ze op zichzelf bedoelt, maar om er de eerste waarheden door
te verduidelijken, zooals dat Abraham twee zonen had, dat door


aanraking van Eliseus’ gebeente een doode verrees, en der gelijke
feiten, die in de H. Schrift verhaald worden om Gods majesteit
en Christus’ menschwording in het licht te stellen. En naar die
dingen moet men de artikelen des geloofs niet onderscheiden.
2. Men kan het formeel opzicht van het voorwerp van het
Igeloof op twee wijzen beschouwen : ten eerste, van den kant van
het geloofde ding, en dan is het formeel opzicht van alle geloofs­
waarheden één en hetzelfde, nl. de Eerste Waarheid, en van dat
standpunt uit moet men geen artikelen onderscheiden. Men kan
ten tweede het formeel opzicht van de geloofswaarheden beschou­
wen van onzen kant, en dan is het formeel opzicht, het nietklaarblijkelijk zijn, en van dat standpunt uit worden de artikelen
des geloofs onderscheiden, zooals we (in de Leerstelling) gezegd
hebben.
3. In die bepaling van het artikel let men meer op de etymologie
van het woord, zooals het afgeleid wordt uit het Latijn, dan op
zijn ware beteekenis, zooals het afgeleid wordt uit het Grieksch,
en daarom is ze niet van groot belang. Men zou niettemin kunnen
zeggen, dat, hoewel niemand met dwangmiddelen gedwongen
wordt te gelooven, daar het geloof en vrije daad is, men toch ge­
dwongen wordt door het doel, wat men wil bereiken, want Hij

die tot God komt moet geloooen, en zonder geloof fcan men aan
God niet behagen, zooals de Apostel zegt in den Brief aan de Hebreérs (11,6).
VIP ARTIKEL.
Is het aantal der geloofsartikelen aangegroeid
in den loop van den tijd?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het aantal der geloofs­
artikelen in den loop van den tijd niet aangegroeid is. — 1. De
Apostel zegt immers in zijn Brief aan de Hebreërs (11, 1) : <( Het
geloo) is de voorstelling van de Werkelijkheid van dingen, die men
hoopt ». Welnu, te allen tijde moet men hetzelfde hopen. Dus moet
men te allen tijde ook hetzelfde gelooven.
2. De wetenschappen, die door het menschelijk vernuft worden
opgebouwd, groeien aan met den tijd, omdat de kennis van hen, die
ze het eerst opbouwden, ontoereikend was, zooals uit den Wijsgeer


blijkt (2e Boek der Metaphysica). Welnu, de geloofsleer werd niet
uitgedacht door het menschelijk verstand, maar medegedeeld door
God. « Het is een gave Gods », zegt de Apostel in zijn Brief aan
de Ephesiërs (2, 8). Daar er nu bij God geen enkel tekort aan ken­
nis mogelijk is, schijnt de kennis van de geloofswaarheden van af
den aanvang volledig te zijn geweest en met den tijd niet te zijn aan­
gegroeid.
3. De genade gaat niet op minder geregelde wijze te werk dan
de natuur. Welnu, zooals Boetius zegt in zijn Boek Over de ver­
troosting van de Wijsbegeerte (IIIe B. X), begint de natuur altijd
met het volmaakte. De genade zal dus ook met het volmaakte be­
gonnen zijn, en zij, die het eerst het geloof overleverden, kend’en
het op de meest volmaakte wijze.
4. Evenals het geloof in Christus aan ons overgeleverd is door de
Apostelen, zoo is ook in het Oude Verbond de geloofskennis aan
de latere Vaders medegedeeld door de eerste, naar het woord van
het Boek Deuteronomium (32, 7) : « Ondervraag ulo vader, en
hij zal het u melden ». Welnu, de Apostelen waren op volmaakte
wijze onderwezen in de beheimen, want gelijk ze
waarheid!
ontvingen voor de anderen, zoo ontvingen ze haar ook op over­
vloediger wijze », zooals de Glossa zegt op dit woord uit den


Brief aan de Romeinen (8, 23) : Wij zelf bezitten de eerstelingen
van den Geest. Bijgevolg is het aantal der geloofsartikelen niet
aangegroeid met den tijd.
Daartegenover staat echter wat Gregorius zegt in zijn XVI
Homelie op Ezechiel, dat nl. de wetenschap der Oudvaders met
den tijd vermeerderde, en dat ze, naar gelang ze de komst van den
zaligmaker meer nabij waren, ook dieper zijn doorgedrongen in de
geheimen onzer zaligheid.
LEERSTELLING. — De artikelen des geloofs verhouden zich tot
de geloofsleer, zooals de uit zichzelf klaarblijkelijke beginselen
zich verhouden tot de natuurlijk gekende leer. Welnu, in die be­
ginselen vinden we een zekere orde: sommige toch bevatten impli­
ciet de andere. Zoo kunnen al de beginselen herleid worden tot
dit eerste beginsel: het is ónmogelijk, iets tegelijk te bevestigen en
. te ontkennen, zooals blijkt uit de leer van den Wijsgeer in het IVe
Boel? der Metaphysica. Zoo zijn ook alle artikelen vervat in eenige
eerste geloofspunten, nl. in het geloof aan Gods bestaan en aan


Zijn voorzienigheid omtrent het heil van het menschdom, naar die
woorden uit den Brief aan de Hebreërs (11,6) : <( Wie tot God
komt moei gelooven, dat Hij bestaat en diegenen beloont, die Hem
zoeken )). Immers in Gods wezen is alles vervat wat volgens ons
geloof van alle eeuwigheid af in God bestaat en wat onze zaligheid
uitmaakt. Het geloof aan de Voorzienigheid bevat alles, wat God in
den tijd verwezenlijkt tot heil van het menschdom en waardoor Hij
den weg baant naar de zaligheid. En op dezelfde wijze bevatten
de volgende artikelen er weer andere, zooals het geloof in ’s menschen verlossing impliciet het mysterie van Christus’ menschwording bevat, en zijn lijden, en alles van dien aard.
We moeten dus aannemen, dat de artikelen des geloofs in den
loop der tijden niet zijn aangegroeid met betrekking tot hun wezen­
lijken inhoud, want alles wat men later geloofde, was, ofschoon im­
pliciet, vervat in het geloof der vroegere Vaderen. Maar met be­
trekking tot de uitdrukkelike verklaring is het aantal der artikelen
aangegroeid. Sommige toch die vroeger niet uitdrukkelijk gekend
waren, werden het later. Zoo sprak God in het Boek van den Uit­
tocht (6, 2) : (( Ik ben de God van Abraham, de God van Isaac,
de God van Jacob, mijn naam A donai maakte ik hen niet bekend )).


En David zei (Ps. 118, 100) : alk begreep meer dan de ouderen»,
en de Apostel zegt in den Brief aan de Ephesïérs (3, 5) : a Andere
geslachten kenden het mysterie van Christus niet, zooals het nu ge­
openbaard werd aan Zijn heilige apostelen en profeten».
Antwoord op de Bedenkingen. — 1. Te allen tijde heb­
ben allen hetzelfde moeten verhopen, maar tot het verhoopte kwa­
men de menschen alleen door Christus, zoodat zij, die naar den tijd
verder van Christus af stonden, ook verder afstonden van het bezit
van wat ze hoopten. Daarom zegt de Apostel in zijn Brief aan de
Hebreèrs (11, 13) : a In geloof zijn zij gestorven, zonder dat zij
de beloofde goederen bekomen hadden, doch alleen ze van verre!
gezien ». Welnu, hoe grooter de afstand is, des te onduidelijker men
iets kan zien. Daarom kenden zij, die Christus’ komst meer nabij’
waren, de verhoopte goederen op duidelijker wijze.
2. Eennis kan op twee manieren aangroeien: ten eerste, bij dengene, die onderwijst en die in den loop van den tijd in kennis voor­
uitgaat, of er nu slechts een enkele onderwijst, of verschillende
elkander opvolgen. En op die manier groeien de wetenschappen aan,


die door ’s menschen verstand worden opgebouwd. Ten tweede,
bij dengene, die onderwezen wordt. Hoewel de meester geheel de
kunst kent, toch onderwijst hij ze aan zijn leerlingen niet in haar ge­
heel van het begin af aan, want ze zijn er niet vatbaar voor. Hij
gaat geleidelijk te werk en houdt rekening met hun bekwaamheid.
Op die manier groeide bij <le menschen de kennis van het geloof met
den tijd aan, en daarom vergelijkt de Apostel in zijn Brief aan de
Galaten (3, 24) den toestand tijdens het Oude Verbond met de
kinderjaren.
3. Voor de natuurlijke voortteling worden twee oorzaken vereischt, nl. een werkende oorzaak, en een stoffelijke oorzaak. Wel­
nu, in de orde der werkende oorzaak gaat het volmaakte van
nature vooraf. En in zoover begint de natuur met het meest vol­
maakte, want het onvolmaakte kan slechts vervolmaakt worden door
reeds bestaande volmaakte wezens.
In de orde echter van de stoffelijke oorzaak is het onvolmaakte
het eerste. En in zoover gaat de natuur van het onvolmaakte naar
het volmaakte. Welnu, in de openbaring van het geloof is God als
de werkende oorzaak, die van alle eeuwigheid af een volmaakte
kennis bezit; de mensch is als de stoffelijke oorzaak, die den in­
vloed ondergaat van de werkende oorzaak, die God is. Bijgevolg


moest bij de menschen de kennis van het geloof van het onvolmaakte
naar het volmaakte opklimmen. En ofschoon sommige menschen als
werkende oorzaken waren, omdat ze nl. als leeraars waren aange­
steld, toch werd hen de uiting van den geest gegeven tot algemeen
nut, zooals we lezen in den ln Corinthiërbrief (12, 7). De Oudvaders nu, die de anderen in het geloof moesten onderwijzen, ont­
vingen slechts de kennis naar de maat waarin dit volgens ieder
tijdstip noodig was om het volk te onderrichten, of openlijk, of
op figuurlijke wijze.
4. Christus heeft de laatste mededeeling der genade bewerkt.
Zijn tijd wordt dan ook de tijd der volheid genoemd (Brief aan de
Galaten (4, 4). Daarom ook kenden degene, die dichter 'bij Chris­
tus stonden, hetzij ze Hem voorafgingen, zooals Joannes Batista,
hetzij ze na Hem kwamen, zooals de Apostelen, de geloofsgehei­
men op meer volmaakte wijze. Zoo is ook de meest volmaakte
levenstijd van den mensch de jongelingstijd, en hoe dichter men
bij den jongelingstijd is, hetzij er voor, hetzij er na, des te vol­
komener de levenstijd is.

VIIIe ARTIKEL.
Worden de artikelen des geloofs op geschikte wijze opgesomd}
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de artikelen des geloofs
niet op geschikte wijze worden opgesomd. — 1. Wat men immers
door bewijsvoering kan kennen, behoort niet tot het gelooof als iets,
wat allen moeten gelooven, zooals hierboven gezegd is (5C Art.).
Welnu, dat er één God is, kunnen we door bewijsvoering kennen,
en de Wijsgeer bewijst het in het 12e Boek der Melaphysica, en
vele andere Wijsgeeren hebben hiervoor bewijzen aangevoerd. Bij­
gevolg moet men de éénheid van God niet opsommen onder de ar­
tikelen des geloofs.
2. Zooals het tot het geloof noodzakelijk vereischt wordt te gelooveri, dat God almachtig is, zoo is 'het tot het geloof ook noodza­
kelijk vereischt, te gelooven, dat Hij alwetend is en dat zijn Voor­
zienigheid zich over alles uitstrekt. Ook hebben sommigen omtrent
die twee punten gedwaald. Men zou dus onder de artikelen des


geloofs ook de wijsheid en de voorzienigheid van God moeten ver­
melden, even goed als zijn almacht.
3. Door één en dezelfde kennis kennen we den Vader en den
Zoon, naar het woord van Joannes (14, 9) : « Wie Mij ziet, ziet
den Vader ». Een enkel artikel volstond dus voor den Vader en
den Zoon, en om dezelfde reden ook voor den H. Geest.
4. De persoon van den Vader is niet minder dan die van den
Zoon of die van den H. Geest. Welnu, er zijn verschillende artike­
len voor den persoon van den H. Geest, zooals ook voor den per­
soon van den Zoon. Bijgevolg moeten er ook voor den persoon van
den Vader verschillende artikelen zijn.
5. Zooals men sommige dingen toeschrijft aan den persoon van
den Vader, of van den H. Geest, zoo schrijft men ook sommige
dingen toe aan den persoon van den Zoon, beschouwd in Zijn
Godheid. Welnu, in de artikelen des geloofs wordt er een werk
toegeschreven aan den Vader, nl. het werk der schepping; een
ander wordt toegeschreven aan den H. Geest, nl. dat Hij door
de profeten gesproken heeft. Er zou dus ook in de artikelen een
werk moeten toegeschreven worden aan den Zoon, beschouwd
naar Zijn Godheid.

6. Het sakrament des Altaars levert een grooter moeilijkheid op
dan veel andere artikelen, en daarom zou men het in een speciaal
artikel moeten vermelden. De artikelen worden dus niet op ge­
schikte wijze opgesomd.
Daartegenover staat echter het gezag der H. Kerk, die de arti­
kelen op die wijze opsomt.
LEERSTELLING. -— We zeiden reeds vroeger (4° en 6C Art.),
dat die dingen op zich zelf tot het geloof behooren, waarvan wij in
het eeuwig leven de aanschouwing zullen genieten en waardoor we
op het eeuwige leven gericht worden. Welnu, het geloof leert, dat
wij. daar twee dingen zullen aanschouwen, te weten: het mysterie
der Godheid, waarvan de aanschouwing ons zalig moet maken, en
het mysterie van Christus’ menschheid, waardoor we kunnen in­
gaan tot de glorie der kinderen Gods, zooals we lezen in den Brief
aan de Romeinen (5, 2). Daarom zegt Joannes: « Dit is het eeu­
wig leven, dat men U, den waren God, zou jennen, en dengene,
dien Gij gezonden hebt, Jezus Christus » (17, 3) .De geloofswaar­
heden worden dus op de eerste plaats onderscheiden, naar gelang
ze betrekking hebben of op de Goddelijke Majesteit, of op het


mysterie van Christus’ menschheid, dat een geheimenis der gods­
vrucht is, volgens den In Brief aan Timotheus (3, 16).
Aangaande Gods majesteit worden ons drie dingen voorgehou­
den te gelooven. Ten eerste, de eenheid der Godheid, en daarover
spreekt het eerste artikel; ten tweede de drievuldigheid der Per­
sonen, en hieromtrent hebben we drie artikelen, één voor elk Per­
soon; ten derde, de werken, die eigen zijn aan God. Het eerste
van die werken heeft betrekking op de wezens in de natuurlijke
orde, en daarover spreekt het artikel over de schepping; het
tweede heeft betrekking op de orde der genade, en zoo wordt in
één artikel voorgesteld alles wat betrekking heeft op de heiliging
van het menschdom; het derde heeft betrekking op de glorie, en
daarom handelt een enkel artikel over de verrijzenis des vleesches
en het eeuwige leven. Zoo zijn er zeven artikelen over de God>*
heid.
%
Zeven andere handelen over de menschheid van Christus. Het
eerste, over de menschwording of de ontvangenis van Christus; het
tweede, over Zijn geboorte uit de H. Maagd; het derde, over Zijn
lijden, dood en begrafenis; het vierde, over Zijn nederdaling ter
helle; het vijfde, over Zijn verrijzenis; het zesde, over Zijn hemel-


vaart; het zevende over Zijn wederkomst om te oordeelen. Zoo
zijn er alles bij elkaar veertien artikelen.
Sommigen echter onderscheiden twaalf artikelen. Zes daarvan
hebben betrekking op de Godheid, en zes op de menschheid. De
drie artikelen aangaande de drie personen worden in één artikel
samengevat, omdat we door één zelfde kennis de drie perso­
nen kennen. Het artikel over het werk der verheerlijking wordt in
twee verdeeld, één handelt over de verrijzenis des vleesches, en een
ander over de glorie der ziel. Het artikel der ontvangenis en dit van
de geboorte worden tot een enkel herleid.
'Antwoord op de Bedenkingen. — 1. Door het geloof
houden we aangaande God veel dingen, die de wijsgeeren door
het natuurlijk verstand niet hebben kunnen achterhalen, zooals wat
betrekking heeft op de Voorzienigheid en de almacht, en den eeredienst, die aan God alleen mag bewezen worden. Dit alles is
begrepen in het artikel over de eenheid van God.
2. De naam God sluit een zeker voorzien in, zooals gezegd
werd in het 1° Deel (Kw. 13, 8e Art.) Welnu, de wezens die met
verstand begaafd zijn, gebruiken hun macht niet, dan volgens hun


wil en verstand, en daarom sluit Gods almacht in zekeren zin de
kennis en de Voorzienigheid van alles in. Hij zou immers hier bene­
den niet alles kunnen uitwerken, wat Hij wil, wanneer Hij niet
alles kende, en wanneer niet alles aan zijn Voorzienigheid was on­
derworpen.
3. We kennen den Vader, den Zoon en den H. Geest door
éénzelfde kennis, wanneer men de eenheid van hun wezen be­
schouwt, die we in het eerste artikel belijden. Wat echter het onder­
scheid der personen betreft, dat volgt op de betrekkingen, die hun
oorsprong meebrengt, ligt de kennis van den Vader eenigszins opge­
sloten in de kennis van den Zoon, want er zou geen Vader zijn,
wanneer er geen Zoon was. Daarenboven is de H. Geest de band
tusschen beide. En in dat opzicht hebben zij gelijk, die voor de
drie personen maar één artikel aannemen. Maar omdat men om­
trent elk der personen moet letten op sommige dingen, waarover
men gedwaald heeft, daarom kan men over de drie personen
spreken m drie verschillende artikelen. Arius toch meende wel,
dat de Vader almachtig en eeuwig w'as, maar loochende de ge­
lijkheid en medezelfstandigheid van den Zoon met den Vader.
Daarom moest dit vastgesteld worden in een speciaal artikel oVer
den Zoon. Om dezelfde reden moest er een derde artikel zijn,

waarin tegen Macedonius over den H. Geest gehandeld werd.
Ook de ontvangenis en de geboorte van Christus, of de verrijze­
nis en het eeuwig leven, kunnen in een bepaald opzicht door één
artikel beleden worden, in zoover ze nl. over hetzelfde handelen
maar in een ander opzicht kunnen ze in verschillende artikelen on­
derscheiden worden, nl. in zoover ze elk speciale moeilijkheden
opleveren.
4. De Zoon en de H. Geest kunnen gezonden worden om het
schepsel te heiligen, en hieromtrent moeten we verschillende dingen
gelooven. Daarom zijn er meer artikelen voor den persoon van den
Zoon en den H. Geest dan voor dien van den Vader, die niet kan
gezonden worden, zooals gezegd werd in het Eerste Deel (Kw.
43, 4e Art.).
3. De heiliging van het schepsel door de genade en de vol­
tooiing door de glorie geschiedt door de gave der liefde, die aan
den H. Geest wordt toegeschreven, en door de gave van wijsheid,
die aan den Zoon wordt toegeschreven. Daarom worden die twee
werkingen toegeschreven aan den Zoon en aan den H. Geest,
maar in een verschillend opzicht.

wen : ten eerste, dat het een sacrament is, en daarin komt het
overeen met de andere uitwerkselen der heiligmakende genade;
ten tweede, dat Christus’ lichaam daar op wonderbare wijze te­
genwoordig is, en zoo valt het onder de almacht, zooals alle an­
dere wonderen, die aan de almacht worden toegeschreven.
IXC ARTIKEL.
Worden de artikelen des geloofs op geschikte wijze samengevat
in een of ander Symbolum?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de artikelen des geloofs
met op geschikte wijze in een of ander Symbolum worden samenge­
vat. — 1. De H. Schrift is immers de regel van het geloof, waar
men niets aan toe mag voegen, en waar men niets van weg mag
laten, want we lezen in het Boek Deuteronomium (4, 2) : « Gij
zult niets toevoegen aan 1vat ik u zeg, noch er iets van weglaten ».
Het was bijgevolg ongeoorloofd een ander Symbolum samen te
stellen, dat naast de H. Schrift zou dienen als geloofsregel.
^ ______ _

2. De Apostel zegt in zijn Brief aan de Ephesïérs (4 ,5) :
(( Er is maar één geloof ». Welnu het Symbolum is de belijdenis
van het geloof. Het is dus niet geschikt, dat er verschillende Symbolums zijn.
3. De geloofsbelijdenis, die door het Symbolum wordt af ge­
legd, is dezelfde voor alle geloovigen. Welnu, niet alle geloovigen
gelooven in God, maar alleen zij, die een levend geloof hebben.
Het is bijgevolg niet goed, dat in het Symbolum des geloofs de
woorden voorkomen: « ƒ£ geloof in eenen God ».
4. In het vorig Artikel werd gezegd, dat de nederdaling van
Christus ter helle een artikel is van het geloof. Welnu, in het Sym­
bolum der Vaders wordt die nederdaling ter hel niet vermeld. Dus
schijnt dat Symbolum op onvolledige wijze be zijn samengesteld.
5. In zijn verklaring van de woorden: « Gelooft in God, en ge­
looft in mij » (Joan, 14, 1) zegt Augustinus (29° Verhandeling op
Joannes) : « Wij gelooven aan Petrus en Paulus. » Alleen voor
God zegt men, dat men in Hem gelooft. Welnu de katholieke
Kerk is iets geschapens. Bijgevolg is het niet goed te zeggen :
Ik geloof in de eene, heilige, katholieke en apostolische Kerk.
6. Het Symbolum moet als geloofsregel dienen. Welnu, een

geloofsregel moet aan allen en openlijk voorgehouden worden.
Daarom zou ieder Symbolum onder de H. Mis moeten gezongen
worden, evengoed als het Symbolum der Vaders. De artikelen des
geloofs worden dus niet op geschikte wijze samengevat in een of
ander Symbolum.
Daartegenover staat echter, dat de algemeene Kerk niet kan
dwalen, want ze wordt bestuurd door den H. Geest, die de Geest
der waarheid is. Dit toch heeft de Heer aan Zijn leerlingen be­
loofd, wanneer hij zei : « Wanneer die Geest van waarheid zal
gekomen zijn, zal Hij u alle Waarheid leeren. )) (Joannest 16, 13) *
Welnu, het Symbolum wordt ons voorgehouden door het gezag der
algemeene Kerk, en bijgevolg kan er niets ongeschikts in voorkomen.
Leerstelling. — De Apostel zegt in zijn Brief aan de Hebreërs (11,6): <( Wie tot God komU moet gelooven )). Welnu,
niemand kan gelooven, indien de waarheid, die hij moet gelooven,
hem niet wordt voorgehouden. Het was daarom noodig, dat de ge­
loofswaarheden werden samengebracht om gemakkelijker aan
allen te kunnen worden voorgehouden, en opdat niemand uit on-


wetendheid in het geloof zou afwijken van de waarheid. Die ver­
zameling van de geloofspunten werd een Symbolum genoemd.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De geloofswaarheden
zijn over verschillende plaatsen van de H. Schrift verspreid, en
worden verschillend voorgesteld, soms zelfs op onduidelijke wijze,
zoodat veel studie en oefening noodig zijn om de geloofspunten op
te maken uit de H. Schrift. Daartoe echter zijn niet allen, die de ge­
loofswaarheden moeten kennen, bekwaam, daar velen, door andere
bezigheden ingenomen, geen tijd hebben om zich op de studie toe
te leggen. Daarom moesten de verschillende stellingen der Heilige
Schrift bondig en duidelijk samengevat worden, en zoo aan allen te
gelooven worden voorgehouden. Die korte inhoud is dus niet iets,
wat aan de H. Schrift wordt toegevoegd, maar iets, wat aan de H.
Schrift ontleend is.
2. In al de Symbolums wordt één en dezelfde geloofswaarheid
onderwezen. Het is echter noodig het volk in de geloofswaarheid
met meer zorg te onderrichten, wanneer er dwalingen ontstaan, op­
dat het geloof der eenvoudigen door de ketters niet zou vervalscht
worden. Darom moesten er verschillende Symbolums worden op­
gesteld, die alleen hierin van elkander verschillen, dat het eene
meer uitdrukkelijk voorstelt wat in een ander impliciet vervat is,


naar gelang de aanvallen der ketters nadere bepalingen noodig
maakten.
3. De geloofsbelijdenis wordt in het Symbolum voorgehouden
in naam van de geheele Kerk, die één is door het geloof. Welnu, het
geloof van de Kerk is een levend geloof, want dit geloof treft men
aan bij allen, die door getal en verdienste deel uitmaken van de
Kerk. Daarom wordt de geloofsbelijdenis in het Symbolum uitge­
drukt, zooals het past voor een levend geloof, opdat de geloovigen,
die dat levend geloof niet bezitten, zich er op zouden toeleggen het
te bekomen.
4. De ketters hebben omtrent Christus’ nederdaling ter hel nooit
eenige dwaling verspreid. Het was dus niet noodig dat punt nader
te verklaren. De Vaders hebben dan ook dit artikel in het Symbo­
lum niet overgenomen, maar veronderstellen het als reeds vastge­
steld in het Symbolum der Apostelen. Een volgend Symbolum
schorst immers een voorgaand niet op, maar verklaart het, zooals we
daareven gezegd hebben (Antwoord op de tweede Bedenking).
5. Wanneer we belijden: /£ geloof in de H. Ker£, dan moet
men dit zoo begrijpen, dat ons geloof betrekking heeft op den H.


Geest, die de Kerk heiligt, zoodat de zin is: Ik geloof in den
H. Geest die de Kerk heiligt. Het is echter beter, zooals gewoon­
lijk gedaan wordt, het woordje in weg te laten, en te zeggen: De
H. katholieke Kerk, zooals Paus Leo het ook doet opmerken
(Ruffinus, in zijn Verklaring van het Symholum).
6. Het symbolum der Vaders wordt openbaar gezongen in de
H. Mis, omdat het een verklaring is van het symbolum der Aposte­
len en omdat het uitgevaardigd werd toen het geloof reeds openbaar
bekend was gemaakt en de Kerk in vrede leefde. Het symbolum
der Apostelen daarentegen werd ten tijde der vervolging opgesteld,
toen het geloof nog niet openbaar bekend was, en wordt daarom stil
gebeden in de Prima en in de Completen, als om de vroegere en
toekomstige duisternissen der dwaling te keer te gaan.


Komt het aan den Paus toe, een Symholum des geloofs
uit ie vaardigen?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het geenszins aan den
Paus toekomt, een Symbolum des geloofs uit te vaardigen. —
1. Zooals immers (in het vorig Artikel) gezegd is, is een nieuwe
uitgave van een Symbolum noodig voor de verklaring van de arti­
kelen des geloofs. Welnu, in het Oude Verbond werden de artike­
len des geloofs met den tijd steeds nader verklaard, omdat de waar­
heid beter en beter geopenbaard werd naarmate men Christus’ tijd
naderbij kwam, zooals hierboven gezegd is (7e Art.). Maar in het
Nieuw Verbond valt die reden weg', en daarom is er geen nadere
verklaring der geloofsartikelen meer noodig. Bijgevolg komt het
aan het pauselijk gezag niet toe, een nieuw Symbolum uit te vaar­
digen.
2. Wat de algemeene Kerk verbiedt onder bedreiging van den


ban, valt niet onder het gezag van een of ander mensch. Welnu, de
algemeene Kerk heeft onder bedreiging van ban verboden een nieuw
Symbolum in ’t licht te geven. We lezen immers in de Handelingen
van het eerste Concilie te Ephese, dat toen het Symbolum van
Nicea voorgelezen was, de Heilige Kerkvergadering besliste, dat
het aan niemand geoorloofd was, een ander geloof te belijden, te
schrijven of samen te stellen, dan het geloof dat bepaald was door
de H. Vaders, die met den H. Geest te Nicea vergaderd waren, en
dat onder bedreiging van den ban. Hetzelfde werd opnieuw ver­
boden door het Concilie te Chalcedon. Het blijkt dus, dat het aan
’s Pausen gezag niet toekomt, een nieuw Symbolum uit te vaar­
digen.
3. Athanasius was geen Paus, maar Patriarch van Alexandrië.
Toch stelde hij een Symbolum samen, dat in de Kerk gezongen
wordt. Het blijkt dus, dat de Paus niet méér macht heeft dan een
ander om een Symbolum uit te vaardigen.
'Daartegenover staat echter, dat het Symbolum uitgevaardigd
werd in een algemeene kerkvergadering. Welnu, die kerkvergade­
ring kan alleen samengeroepen worden door den Paus, zooals we

lezen in de Decreten. Dus komt het aan den Paus toe, een Symbolum uit te vaardigen.
— In het vorig Artikel hebben we gezegd, dat
een nieuw Symbolum moet uitgevaardigd worden om opkomende
dwalingen te keer te gaan. Hij dus mag een nieuw Symbolum uit­
vaardigen, die onwederroepelijk kan bepalen wat tot het geloof
behoort, en wat allen met onwankelbaar geloof moeten aanvaar­
den. Welnu, dat komt toe aan den Paus, aan wien de gewichtigste
en moeilijkste vraagstukken moeten voorgelegd worden, die oprij­
zen in de Kerk, zooals we lezen in de Decreten. Daarom zei de
Heer aan Petrus, toen hij hem tot opperherder aanstelde: <( Ik
heb voor u gebeden, Petrus, opdat uW geloof niet 1vankelen zou,
en Wanneer gij zult bekeerd zijn, bevestig dan uW broeders. )) (Luc.
22, 32). De reden daarvan is, dat er slechts één geloof mag zijn
voor heel de Kerk, volgens den In Corinthiërbrief (1,10) :
((Spreekt allen eender, en dat er geen scheuringen bij u bestaan)).
Welnu, die eenheid kan niet gewaarborgd zijn, dan wanneer de
vraagstukken, die het geloof betreffen, worden opgelost door hem,
die geheel de Kerk bestuurt, zoodat zijn uitspraak door geheel de
Kerk stellig aangenomen wordt. Het komt bijgevolg alleen aan den
Leerstelling.

Paus toe, een nieuw Symbolum uit te vaardigen, evenals het hem
toekomt te voorzien in alles wat de algemeene Kerk aangaat, zooals het samenroepen van een algemeene kerkvergadering en zoo
meer.
Antwoord op de Bedenkingen. — 1. De geloofswaarheid
is voldoende verklaard door de leer van Christus en van de Apos­
telen. Maar omdat goddelooze menschen de apostolische leer en
de overige schriften vervalschen tot hun eigen verderf, zooals we
lezen in den IIn Brief van Petrus (3, 16), daarom is in den loop
van den tijd een verklaring van het geloof noodig geweest om in
te gaan tegen de opkomende dwalingen.
2. Dit verbod en die uitspraak van de Kerkvergadering gelden
voor private personen, aan wie het niet toekomt het geloof te be­
palen. Door de uitspraak immers van dit algemeen Concilie werd
aan een volgend Concilie het recht niet ontzegd, een nieuw Sym­
bolum uit te vaardigen, waarin men niet een nieuw geloof zou be­
lijden, maar hetzelfde geloof nader zou verklaren. Zoo heeft iedere
latere kerkvergadering een of ander punt nader verklaard dan een
vorige kerkvergadering, omdat een of andere ketterij dat noodig

maakte. Het komt dus aan den Paus toe, door wiens gezag de
conciliën worden bijeengeroepen en door wien hun uitspraak be­
krachtigd wordt.
3. De geloofsbelijdenis van Athanasius is niet opgesteld om als
Symbolum te dienen, maar, zooals uit de woorden zelf blijkt, om
gebruikt te worden bij het onderricht. Doch omdat het op bondi­
ge wijze een volledige uiteenzetting gaf van het geloof, werd het
door het gezag van den Paus aangenomen om te dienen als geloofsregel.

TWEEDE KWESTIE
OVER DE INWENDIGE GELOOFSDAAD.
(Tien Artikelen.)
Daarna beschouwen we de geloofsdaad: ten eerste de inwendi­
ge geloofsdaad; ten tweede, de uitwendige geloofsdaad.
Aangaande de inwendige geloofsdaad stellen we tien vragen:
1. Wat is gelooven, d. i. die inwendige geloofsdaad stellen?
2. Op hoeveel manieren spreekt men van gelooven?
3. Moet men, om zalig te worden, iets gelooven, wat boven de
natuurlijke rede uitgaat?
4. Moet men gelooven, wat de natuurlijke rede bereiken kan?
3. Moet men, om zalig te worden, iets uitdrukkelijk gelooven?
6. Moeten alle menschen hetzelfde uitdrukkelijk gelooven?
7. Was het, om zalig te worden, altijd vereischt, uitdrukkelijk
te gelooven in Christus?


8. Moet men, om zalig te worden, uitdrukkelijk gelooven in de
Drieéénheid?
9. Is de geloofsdaad verdienstelijk?
10. Vermindert de menschelijke rede de verdienste van het
geloof?
Ic ARTIKEL.
Is gelooven een instemmend onderzoek?
— Men beweert, dat gelooven geenszins een
instemmend onderzoek is. — 1. Onderzoeken immers veronder­
stelt, dat men iets nagaat, want cogitare is hetzelfde als coagitare
of simul agitare (verschillende dingen samen wikken en wegen).
Welnu Damascenus zegt in het 4C Boek Over het ware Geloof
(1 1°H.), dat het geloof een instemming is zonder onderzoek. Bij­
gevolg behoort het onderzoek niet tot de geloofsdaad.
2. Later (4° Kw., 2° Art.) wordt gezegd, dat de rede de ze­
tel van het geloof is. Welnu het onderzoek is een daad van het
Bedenkingen.

schattingsvermogen, dat tot het zinnelijk deel behoort, zooals ge­
zegd werd in het 1° Deel (Kw. 78, 4° Art.). Bijgevolg behoort
het onderzoek niet tot het geloof.
3. Gelooven is een daad van het verstand, daar het voorwerp
er van het ware is. Welnu, instemmen, evenals toestemmen, schijnt
geen daad te zijn van het verstand, maar wel van den wil, zooals
hierboven gezegd is (Ia Ilae, Kw. 14, 4e Art., Antw. op de
Bed.). Dus is gelooven niet een instemmend onderzoek.
Daartegenover staat echter, dat Augustinus de geloofsdaad op
die manier bepaalt in zijn Boek Over de Voorbestemming der
Heiligen (2e H.).
LEERSTELLING. — Iets <( onderzoeken » kan drie beteekenissen hebben. Het kan ten eerste in het algemeen aanduiden iedere
metterdaad gebeurende beschouwing van het verstand. Zoo zegt
Augustinus in het 14° Boek Over de Drieéénheid (7° H.) : « Hier
spreien We over het verstand; waardoor Toe kennen door te onder­
zoeken ». Onderzoeken kan ten tweede, en juister, beteekenen : de
beschouwing van hèt verstand, die gepaard gaat met een zeker na-


speuren, en voorkomt, wanneer men nog de volkomen kennis niet be­
reikte door de zekerheid van het volkomen inzicht. In dien zin zegt
Augustinus in het 15° Boek Over de Drieéénheid (16e H.) : «Gods
zoon Wordt niet Gedachte genoemd, maar Gods Woord. Ons
woord is immers onze gedachte of cogitatio, wanneer wij het ge­
kende voorwerp bereidt hebben en de gedachte daardoor haa?
vormgeving ontvangt. Doch Gods Woord mag men niet opvatten
als gedachte, omdat er in God niets is, wat een vormgeving moet
ontvangen of zonder vorm kan zijn. ». Onderzoeken beteekent in
dat geval de beweging van den geest, die overlegt en nog niet ver­
volmaakt is door het volkomen inzien van de waarheid. Die be­
weging nu kan eene beweging zijn of van de ziel, die overlegt met
betrekking tot de algemeene beginselen, en dat komt toe aan het
verstand, of van de ziel, die overlegt met betrekking tot de parti­
culiere dingen, en dat komt aan de zinnen toe. Overlegt men iets
met betrekking tot de algemeene beginselen, dan heeft men een
tweede beteekenis van onderzoek, nl. een daad van het verstand,
dat overlegt; overlegt men iets met betrekking tot de particuliere
dingen, dan heeft men een derde beteekenis van onderzoek, nl. een
daad van het schattingsvermogen.
Wanneer we echter over onderzoek spreken, in de eerste en al­
gemeene beteekenis van het woord, dan geeft de uitdrukking <( in-


stemmend onderzoek » niet het volledig begrip van « gelooven »
weer, want op die wijze onderzoekt ook hij met instemming, die
nadenkt over iets, wat hij weet en begrijpt. Wanneer we echter
over onderzoek spreken in de tweede beteekenis van het woord,
dan drukken wij de daad van gelooven volkomen uit. Onder de
verstandsakten immers zijn er, die met een vaste instemming gepaard
gaan, maar zonder dat onderzoek, zooals bij hem die nadenkt
over wat hij reeds weet of begrijpt; die beschouwing bereikte reeds
haar vorm. In andere verstandsakten echter heeft het onderzoek
zijn vorm nog niet bereikt, en is er geen vaste instemming, hetzij
men naar geen enkelen kant overhelt, zooals hij, die twijfelt, het­
zij men overhelt naar een of anderen kant, maar door een lichte
schijnreden weerhouden wordt, zooals hij, die een vermoeden heeft;
hetzij men wel partij kiest, maar niettemin vreest, dat het tegen­
overgestelde kan waar zijn, zooals hij, die omtrent iets een meening
heeft. Welnu, in den akt, die gelooven genoemd wordt, vindt men
een vaste instemming naar den eenen kant, en daarin komt de geloovige overeen met hem, die iets weet of begrijpt. Maar zijn ken­
nis mist de volkomendheid van het duidelijk inzicht, en daarin

gaande iets een meening heeft. Het is dus eigen aan hem, die ge­
looft, dat hij tegelijk onderzoekt en met iets instemt, en daardoor
wordt de geloofsdaad onderscheiden van alle andere verstandsdaden, waarvan het ware of het valsche het voorwerp is.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De natuurlijke rede
zoekt in het geloof niet te bewijzen wat men gelooft. Er bestaat
alleen een zeker onderzoek met betrekking tot datgene, waardoor
de mensch aangezet wordt te gelooven, omdat het nl. door God ge­
openbaard is en door wonderen bekrachtigd werd.
2. Er is hier geen spraak van het onderzoek, dat een daad is
van het schattingsvermogen, maar van,het onderzoek, dat een daad
is van het verstand, zooals (in de Leerstelling) gezegd werd.
3. Niet door de rede, maar door den wil wordt het verstand
van den geloovige tot het ééne bepaald. Instemmen is hier dus een
daad van het verstand, dat door den wil tot het ééne bepaald
wordt.
II' ARTIKEL.
Moet men spreien van : Gelooven aan God, God gelooven,
gelooven in God, als over verschillende geloofsdaden?
Bedenkingen. — Men beweert, dat men niet moet spreken
van gelooven aan God, God gelooven, gelooven in God, als over
verschillende geloofsdaden. — 1. Een enkele hebbelijkheid im­
mers heeft slechts één daad. Welnu, het geloof is slechts één heb­
belijkheid, want het is maar één deugd. Bijgevolg moet men geen
verschillende geloofsdaden onderscheiden.
2. Wat aan alle geloofsdaden toekomt, moet men niet beschou­
wen als een bijzondere geloofsdaad. Welnu, gelooven aan God
komt toe aan iedere geloofsdaad, want het geloof steunt op de
Eerste Waarheid. Die geloofsdaad moet dus niet onderscheiden
worden van de andere.
3. Wat ook aan niet-geloovigen toekomt mag niet onder de ge­
loofsdaden gerekend worden. Welnu, gelooven dat God bestaat,

Deo, credere Deum el credere in Deum.

komt ook aan de ongeloovigen toe. Men moet het dus niet onder
de geloofsdaden rekenen.
4. Naar het doel bewogen te worden is eigen aan den wil, waar­
van het voorwerp het goede en het doel is. Welnu, gelooven is geen
daad van den wil, maar van het verstand. Bijgevolg moet men geloovert in God, wat een beweging naar het doel insluit, niet be­
schouwen als een verschillende geloofsdaad.
Daartegenover staat echter, dat Augustinus die verdeeling voor­
stelt in zijn Boek Over de Woorden des Heeren (61e Preek, 2e H.)
en in zijn Commenlaar op Joannes (29° Verhandeling).
Leerstelling. — De daad van welk vermogen of welke heb­
belijkheid ook wordt bepaald naar de verhouding van dat vermogen
of van die hebbelijkheid tot hun voorwerp. Welnu, men kan het
voorwerp van het geloof op drie manieren beschouwen. Gelooven
toch is een daad van het verstand, voor zoover het door den wil tot
instemming bewogen wordt, zooals hierboven gezegd is (1° ArL
Antwoord op de 3° Bedenking). Daarom kan het voorwerp van
het geloof beschouwd worden, ofwel van den kant van het ver-


stand, ofwel van den kant van den wil, die het verstand beweegt.
Beschouwt men het geloof van den kant van het verstand, dan
kan men in het voorwerp van het geloof twee dingen beschouwen,
zooals we vroeger gezegd hebben (lc Kw., 1° Art.) - Ten eerste,
het materieel voorwerp van het geloof, en wanneer men dat besohouwt zegt men, dat de daad van het geloof is : God ge­
looven, want niets wordt ons te gelooven voorgehouden dan in
zoover het betrekking heeft op God, zooals we (t. a. pl.) gezegd
hebben. Ten tweede, het formeel opzicht van het geloofsvoorwerp, dat als het middel is, waardoor we een geloofspunt aanvaar­
den, en wanneer men dat beschouwt, zegt men, dat de daad van het
geloof is: aan God gelooven, want zooals we vroeger (t. a. pl.)
hébben gezegd', is het formeel opzicht van het geloof de Eerste
Waarheid, waaraan de mensch zich hecht, zoodat hij om haar
aanvaardt wat hij gelooft.
Beschouwt men echter het voorwerp van het geloof in zoover
het verstand bewogen wordt door den wil, dan is de geloofsdaad:
gelooven in God, want de Eerste Waarheid heeft betrekking op
den wil, in zoover zij een doel is.
ANTWOORD OP de BEDENKINGEN.


dige onderscheid worden geen verschillende geloofsdaden aange­
duid, maar wel eenzelfde daad, voor zoover zij in een verschil­
lende verhouding staat tot het voorwerp van het geloof.
2. Daardoor blijkt ook het antwoord op de tweede Bedenking.
3. God te gelooven komt aan de ongeloovigen niet toe in zoover
het een geloofsdaad is. Ze gelooven immers niet, dat God bestaat,
zooals dit door het geloof bepaald wordt, en daarom gelooven ze
niet waarlijk God. Zooals immers de Wijsgeer zegt in het 9° Boek
der Metaphysica, wanneer er eenige onjuisheid is in de kennis van
enkelvoudige dingen, dan k£rit men ze in het geheel niet.
4. Boven zeiden we (Ia Ilae, Kw. 9, 1e Art.), dat de wil het
verstand en de andere zielvermogens naar het doel beweegt, en in
dien zin wordt gelooven in Cod tot de geloofsdaden gerekend.

IIP ARTIKEL.
Moei men, om zalig ie worden, iets gelooven, wat boven
de natuurlijke rede uitgaat?
Bedenkingen. — Men beweert, dat men, om zalig te wor­
den, niet noodzakelijk iets moet gelooven, wat boven de natuurlijke
rede uitgaat. — 1. Tot de zaligheid immers en ook tot de vol­
maaktheid van welk wezen ook, wordt niets méér geeischt dan wat
er aan toèkomt volgens zijn natuur. Welnu, de dingen, die onder
het geloof vallen, gaan boven de natuurlijke rede van den mensch
uit, daar men ze niet ziet, zooals hierboven gezegd is (1° Kw.,
4e Art.). Bijgevolg moet men niet gelooven om zalig te worden.
2. Het is gevaarlijk voor den mensch iets aan te nemen, wan­
neer hij niet kan oordeelen of dat, wat hem wordt voorgehouden,
waar of valsch is, naaf het woord uit het Boek Job (12, 11): « Is
het niet het oor, dat de woorden beoordeelt? ». Welnu, een der­
gelijk oordeel kan de mensch in geloofszaken niet uitspreken,


daar hij ze niet herleiden kan tot de eerste beginselen, waardoor
we over alles oordeelen. Het is dus gevaarlijk er aan te gelooven,
en bijgevolg kan gelooven tot de zaligheid niet noodzakeiijk zijn.
3. God is s menschen zaligheid, volgens Psalm 36,39: « De
taligheid van den rechtvaardige komt van den Heer. » Welnu,
(( Gods onzichtbare eigenschappen kunnen sinds de schepping in;
Zijn Werken door het verstand beschouwd en doorzien' Worden,,
evenals Zijn eeuwige macht en goddelijkheid », zooals we lezen;
m den Brief aan de Domeinen (1, 20). Welnu, wat door het ver-i
stand beschouwd en doorzien wordt, gelooft men niet. Bijgevolg
is het voor den mensch niet noodzakelijk iets te gelooven om zalig
te worden.
Daartegenover staat echter het woord uit den Hebreërbrief
(11,6) : ((Zonder geloof kan men onmogelijk aan God behagen)>
LEERSTELLING. — Wanneer twee wezens aan elkaar onder­
geschikt zijn, dragen twee dingen bij tot de volmaaktheid van het
mindere wezen: ten eerste, iets, wat overeenkomt met de eigen be­
weging van dat wezen; ten tweede iets, wat overeenkomt met do


beweging van het hoogere wezen. Het water b. v. beweegt door
zijn eigen beweging naar het middenpunt, maar door de beweging
van de maan beweegt het rond het middenpunt, en zöo ontstaat er
ebbe en vloed; ook de planeten bewegen door hun eigen beweging
van West naar Oost, maar door de beweging van den eersten he­
mel bewegen ze van Oost naar West.
Alleen het redelijk schepsel nu is onmiddellijk geordend tot
God. De andere schepsels immers bereiken niet het universeele,
doch slechts het particuliere. Ze hebben immers slechts deel aan
Gods goed-zijn, ofwel alleen naar het zijn, zooals de onbezielde
wezens, ofwel daarenboven ook naar het leven en het kennen van
het particuliere, zooals de planten en de dieren.
Het redelijk wezen is onmiddellijk geordend tot het algemeen
beginsel van alle zijn, in zoover het de algemeene wezenheid kent
van het goede en van het zijn. Daarom bestaat de volmaaktheid
van het redelijk schepsel niet alleen in datgene, wat er aan toekomt
naar zijn eigen natuur, maar ook in datgene, wat er aan toegekend
wordt door ,een zeker bovennatuurlijk deelhebben aan het godde­
lijk goed-zijn. Daarom zeiden we vroeger (Ia Ilae, 3e Kw., 8e
Art.), dat de hoogste zaligheid van den mensch bestaat in een zeker


bovennatuurlijk aanschouwen van God. Dit aanschouwen nu kan de
mensch niet bereiken, dan door een leerling te worden van God,
zijn leermeester, naar het woord van Joannes (6, 45) : « Al wie
naar den Vader geluisterd heeft en door Hem onderwezen ist
komt naar Mij ». Maar de mensch wordt in die leer niet ineens
onderricht, maar geleidelijk, zooals met zijn natuur overeen komt.
Welnu, hij die op die manier onderricht wordt, moet beginnen
met te gelooven, om tot de volkomen wetenschap te komen. De
Wijsgeer zegt immers in zijn Boek Over de Sophismen (1c B., 2e
H., Nr. 2), dat hij, die onderrvezen wordt, eerst gelooven moei.
Bijgevolg moet de mensch, om tot de volkomen zaligende aan­
schouwing te komen, eerst gelooven, zooals een leerling den meester
gelooft, die hem onderricht.


Antwoord op de bedenkingen. — 1. Omdat'de natuur
van den mensch afhangt van een hoogere natuur, daarom volstaat
de natuurlijke kennis niet tot zijn volmaaktheid, maar is een boven­
natuurlijke kennis noodig, zooals we (in de Leerstelling) gezegd
hebben.
2. Zooals de mensch door het natuurlijk licht van het verstand
de eerste beginselen aanneemt, zoo ook kan een deugdzaam


mensch, door de hebbelijkheid der deugd, juist oordeelen over al­
les wat met die deugd overeenstemt. Op die manier zal de mensch
door het licht van het geloof, dat hem op goddelijke wijze wordt
ingestort, de geloofswaarheden aannemen, en niet het tegengestel­
de. Daarom is er geen enkel gevaar of vonnis voor hen, die in
Christus Jezus zijn (Brief aan de Romeinen 8, 1), want ze wor­
den door Hem verlicht in het geloof.
3. Gods onzichtbare eigenschappen worden in veel opzichten
op volmaakter wijze waargenomen door het geloof dan door de
natuurlijke rede, die naar God opstijgt door de schepselen. Daar­
om zegt het Boek Ecclesiasticus (3,25) : « Veel dingen, die de
zinnen van den mensch overtreffen, Worden u geopenbaard. ))
IVe ARTIKEL.
Moei men gelooven ivat de natuurlijke rede kan bewijzen?
BEDENKINGEN.

— Men beweert, dat men niet moet gelooven

et Veri. q. 14. art. 10. et Bpet. Trin. q. 7. art. 1.].

wat de natuurlijke rede kan bewijzen. — 1. In Gods werken im­
mers treft men niets overbodigs aan, minder nog dan in de wer­
ken der natuur. Welnu, wanneer iets door één middel kan bereikt
worden, is een tweede middel overbodig. Het is bijgevolg over­
bodig, door het geloof te aanvaarden wat door de natuurlijke re­
de kan gekend worden.
2. Men moet gelooven alles wat tot het geloof behoort. Wel­
nu, zooals (in de 1° Kw., 4" en 5° Art.) gezegd wordt, is het onmo­
gelijk dat iets tegelijk tot de wetenschap zou behooren en tot het
geloof. Welnu, alles wat door de natuurlijke rede kan gekend
worden, behoort tot de wetenschap, en bijgevolg kan men iets,
wat door de natuurlijke rede bewezen wordt, niet gelooven.
3. Alles wat het voorwerp is van wetenschap, is van d’enzelfden aard. Wanneer dan sommige punten ervan aan de menschen
te gelooven werden voorgehouden, dan zouden om dezelfde re­
den al de andere moeten geloofd Worden, wat echter valsch is.
Men moet dus niet gelooven wat men door de natuurlijke rede kan
kennen.
Daartegen kunnen we echter aanvoeren, dat men moet geloo­
ven, dat er één God is, en dat God geen lichaam heeft. Welnu,

die waarheden kunnen de Wijsgeeren door de natuurlijke rede
bewijzen.
LEERSTELLING. — De mensch moet niet alleen gelooven wat
boven de rede uitgaat, maar cok wat door de rede kan gekend
worden, en dat om drie redenen.
Ten eerste, opdat de mensch sneller tot de kennis der godde­
lijke waarheid zou komen. Want de wetenschap, die het bestaan
van God bewijst en andere waarheden, die betrekking hebben
op God, kan pas het laatst door den mensch worden aangeleerd,
na vele andere wetenschappen, die ze veronderstelt, zoodat de
mensch pas na langen tijd tot de kennis van God zou komen.
Ten tweede, opdat de kennis van God algemeener zou zijn.
Velen toch kunnen in de studie der wetenschap niet vorderen,
of omdat ze zwak van geest zijn, of omdat ze door de bezigheden
en noodwendigheden van het aardsche leven ingenomen zijn, óf
omdat ze traag zijn in het studeeren. Zij allen zouden van de
kennis van God beroofd blijven, indien de goddelijke waarheid
hun niet werd voorgehouden door het geloof.
Ten derde om de zekerheid. De menschelijke rede immers is
zeer onvoldoende met betrekking tot de goddelijke dingen, en een


teeken daarvan is wel, dat de wijsgeeren zelfs in de studie van de
menschelijke dingen door de natuurlike rede zeer dikwijls ge­
dwaald hebben en tegenstrijdige dingen hebben geleerd. Opdat nu
de kennis van God door de menschen zeker zou zijn en aan iederen
twijfel onttrokken, moesten de goddelijke dingen hun voorge­
houden worden door het geloof, als geopenbaard door God, die
niet kan liegen.
Antwoord op de Bedenkingen. — 1. Het navorschen van
de natuurlijke rede is er niet voldoende voor, dat het menschelijk
geslacht tot de kennis van het goddelijke komt, zelf tot hetgeen de
rede kan bewijzen. Het is dus geenszins overbodig, dat dergelijke
dingen aangenomen worden door het geloof.
2. Eenzelfde mensch kan niet tegelijk iets op wetenschappe­
lijke wijze kennen en het gelooven. Maar hetgeen de een op we­
tenschappelijke wijze kent, kan door een ander geloofd worden,
zooals boven gezegd is (le Kw., 5° Art.).
3. Indien alle voorwerpen van wetenschap in het opzicht van
de wetenschap overeenkomen, dan komen ze toch hierin niet over­
een, dat ze ons alle op gelijke wijze naar de zaligheid richten.
Daarom worden ze niet alle eveneens voorgehouden door het ge­
loof.
V* ARTIKEL.
Moet men iets uitdrukkelijk gelooven?
— Men beweert, dat men niets uitdrukkelijk
moet gelooven. — 1. Niemand toch is gehouden te doen wat niet
in zijne macht is. Welnu, het is niet in ’s menschen macht iets uit­
drukkelijk te gelooven. We lezen immers in den Brief aan de Ro­
meinen (10, 14) : (( Hoe zouden zij gelooven, als zij Hem met
gehoord hebben? en hoe zouden ze hooren, als niemand predikt?
en hoe zouden ze prediken, als ze niet gezonden Waren? )) Dus is
de mensch niet verplicht iets uitdrukkelijk te gelooven.
2. Zooals we door het geloof op God gericht worden, zoo wor­
den wij er ook op gericht door de liefde. Welnu, de mensch is niet
verplicht te onderhouden wat door de liefde geboden wordt, maar
het volstaat, dat hij daartoe bereid is. Dit blijkt uit het gebod van
Christus, dat we lezen bij Mattheus (5, 39) : a Als iemand u op
de rechterwang slaat, kccr kern ook de andere toe ». En hetzelfde
geldt voor andere geboden van dien aard, zooals Augustinus zegt
Bedenkingen.

in zijn Boek Over de Bergrede (1 B„ 19' H. en v.). Bijgevolg is
de mensch ook met verplicht iets uitdrukkelijk te gelooven, maar
volstaat het, dat hij bereid is te gelooven wat door God wordt
voorgehouden.
3. Het goed van het geloof bestaat in een zekere gehoorzaam­
heid, naar de woorden uit den Brief aan de Romeinen (1,3):
(( Om aan het geloof te gehoorzamen onder al de heidenen ».
Welnu tot de deugd van gehoorzaamheid is niet vereischt, dat men
bepaalde geboden onderhoudt, maar het volstaat, dat men naar
den geest bereid is om te gehoorzamen, volgens Psalm 118 (60) :
((//(• ben bereid en niet ontsteld, om urv geboden te onderhouden».
Het is bijgevolg ook voor het geloof voldoende, dat men bereid is
om te gelooven wat door God zou kunnen voorgehouden worden,
zonder dat het daarom noodig is iets uitdrukkelijk te gelooven.
Daartegenover staat echter wat we lezen in den Hebreërbrief
(11, 6) : (( Wie tot God komt moet gelooven, dat Hij bestaat eii
beloont die Hem zoeken ».


Leerstelling. — De geboden van de wet, die de mensch
moet onderhouden, leggen ons de deugddaden op, waardoor wij’
den weg der zaligheid opgaan. We zeiden echter hierboven (2°
Kw., 2° Art.), dat deugddaden bepaald worden naar de verhou­
ding tusschen de hebbelijkheid en het voorwerp. Welnu, in het
voorwerp van iedere deugd kunnen twee dingen beschouwd wor­
den, nl. ofwel dat, wat eigenlijk en op zich zelf het voorwerp is van
de deugd, en daarom noodzakelijk bij elke deugddaad wordt aan­
getroffen; ofwel hetgeen bijkomstig is en als een gevolg bij het
eigen opzicht van het voorwerp behoort. Zoo is het eigen voorwerp
van ae sterkte, wat uiteraard tot die deugd behoort, het doodsge­
vaar te trotseeren en trots het gevaar de vijanden aan te vallen
voor het algemeen welzijn; maar dat men gewapend is, of met
het zwaard vecht in een rechtvaardigen oorlog, of andere dingen
van denzelfden aard, dat behoort wel bij het voorwerp van de
sterkte, maar op bijkomstige wijze. Datgene dus, waardoor het
eigen voorwerp van een deugddaad bepaald wordt, het voorwerp
dat uiteraard tot die deugd behoort, valt onder de noodzakelijk­
heid van het gebod, zooals de deugddaad zelf. Maar datgene,
waardoor het object van de deugddaad bijkomstig bepaald wordt,
het object, wat volgt op wat uiteraard het eigen voorwerp van de


deugd is, valt niet onder de noodzakelijkheid van het gebod, dan
om bepaalde omstandigheden van plaats en tijd.
Welnu, uiteraard behoort tot het voorwerp van het geloof, dat­
gene, waardoor de mensch zalig wordt, zooals we vroeger gezegd
hebben (1' Kw., 8° Art.). Op bijkomstige wijze en als een gevolg
behoort tot het voorwerp van het geloof alles wat in de H. Schrift
staat, die door God is gegeven, zooals dat Abraham twee zonen
had, dat David de zoon was van Isaï, en dergelijke. De eerste geloofsvoorwerpen, nl. de geloofsartikelen, moet men bijgevolg uit­
drukkelijk gelooven, zooals men ook de deugd van geloof moet
hebben. De andere geloofsvoorwerpen echter moet men niet uitdrukkèlijk gelooven, maar alleen impliciet, of door de gesteltenis
van de ziel, in zoover men er toe bereid is, alles te gelooven wat
de H. Schrift bevat. Die dingen moeten we alleen dan uitdrukke­
lijk gelooven, wanneer het ons duidelijk is, dat ze in de geloofs­
leer vervat zijn.

Antwoord op de bedenkingen. — 1. Bepaalt men wat
de mensch vermag, zonder rekening te houden van de hulp der ge­
nade, dan moet de mensch veel dingen doen, die hij niet kan volDicendum est ergo, quod fidei objectum per se est id, per quod homo

brengen zonder de genezende genade, zooals God en den rnedemensch te beminnen en te gelooven in de artikelen des geloofs.
Maar dat kan de mensch door de hulp van de genade. Wanneer
iemand de hulp van Gods genade ontvangt, dan is dat een werk van
Gods barmhartigheid, en wanneer die hulp aan iemand niet ge­
schonken wordt, dan gebeurt dat door Gods rechtvaardigheid, als
straf voor een voorgaande zonde, ten minste van de erfzonde, zoo­
als Augustinus zegt in het Boek Over straf en genade (5° en 6°
H)2. De mensch moet bepaaldelijke voorwerpen der liefde be­
minnen, die op zich zelf en uiteraard het voorwerp zijn van de
liefde, nl. God en de medemenschen. De tegenwerping daarente­
gen spreekt over die geboden van de liefde, die slechts als een ge­
volg'bij het voorwerp der liefde behooren.
3. Het eigenlijk subjekt van de deugd van gehoorzaamheid is
de wil, en daarom is het voor de daad van gehoorzaamheid vol­
doende, zijn wil vrijwillig te onderwerpen aan hem die gebiedt,
wat het eigen voorwerp is van de gehoorzaamheid en uiteraard
tot de gehoorzaamheid behoort. Doch dit of dat bepaald gebod
behoort slechts op bijkomstige wijze en als een gevolg tot het ei­
gen voorwerp van de gehoorzaamheid, dat uiteraard tot de ge­
hoorzaamheid behoort.
VIe ARTIKEL.
Moeien alle menschen hetzelfde uitdrukkelijk gelooven?
Bedenkingen. — Meen beweert, dat alle menschen hetzelf­
de uitdrukkelijk moeten gelooven. — 1. Tot datgene immers, wat
noodzakelijk vereischt wordt tot de zaligheid, zijn alle men­
schen gehouden, zooals blijkt voor de geboden van de liefde.
Welnu, de uitdrukkelijke kennis van de geloofszaken is tot de za­
ligheid noodzakelijk vereischt, zooals hierboven gezegd is (voorg.
Alt.). Bijgevolg moeten alle menschen hetzelfde uitdrukkelijk ge­
looven.
2. Niemand moet ondervraagd worden over datgene, wat hij
met uitdrukkelijk moet gelooven. Welnu, het gebeurt, dat men ook
de eenvoudige menschen ondervraagt over de minste artikelen des
geloofs. Bijgevolg moeten alle menschen uitdrukkelijk gelooven.
3. Indien de minderen niet uitdrukkelijk doch slechts impliciet
moeten gelooven, dan moeten ze impliciet gelooven wat de meer-


deren gelooven. Maar dat kan bezwaarlijk worden, want het kan
gebeuren, dat die meerderen dwalen. Bijgevolg moeten ook de
minderen uitdrukkelijk gelooven, en moeten allen hetzelfde uit­
drukkelijk gelooven.
Daartegenover echter staat wat we lezen in het Boek Job
(1, 14) : « De ossen tronen den ploeg, en de ezelinnen graasden
naast hen )). Dat beteekent, zegt Gregorius in het 2° Boek van zijn
Zedekundige Verhandelingen (17° H.), dat de minderen, die ver­
beeld worden door de ezelinnen, zich in de geloofszaken moeten
aansluiten bij de meerderen, die door de ossen verbeeld worden.
— De geloofszaken worden uitdrukkelijk
voorgehouden door de goddelijke openbaring. Ze gaan immers uit
boven de natuurlijke rede.Welnu de goddelijke openbaring volgt
een zekere orde en komt tot de minderen door de meerderen, tot
de menschen door de engelen, tot de lagere engelen door de hoogere, zooals Dionysius zegt in zijn Boek Over de Hemelschc
Koren (12e H.). Óm dezelfde reden komt het uitdrukkelijk vóór­
houden van het geloof tot de minderen door de meerderen. Ge­
lijk nu de hoogere engelen, die de lagere engelen verlichten, de
LEERSTELLING.

goddelijke dingen beter kennen dan de lagere, zooals Dionysius
zegt in zijn boek Over de Hemelsche Koren (12° H.), zoo ook
moeten de meerderen, die de anderen moeten onderrichten, de
geloofszaken beter kennen en meer uitdrukkelijk gelooven.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De uitdrukkelijke
kennis van de geloofszaken is niet voor allen op dezelfde wijze tot
de zaligheid vereischt, want de meerderen, die de anderen moeten
onderwijzen, moeten meer dingen uitdrukkelijk gelooven dan de
anderen.
2. Men moet de eenvoudige menschen niet ondervragen over
de subtiele vraagstukken van het geloof, dan alleen wanneer men
vermoedt, dat ze misleid zijn door de ketters, die gewoonlijk het
geloof der minderen misleiden omtrent de subtiele vraagstukken
van het geloof. Men moet het die menschen niet als een fout aan­
rekenen, wanneer ze die valsche leeringen niet met hardnekkigheid
aanhangen, en in dergelijke vraagstukken door hun eenvoudigheid
dwalen.
3. De minderen gelooven slechts impliciet wat de meerderen ge­
looven, in zoover deze laatsten de goddelijke leer aanhangen; daar-


om zegt de Apostel in zijn In Brief aan de Corinthiërs (4, 16) :
<( Weest navolgers van mij, zooals ik van Christus ». Niet dus de
menschelijke kennis is hier de geloofsvorm, maar de goddelijke
waarheid. Moesten sommige meerderen daarvan afwijken, dan
zou het geloof der eenvoudigen daardoor geen schade lijden, wan­
neer ze meenen, dat die meerderen het ware geloof belijden, dan
wanneer ze een of andere dwaling in het bijzonder hardnekkig aan­
hangen, in strijd met het geloof der algemeene Kerk, dat niet kan
dwalen, naar het woord van Christus (Lucas, 22, 32) : <( Ik heb
gebeden voor u, Petrus, opdat uu) geloof niet bezïvijke ».
VIP ARTIKEL.
Moeten allen, om zalig te ivorden, het geheim van Christus’
menschwording uitdrukkelijk gelooven?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat niet allen, om zalig te
worden, het geheim van Christus’ menschwording uitdrukkelijk


moeten gelooven. — 1. De mensch is immers niet verplicht uit­
drukkelijk te gelooven wat de engelen niet kennen, want het geloof
wordt uitdrukkelijk voorgehouden door de goddelijke openba­
ring, en die komt tot ons door de engelen, zooals (in het vorig Ar­
tikel) gezegd is. Welnu, de engelen zelf kenden het geheim der
Menschwording niet, en daarom vroegen ze zich naar de verklaïing van Dionysius (Over de Hemelsche Koren, 7° H.) af : (( Wie
is die gloriekoning? » (Psalm 23, 8), en: « Wie is het, die komt
uit Edom? » (Isaias, 63, 1). Bijgevolg moesten de menschen
het geheim van Christus’ menschwording niet uitdrukkelijk geloo­
ven.
2. De H. Joannes de Dooper moet onder de meerderen ge­
rekend worden en leefde in Christus’ nabijheid; Christus zei van
hem: « Onder de kinderen der vrouu) is er geen grooter opge­
staan » (Matheus, 11, 11). Welnu, Joannes de Dooper kende het
geheim van Christus’ menschwording niet uitdrukkelijk, want hij
vroeg aan Christus : « Zijt gij degene, die komen moet, of moeten
We een ander verwachten? », zooals we lezen bij Matheus (11,
3). Bijgevolg moesten zelf de meerderen niet uitdrukkelijk in
Christus gelooven.
3. Dionysius zegt in het 9° H. van zijn Boek Over de Hemeltenetur homo explicite credere ea, quae angeli ignorant, quia explicatio fidei

sche Koren, dat veel heidenen de zaligheid verworven hebben
door de engelen. Welnu, de heidenen geloofden niet in Chris­
tus, noch uitdrukkelijk, noch impliciet, daar hun niets geopen­
baard werd. Bijgevolg is het niet voor allen tot de zaligheid vereischt het geheim van Christus’ menschwording uitdrukkelijk te
gelooven.
Daartegenover staat echter wat Augustinus zegt in zijn Boek
Over Straf en Genade (190e Br.) : <( Dit is het ware geloof, dat
geen mensch noch oud noch jong, van de besmetting des doods ofl
de schuld der zonde verlost Wordt, dan door den eenigen bemidde­
laar tusschen God en de menschen, Jezus Christus ».
LEERSTELLING. — Hierboven (5° Art.) zeiden we, dat het
eigen voorwerp van het geloof, wat er uiteraard toe behoort, dat­
gene is, waardoor de mensch zalig wordt. Welnu, de weg der za­
ligheid voor de menschen is het geheim van Christus’ menschwor­
ding en lijden; we lezen immers in de Handelingen der Apostelen
(4, 12) : « Er bestaat geen andere naam, die onder de menschen
gegeven is, waardoor wij moeten zalig Worden ». Daarom was het
voor allen te allen tijde noodig eenigszins het geheim van Chris-


tus menschwording te gelooven; de wijze echter verschilde naar
tijd en personen.
Voor den zondeval immers geloofde de mensch uitdrukkelijk in1
Christus’ menschwording, in zoover ze gericht was op de vol­
tooiing in de glorie, en niet in zoover ze gericht was op de verlos­
sing van de zonde, door het lijden en de verrijzenis, daar de mensch
de zonde, die nog in de toekomst lag, niet van te voren kende. Dat
echter de mensch het geheim der menschwording toen reeds kende,
blijkt duidelijk uit wat gezegd wordt in het Boek der Schepping
(2, 24) : « Daarom zal de man zijn vader en moeder verlaten en
zijn vrouu) aanhangen )). Daarover zegt de Apostel in zijn Brief
aan de Ephesïèrs (5, 32), dat het een groot geheim is: « Ik zeg
dit met het oog op Christus en de Kerk )>. Welnu, 'het is niet aan
te nemen, dat de eerste mensch dit geheim niet kende.
Na de zonde echter werd het mysterie van Christus’ mensch­
wording uitdrukkelijk geloofd, en niet alleen de menschwording
maar ook het lijden en de verrijzenis, waardoor het menschelijk
geslacht van zonde en dood verlost wordt. Anders toch zou Chris­
tus’ lijden voor en onder de Wet door sommige offeranden niet

zijn afgebeeld geworden. De meerderen kenden de beteekenis van
die offeranden uitdrukkelijk; de minderen hadden er een bedekte
kennis van, door te gelooven, dat die offeranden door God gewild
waren met het oog op de komst van Christus. En zooals we hier­
boven gezegd hebben (1° Kw., 7* Art., Leerstelling), werd het­
geen betrekking had op de geheimen van Christus des te moeilijker
gekend, naarmate men verder van Christus af stond, en des te dui­
delijker, naarmate men dichter stond bij Christus’ tijd.
Na den tijd van de geopenbaarde genade moeten de meerderen
en de minderen de geheimen van Christus uitdrukkelijk gelooven,
bijzonder die geheimen, welke in de Kerk op plechtige wijze her­
dacht worden en openlijk worden voorgehouden, zooals de artike­
len over de menschwording, waarover we vroeger gesproken hebben
(1 Kw., 8 Art.). De andere subtiele beschouwingen over de ar­
tikelen van de menschwording moet men meer of minder uitdrukkelijk gelooven, volgens den staat of de bediening van eenieder.
Antwoord op de BEDENKINGEN. — 1. (( De engelen wa­
ren niet volkomen onwetend omtrent het mysterie van Gods rijk »»
zegt Augustinus in zijn Letterlijke Verklaring van het Bock der* 7


Schepping (5° B., 19e H.). Ze kenden echter dit geheim in som­
mige Dpzichten beter, toen Christus het openbaarde.
2. Joannes de Dooper stelde die vraag niet met betrekking tot
de komst van Christus in het vleesch, alsof hij die komst niet ken­
de, want hij had ze reeds uitdrukkelijk beleden, zeggende: (( Ik
heb het gezien, en il? heb getuigd, dat Hij de Zoon van Cod is )>
(Joan., 1, 34). Zijn vraag luidt dan ook niet : « Zijt gij degene,
die gekomen zijt? », maar wel: ((.Zijt gij degene, die komen
moet? » Hij stelt zijn vraag met betrekking tot de toekomst, niet
met betrekking tot het verledenT Het is ook niet aan te nemen, dat
hij niet wist, dat Christus komen zou om te lijden; hij zelf toch had
gezegd : « Ziedaar het Lam Gods, ziedaar degene die de zonden
der Wereld Wegneemt », waardoor hij Christus’ toekomstige slachtoffering voorspeld had. Overigens, ook aan andere profeten was
dat niet onbekend gebleven, maar ze hadden het voorspeld, zooals
voornamelijk blijkt uit Isaïas (33). Men mag dus met Gregorius
zeggen (26° Homelie op het Evangelie), dat Joannes die vraag stel­
de, omdat hij niet wist, of Chistus zelf zou nederdalen ter helle.
Hij wist, dat de kracht van Christus’ lijden zich zou uitstrekken
tot hen, die in het voorgeborchte waren, maar het woord van Za~
charias (9, 11): « In het bloed van uw, testament hebt gij ooft

vrijgekocht de gevangenen, die verbleven in het meer, dat droog
ligt, D>aar geen Water rvas ». Maar dat Christus daar persoonlijk
zou nederdalen, hoefde Joannes niet uitdrukkelijk te gelooven,
voor het gebeurd was.
Men kan ook zeggen, zooals Ambrosius zegt (Verklaring van
Lucas, 7, 29), dat Joannes die vraag niet stelde omdat hij twijfel­
de, of uit onwetendheid, maar veeleer uit godsvrucht. Of ook,
zooals Chrysostomus zegt (in zijn 36° Homelie), dat Joannes de
vraag niet stelde alsof hij zelf onwetend was, maar om door Chris­
tus zelf zijn discipelen te gemoet te komen. En inderdaad, Chris­
tus antwoordde met het oog op het onderricht der leerlingen, door
hen op zijn wonderen te wijzen.
3. Veel heidenen ontvingen de openbaring van Christus, zooals
blijkt uit hun voorzeggingen. Zoo lezen we bij Job (19, 23) : « Ik
Tveet, dat mijn Verlosser leeft ». De Sibylle van haar kant voor­
spelde verschillende dingen omtrent Christus, zooals Augustinus
zegt (in zijn Boek Tegen Faustus, 13° B., 13° H.). We lezen
verder in de geschiedenis der Romeinen, dat ten tijde van Constantinus Augustus en van Irena, zijn moeder, een graf werd ge­
vonden, waar een mensch in lag, die op zijn borst een gulden band

den uit een maagd; if( geloof in Hem. O Zon, ge zult me terug
zien ten tijde van Irena en Constantinus)).
Als er nu zalig geworden zijn zonder de openbaring ontvangen
te hebben, toch werden ze niet zalig zonder het geloof in den mid­
delaar. Want al hadden ze geen uitdrukkelijk geloof, toch hadden
ze een impliciet geloof in de goddelijke voorzienigheid, daar ze
geloofden, dat God de menschen zou verlossen op de wijze die
Hij ver koos en naar wat de Geest zou openbaren aan hen, die de
waarheid kenden, zooals we lezen bij Job (35) : « Hij, die ons
op een meer verbeven wijze onderwijst dan de lastdieren der aar~
'de ».

VIIIe ARTIKELMoet men, om zalig te Worden, uitdrukkelijk gelooven
in de Drieëenheid? .
Bedenkingen. — Men beweert, dat
niet uitdrukkelijk moet gelooven in de


Apostel immers zegt, dat wie tot God komt, moet gelooven, dat
Hij bestaat en beloont die Hem zoeken » ( Brief aan de Hebre'èrs
11, 6). Welnu, dat kan men gelooven zonder te gelooven in de
Drieéénheid. Bijgevolg moest men niet uitdrukkelijk te gelooven
in de Drieéénheid.
2. Christus zegt bij Joannes (17, 6) : <( Vader, ik heb uw naam
bekend gemaakt aan de menschen )), waarop Augustinus in zijn
106° Verhandeling op Joannes zegt: <( Niet uw naam, waarnaar
gij God genoemd wordt, maar die waardoor gij mijn Vader ge­
noemd Wordt ».En verder voegt hij er aan toe: « Als de God, die
de Wereld gemaakt heeft, is Hij bekend onder alle volkeren; als
de God, die niet op gelijke lijn moet vereerd Worden met de an­
dere góden, is hij bekend in Judea; als Vader van Christus, doof
Wien de zonden der wereld worden weggenomen, werd Zijn
naam, die eerst verborgen Was, nu bekend gemaakt ». Voor de
komst van Christus was het bijgevolg niet bekend, dat er in de
Godheid een vaderschap en een zoonschap is, en bijgevolg was er
geen uitdrukkelijk geloof in de Drieéénheid.
3. We moeten datgene uitdrukkelijk in God gelooven, wat het
voorwerp is van onze zaligheid. Welnu, het voorwerp van onze
zaligheid is het hoogste goed, dat bij God ook zonder het onder­

scheid van personen kan begrepen worden. Het was dus geenszins
noodig uitdrukkelijk te gelooven in de Drieéénheid.
Daartegenover echter staat, dat er in het Oud Testament op
veel plaatsen uitdrukkelijk spraak is over de Drieéénheid der Per­
sonen. Reeds in het begin van het Boel? der Schepping (1, 26)
wordt immers gezegd, om op de Drieéénheid te wijzen : (( Laat
ons den mensch malden naar ons beeld en gelijkenis )). Het was
dus vanaf het begin noodig, om zalig te worden, uitdrukkelijk te
gelooven in de Drieéénheid.

Leerstelling. — Men kan het geheim van Christus’ mensch­
wording niet uitdrukkelijk gelooven zonder het geloof in de Drie­
éénheid, daar in het geheim van Christus’ menschwording 'ligt op­
gesloten, dat de Zoon Gods het vleesch heeft aangenomen, door
de genade van den Heiligen Geest de wereld hernieuwd heeft, en
ontvangen werd uit den Heiligen Geest. Zooals dus het geheim
van Christus’ menschwording vóór Christus uitdrukkelijk geloofd
werd door de meerderen, en impliciet en op omsluierde wijze door
de minderen, zoo ook het geheim der Drieéénheid. Bijgevolg moet

na de verspreiding der genade, iedereen het geheim der Drieéénheid uitdrukkelijk gelooven. Overigens al degenen, die in Chris­
tus herboren worden, verwerven die kennis door de aanroeping
van de Drieéénheid, zooals we lezen bij MaUheus (laatste Hoofd­
stuk, 19) : « Gaat, onderwijst alle volgeren, hen doopend in den
naam des Vaders, des Zoons en des H. Geestes. »
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Te allen tijde
moesten allen die twee dingen uitdrukkelijk gelooven omtrent
God. Maar die dingen volstaan niet voor alle tijden, noch voor
allen.
2. Vöor de komst van Christus was het geloof in de Drieéén­
heid ingesloten in het geloof der meerderen. Maar Christus heeft
dit aan de wereld bekend gemaakt door zijn Apostelen.
3. Het hoogste goed in God kan begrepen worden zonder de
Drieéénheid der Personen, zooals we het in dit leven kennen door
de uitwerkselen, maar niet zooals het in zichzelf begrepen en ge­
zien wordt door de gelukzaligen. Overigens is het de aanschou­
wing der goddelijke Personen, die ons zalig maakt.

IX0 ARTIKEL.
Is het geloof verdienstelijk?

Bedenkingen. — Men beweert, dat het geloof niet ver­
dienstelijk is. — 1. Het beginsel van de verdienste immers is de
liefde, zooals hierboven gezegd is (la 2ae, Kw. 114, 4° Art.).
Welnu het geloof gaat aan de liefde vooraf, zooals ook de natuur,
en evenmin als een natuurhandeling verdienstelijk is (door iets, wat
uit de natuur is hebben we immers geen verdienste)’, is dus de geloofsakt verdienstelijk.
2. Gelooven houdt het midden tusschen een meening hebben,
en weten of beschouwen wat men weet. Welnu, de beschouwing
van de wetenschap is niet verdienstelijk, en evenmin de meening.
Dus ook niet het geloof.
3. Hij die iets aanvaardt door het geloof wordt daartoe ofwel
bewogen door een voldoende oorzaak, die 'hem er toe aanzet om te
gelooven, of niet. Is er een voldoende oorzaak, die hem er toe aan-


zet om te gelooven, dan is zijn geloof niet verdienstelijk, daar hij
niet meer vrij is om te gelooven of niet te gelooven. Is er geen vol­
doende reden om te gelooven, dan is gelooven een lichtzinnige
daad, naar het woord van Ecclesiasticus (19, 14) : « Hij die on­
middellijk gelooft, is lichtzinnig van gemoed ». Maar dan is het
geloof ook niet verdienstelijk, en bijgevolg is het in geen enkel op­
zicht verdienstelijk te gelooven.
Daartegenover staat wat we lezen in den Brief aan de Hebreërs (11, 33), dat nl. de heiligen door geloof beloften verkregen
hebben. Welnu, dat zou niet gebeurd zijn, indien het niet ver­
dienstelijk was te gelooven. Dus is het verdienstelijk te gelooven.
Leerstelling. — Vroeger (la 2ae, Kw. 1 14, 3° en 4° Art.)
hébben we gezegd, dat onze daden verdienstelijk zijn, in zoover
ze voortspruiten uit den vrijen wil, dien God door de genade be­
weegt. Bijgevolg kan elke vrije menschelijke daad, wanneer zij
om God gesteld wordt, verdienstelijk zijn. Welnu, het geloof is.
een daad van het verstand, die gesteld wordt onder bevel van den
wil, dien God door de genade beweegt, en waardoor men de god-


delijke waarheid aanvaardt, zoodat men vrij gelooft om God. Dus
kan de geloofsdaad verdienstelijk zijn.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De natuur staat in
gelijke verhouding tot de liefde, die het beginsel is van verdienste,
als de stof tot de vorm-oorzaak. Het geloof echter staat in verhou­
ding tot de liefde als een geschiktheid die de laatste vorm-oorzaak
voorafgaat. Welnu, het is duidelijk, dat noch het subjekt, noch de
stof kunnen handelen, dan door de kracht van den vorm, evenmin
als die voorafgaande geschiktheid iets vermag, vóór de vorm-oor­
zaak aanwezig is. Wanneer echter de vorm-oorzaak aanwezig is,
handelen zoowel het subjekt als de voorafgaande geschiktheid
door de kracht van den vorm, die het voornaamste beginsel van
handelen is. Zoo werkt de warmte van het vuur door de kracht
van den zelfstandigen vorm. Daarom kunnen noch de natuur, noch
het geloof een verdienstelijke daad veroorzaken zonder liefde.
Maar wanneer de liefde er bij komt, dan wordt de geloofsdaad
verdienstelijk door de liefde, zooals ook de daden van de natuur
en van den natuurlijken vrijen wil.
2. In de wetenschap kunnen we twee dingen beschouwen, te


weten de aanvaarding van het gekende door hem, die iets op we­
tenschappelijke wijze kent, en het beschouwen van het gekende.
De wetenschappelijke aanvaarding valt niet onder de vrijheid om­
dat hij, die iets op wetenschappelijke wijze kent, door de kracht
van de bewijsvoering er toe gedwongen wordt om het te aanvaar­
den. Daarom is de aanvaarding in de wetenschap niet verdienste­
lijk. Doch de daadwerkelijke beschouwing van het gekende valt wel
onder den vrijen wil, daar het in de macht ligt van den mensch het
ding te beschouwen of niet te beschouwen. Daarom kan de be­
schouwing van de wetenschap verdienstelijk zijn, wanneer men ze
nl. herleidt tot het doel der liefde, nl. Gods glorie en het nut van
den medemensch. In het geloof echter vallen én de aanvaarding,
én de beschouwing onder den vrijen wil, en daarom kan de ge­
loofsdaad in dit dubbel opzicht verdienstelijk ■zijn. In de meening
echter is er geen vaste aanvaarding, want ze is zwak en onvast,
zooals de Wijsgeer zegt in zijn tweede werk Over de RedeneeTing. Daarom, komt ze niet voort uit een volmaakten wil, zoodat
ze,, zelfs van den kant van de aanvaarding, niet zeer verdienste­
lijk is. Ze kan echter verdienstelijk zijn van den kant van de daad­
werkelijke beschouwing.
3. Hij die gelooft, heeft voldoende redenen om te gelooven,
want hij wordt bewogen door het gezag van de goddelijke leer,


die door wonderen bekrachtigd is, en wat meer is, door een inwendigen aandrang van God, die hem er toe aanspoort om te gelooven.Daarom gelooft hij niet op lichtzinnige wijze, hoewel hij geen’
voldoende gronden heeft om iets op wetenschappelijke wijze te
kennen, zoodat de verdienste niet uitgesloten is^
X° ARTIKEL.
Vermindert een v erstandsreden, die men aanvoert om de
geloofswaarheden te bewijzen, de verdienste van het geloof?

Bedenkingen. — Men beweert, dat een verstandsreden, die
inen aanvoert om de geloofswaarheden te bewijzen de verdienste
van het geloof vermindert. — 1. Gregorius immers zegt in een zij­
ner Homelieën (26‘‘ Homelie), dat het geloof ophoudt verdienste­
lijk ie Zljn, zoo spoedig de menschelijke rede beweegredenen aan­
voert. Wanneer dus de menschelijke rede een voldoende beweeg­
reden aanvoert, dan is de verdienste van het geloof volkomen uit­
gesloten, en bijgevolg vermindert iedere menschelijke reden, die

men aanvoert om de geloofswaarheden te bewijzen, de verdienste
van het geloof.
2. Alles wat de deugd vermindert, vermindert ook de verdien­
ste, want, zooals de Wijsgeer zegt in zijn Ethica (1° B., 9° H.),
is het gelul? de belooning van de deugd. Welnu, een menschelijké
veistandsreden vermindert de deugd in het geloof, want het is aan
het geloof eigen, -betrekking te hebben op dingen die men niet ziet,
zooals hierboven gezegd werd (1° Kw., 4" Art.). Welnu, hoe
meer redenen men voor iets aanvoert, des te minder mag men het
eschouwen als iets, wat men niet ziet. E.en menschelijke verstandsre en, aangevoerd met betrekking tot de geloofszaken, vermindert
dus de verdienste van het geloof.
Tegenovergestelde dingen hebben tegenovergestelde oorza­
ken. Welnu, wat tegenover het geloof staat vermeerdert de verïenste van het geloof, zooals een vervolging, die er iemand toe
wingt om van het geloof af te vallen, of een verstandsreden, die
er toe eweegt. Bijgevolg vermindert een verstandsreden, die het
geloof versterkt, de verdienste van het geloof.

Daartegenover staat echter wat we lezen in den I" Brief van
etrus ( , 15) : « Weest altijd bereid om iedereen te woord te* 2 3

staan die u rekenschap vraagt over het geloof en de hoop die in u
is ». Welnu de Apostel zou daar niet toe aansporen, wanneer dej
verdienste van het geloof daardoor verminderd werd. Bijgevolg
verminderen die redenen de verdienste van het geloof niet.

Leerstelling. — In het vorige Artikel zeiden we,' dat de ge­
loofsdaad verdienstelijk kan zijn in zoover zij gewild is, niet alleen
in zoover men haar stelt of niet stelt, maar ook door de daad van
aanvaarding zelf. Welnu, een menschelijke verstandsreden, aan­
gevoeld voor de geloofswaarheden, kan zich op twee manieren
verhouden tot den wil van hem die gelooft. Ten eerste als iets, wat
voorafgaat, zooals wanneer iemand pas dan zou willen gelooven,
of pas dan met gereeden wil zou gelooven, wanneer er een men­
schelijke verstandsreden wordt voor aangevoerd. In dat geval zal
de aangevoerde menschelijke verstandsreden de verdienste van
het geloof verminderen, zooals we vroeger zeiden (la 2ae, Kw.
24, 3C‘ Art., Antw. op le Bed.), over den hartstocht, die bij de
zedelijke deugden de keuze voorafgaat en de verdienste van d)e
deugdzame handeling vermindert. Want evenals de mensch zede­
lijke deugden moet beoefenen om het oordeel van het. verstand, en
niet uit hartstocht, zoo ook moet de mensch de geloofswaarheden


aanvaarden, niet om een menschelijke verstandsreden, maar op het
gezag van God.
Een menschelijke verstandsreden kan ten tweede volgen op den
wil van 'hem, die gelooft. Iemand toch, die met gereeden wil gelooft,
bemint de waarheid, die hij gelooft, overweegt ze, en stemt met de
verstandsredenen in, die hij er voor vinden kan. In dat geval sluit
de menschelijke verstandsreden de verdienste van het geloof niet
uit, maar is ze veeleer een teeken van grooter verdienste, evenals
voor de zedelijke deugden, de hartstocht, die volgt, een teeken is
van een meer gereeden wil, zooals we vroeger reeds gezegd heb­
ben (la 2ae, Kw. 24, 3° Art., Antw. op 1° Bed.). En daarop
duidt Joannes (4, 42), wanneer de Samaritanen zeggen tot de
vrouw, die de menschelijke rede verbeeldt: « Nu gelooven We
niet langer om hel geen gij ons zegt ».
Antwoord op de bededkingen. — 1. Gregorius bedoelt
hef geval waarin men de geloofswaarheden niet wil aanvaarden,
dan wanneer er een verstandsreden wordt aangevoerd. Wanneer
echter de mensdi de geloofswaarheden wil aanvaarden, alleen op
het gezag van God, zelf wanneer hij een of andere geloofswaar-


heid kan bewijzen, b. v. Gods bestaan, dan wordt de verdienste
van het geloof noch uitgesloten, noch verminderd.
2. De redenen, die aangevoerd worden om het geloof te be­
krachtigen, zijn geen bewijsvoeringen, waardoor het menschelijk
verstand die waarheden kan kennen, zooals iets wat men verstan­
delijk inziet. Daarom houden die waarheden niet op niet gezien te
worden. Ze nemen echter de hinderpalen van het geloof weg, door
aan te duiden, dat hetgeen men gelooft niet onmogelijk is. De ver­
dienste van het geloof of het geloof zelf wordt bijgevolg dóór der­
gelijke redenen niet verminderd. De bewijsvoeringen echter, die
aangevoerd worden om de waarheden te bewijzen, die de artike­
len van het geloof voorafgaan, ofschoon ze het geloof zelf vermin­
deren, daar ze doen inzien wat voorgehouden wordt, toch vermin­
deren ze de liefde niet, waardoor de wil bereid is die dingen te
gelooven, ook als ze zich zouden voordoen als iets wat men
zien kan. Bijgevolg wordt de verdienste niet verminderd.
3. Wat strijdig is met het geloof, hetzij het iets is in de kennis
van den mensch, hetzij het een uiterlijke vervolging is, dat alles
vermeerdert de verdienste van het geloof, in zoover daaruit duide­
lijker blijkt, dat de wil bereid is om te gelooven en vaststaat in het
geloof. Daarom ook was het geloof der martelaren verdienstelijad aliquid eorum, puta ad hoe quod est Deum esse, non propter.hoc tollitur

ker, die van het geloof niet afvielen om de vervolgingen. Ook de
wijzen kunnen meer verdienste hebben,' wanneer zij van het geloof
niet afvallen om de bewijsvoeringen, die wijsgeeren of ketters aan­
voeren tegen het geloof. Wat echter met het geloof overeenstemt,
vermindert niet altijd de bereidwilligheid van den wil om te gelooven, en bijgevolg verminderen ze niet altijd de verdienste van het
geloof.
DERDE KWESTIE
OVER DE UITWENDIGE GELOOFSDAAD.
(Trvce Artikelen.)
\
Daarna handelen we over de uiterlijke geloofsdaad, nl. de be­
lijdenis. We stellen daarover twee vragen:
1. Is de belijdenis een geloofsdaad?
2. Is de belijdenis van het geloof noodig om zalig te worden?
Ie ARTIKEL.
Is de belijdenis een geloofsdaad?
Bedenkingen. — Men beweert, dat de belijdenis geen ge­
loofsdaad is. — 1. Eenzelfde daad immers behoort niet tot vër-


schillende deugden. Welnu de belijdenis behoort tot de boetvaar­
digheid, en is er een deel van. Ze is bijgevolg geen geloofsdaad.
2. De mensch wordt soms weerhouden, zijn geloof te belijden
door vrees of door een zekere schaamte. Daarom vraagt de Apos­
tel in het laatste hoofdstuk van den Brief aan de Ephesïèrs (19),
dat men voor hem zou bidden, opdat hij vrijmoedig de geheimenis
van het Evangelie moge verkondigen. Welnu, het komt toe aan de
sterkte, die de vermetelheid en de vrees matigt, te bewerken, dat
men met uit schaamte of vrees afwijkt van het goede. Bijgevolg is
de belijdenis geen geloofsdaad, maar veeleer een daad van sterkte
of van standvastigheid.
3. Zooals de vurigheid van het geloof iemand er toe brengt,
zijn geloof uiterlijk te belijden, zoo ook kan diezelfde vurigheid
hem er toe brengen andere uitwendige goede werken te doen.
We lezen immers in den Brief aan de Galaten (3, 6), dat het ge.~ ,
loof Werkt door de liefde. Welnu die andere uitwendige goede
werken worden niet aangezien als geloofsdaden. Bijgevolg moet
men ook de belijdenis niet als een geloofsdaad beschouwen.
Daartegenover staat echter wat de Glossa zegt op deze w'oorden uit den IIn Brief aan de Thessalonicensen (1, 11): Het rverk

van geloof in gracht : <( Dit is de belijdenis die de eigen daad is
van het geloof ».

Leerstelling. — De uiterlijke daden zijn de eigenlijke akt
van die deugd, tot wier doel ze door hun natuur zelf gericht zijn.
Zoo is het vasten door zijn natuur zelf gericht op het doel der ont­
houding en daarom is het een daad der onthouding. Welnu, het
doel waarop de belijdenis der geloofswaarheden naar haar natuur
zelf gericht is, zijn de geloofswaarheden zelf, naar die woordeh
uit den Tweeden Brief aan de Corinthièrs (4, 13)': (( Daar wij
dienzelfden geest van geloof hebben, waarover geschreven staat:
Ik geloof, daarom heb ik gesproken)). De woorden immers, die we
spreken, moeten de gevoelens vertolken van ons gemoed. Evenals
dus de inwendige aanvaarding van de geloofswaarheden de eigen­
lijke daad is van het geloof, zoo ook is de uiterlijke belijdenis een
eigenlijke daad van het geloof.
Antwoord op bedenkingen. — 1. In de H. Schrift wordt
een drievoudige belijdenis aangeprezen: ten eerste, de belijdenis


der geloofswaarheden, en die belijdenis is de eigen daad van het
geloof, omdat zij betrekking heeft op het doel van het geloof, zooals (in de Leerstelling) gezegd is. Ten tweede, de belijdenis der
dankzegging of de lofprijzing, en die belijdenis is een daad van
aanbidding,want zij heeft betrekking op de uiterlijke eer, die we
aan God bewijzen, wat het doel der aanbidding is. Ten derde, de
belijdenis der zonden, en die belijdenis heeft betrekking op het
uitwisschen der zonden, wat het doel is der boetvaardigheid, en
daarom behoort ze tot de boetvaardigheid.
2. Wat een hinderpaal wegneemt, is geen oorzaak uit zichzelf,
doch slechts op bijkomstige wijze, zooals blijkt uit wat de Wijs­
geer zegt in het 8e Boek der Physica (4e H., Nr. 6). Daarom is de
sterkte, die de 'hinderpaal voor de geloofsbelijdenis wegneemt, nl.
de vrees of de schaamte, niet de eigen oorzaak der belijdenis, en is
zij er ook niet uit zichzelf de oorzaak van, maar slechts op bijkom­
stige wijze.
# 3. Het inwendig geloof veroorzaakt door de liefde al de andere
uitwendige daden van de deugden door middel van de andere
deugden, niet door ze zelf voort te brengen, maar door ze te ge­
bieden. De belijdenis echter veroorzaakt het als zijn eigen daad
en zonder de tusschenkomst van eemge deugd.
II6 ARTIKEL.
Moet men zijn geloof belijden om zalig te Worden?

Bedenkingen. — Men beweert, dat men zijn geloof niet
moet belijden om zalig te worden. — 1. Om zalig te worden is
immers datgene voldoende waardoor de mensch het doel van de
deugd bereikt. Welnu, het eigen doel van het geloof is de vereemging van den menschelijken geest met de goddelijke waarheid,
wat ook zonder uitwendige geloofsbelijdenis mogelijk is. Bijge­
volg moet men, om zalig te worden, zijn geloof niet belijden.
2. Door zijn geloof uiterlijk te belijden maakt de mensch zijn
geloof aan anderen bekend. Welnu dat moeten alleen zij doen,
die anderen in het geloof moeten onderrichten. Dus moeten de
minderen hun geloof niet belijden.
3. Om zalig te worden moet men datgene niet doen, wat aan­
leiding kan geven tot ergernis of opstand. De Apostel zegt immers* 2 3


in zijn In Brief aan de Corinthiërs (10, 32) : « Geef geen ergernist noch aan de Joden, noch aan de Grieken, noch aan de Kerk
van God ». Welnu het gebeurt, dat men door het geloof te belij­
den, de ongeloovigen tot opstand uitlokt. Bijgevolg moet men, om
zalig te worden, zijn geloof niet belijden.
Daartegenover staat echter wat de Apostel zegt in zijn Brief
•aan de Romeinen (10, 10) : « Met hel hart gelooft men om ge­
rechtigd te worden, en met den mond belijdt men om zalig te Worden ».
LEERSTELLING. — Wat tot,de zaligheid vereischt is, valt on­
der de geboden van Gods wet. Welnu de geloofsbelijdenis kan,
omdat zij iets bevestigends is, slechts vallen onder een positief ge­
bod. Ze wordt dus op dezelfde wijze tot de zaligheid vereischt,
als ze kan vallen onder een positief gebod van Gods wet. Welnu
zooals vroeger gezegd werd (Ia Ilae, Kw. 71, 5e Art., Antw.
op de 3e Bed.), verplichten de positieve geboden niet op elk oogenblik, hoewel ze te allen tijde verplichten. Ze verplichten vol­
gens plaats, tijd en andere vereischte omstandigheden, waardoor
de mensc'helijke handeling moet bepaald worden, om een deugd­
zame daad te zijn. Het is dus, om zalig te worden, niet noodig het


geloof altijd en overal te belijden, maar alleen op bepaalde plaat­
sen en op zekere oogenblikken, wanneer men nl. door het nalaten
van die belijdenis aan God de eer zou onttrekken, die Hem toe­
komt, of aan den naaste den bijstand, waar hij recht op heeft; zooals wanneer iemand, die over het geloof ondervraagd wordt, zou
zwijgen, en men daar uit zou afleiden, óf dat hij niet gelooft, of
dat het geloof niet waar is, of wanneer anderen door zijn stilzwij­
gen het geloof zouden verliezen. In die gevallen moet men, om za­
lig te worden, zijn geloof belijden.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het doel van het
geloof, zooals dat van de andere deugden, moet herleid worden
tot het doel van de liefde, nl. de liefde tot God en den naaste.
Wanneer bijgevolg de eer van God of het nut van den naaste het
vereischen, mag men zich er niet mee vergenoegen, zelf door het
geloof vereenigd te zijn met de goddelijke waarheid, maar moet
men zijn geloof ook uiterlijk belijden.
2. In geval van nood, wanneer het geloof in gevaar is, moet
eenieder zijn geloof aan de anderen bekend maken, hetzij om de


andere geloovigen te onderrichten, hetzij om ze in het geloof te
bevestigen, hetzij om den spot der ongeloovigen te keer te gaan. In
andere tijden echter hoort het niet tot de geloovigen in het alge­
meen de anderen in het geloof te onderrichten.
3. Wanneer een opstand van geloovigen ontstaat door een open­
lijke belijdenis van het geloof, zonder eenig nut noch voor het
geloof, noch voor de geloovigen, dan is de openlijke belijdenis van
het geloof niet goed te keuren. Christus zei dan ook (Mattheus
7, 6) : « Geeft het heilige niet aan de honden en werpt uw paaflen niet voor aan de zwijnen, opdat zij zich niet omkeeren en u\
verscheuren ». Doch wanneer het, naar men hoopt, eenig nut kan
hebben voor het geloof, of wanneer het noodig is, dan moet men
het geloof openlijk belijden, niettegenstaande den opstand der on­
geloovigen. Daarom wordt bij Mattheus (13, 14) verhaald dat,
toen de discipelen tot Christus gezegd hadden, dat de Phariseërs
geërgerd geweest waren op het hooien van zijn woord, de Heer
antwoordde: « Laat hen gaan )), d. i. laat ze maar verstoord zijn,
« het zijn hlindeny en leiders van blinden ».

VIERDE KWESTIE
OVER DE DEUGD VAN GELOOF.
(Acht Artikelen.)
We moeten nu verder handelen over de deugd van het geloof.
Ten eerste handelen we over het geloof zelf; ten tweede over
degenen, die het geloof bezitten; den derde over de oorzaak van
het geloof; ten vierde over de uitwerkselen van het geloof.
Over het geloof zelf stellen wij acht vragen:
1- Wat is het geloof?
2. Welk vermogen der ziel is de zetel van het geloof?
3. Is de vorm van het geloof de liefde?
4. Is het levend geloof hetzelfde als het dood geloof?
3. Is het geloof een deugd?
6. Is het geloof een enkele deugd?
7. Over de betrekking van het geloof tot de andere deugden.
8. Over de verhouding tusschen de zekerheid van het geloof en
de zekerheid der andere verstandelijke deugden.

Ie ARTIKEL.
Is dit een geschikte begripsbepaling van het geloof :
<( Het geloof is de zelfstandigheid van de dingen, die wij hopen,
het bewijs van zaken, die wij niet zien.
Bedenkingen. — Men beweert, dat de begripsbepaling, die
door den Apostel gegeven wordt in den Brief aan de Hebreèrs
(11, l)v nl. : « Het geloof is de zelfstandigheid van de dingen,
die Tv ij hopen, het bewijs van zaken, die wij niet zien )>, geen
geschikte bepaling is. — 1. Een hoedanigheid immers is nooit een
zelfstandigheid. Welnu het geloof is een hoedanigheid, daar heit
een goddelijke deugd is, zooals vroeger gezegd is (la 2ae, Kw.
62, 3° Art.). Dus is het geen zelfstandigheid.
2. Verschillende deugden hebben verschillende voorwerpen.
Welnu de dingen, die men hoopt, zijn het voorwerp van de hoop.
Ze moeten dus niet opgenomen worden in de begripsbepaling van
het geloof, als waren zij het voorwerp er van.


3. Het geloof wordt eerder vervolmaakt door de liefde dan
door de hoop, want de liefde is de vorm van het geloof, zooals la­
ter bewezen wordt (3° Art.). In de begripsbepaling van het geloof
zou dus veeleer moeten spraak zijn over hetgeen men bemint dan
over hetgeen men hoopt.
4. Een zelfde ding moet niet tot verschillende geslachten ge­
rekend worden. Welnu zelfstandigheid en becüijs zijn twee ver­
schillende geslachten, en zijn niet ondergeschikt aan elkaar. Het
is dus niet geschikt, te zeggen, dat het geloof een zelfstandigheid
is en een bewijs, en bijgevolg wordt het geloof niet op geschikte
wijze omschreven.
5. Het bewijs doet ons de waarheid inzien van datgene, waar­
voor het aangevoerd wordt. Welnu we zeggen, dat we iets inzien,
wanneer de waarheid er van duidelijk is. Het is dus een tegen­
spraak, wanneer men spreekt over een bewijs Van dingen, die men
niet ziet, want het gevolg van een bewijs is, dat men iets duidelijk
inziet, wat men eerst niet inzag. Het geloof wordt dus niet goed
bepaald, door de woorden: « Van dingen, die men niet ziet )).
Dus wordt het geloof niet op geschikte wijze omschreven.
Daartegenover staat echter het gezag van den Apostel.3 4 5

LEERSTELLING. — Hoewel sommigen meenen, dat die woor­
den van den Apostel geen goede begripsbepaling zijn van het ge­
loof, omdat de begripsbepaling de watheid en het wezen aangeeft,
zooals we lezen in 'het 6° Boek der Metaphysica, toch ligt bij na­
der toezien in die omschrijving alles vervat, wat tot de begripsbe­
paling van het geloof behoort, ofschoon de woorden niet in deri
vorm van een begripsbepaling geordend zijn. Zoo doen ook de
wijsgeeren, wanneer zij, zonder den vorm der sluitrede te gebrui­
ken, niettemin aan de beginselen van de sluitrede vasthouden.
Dat blijkt hieruit: men kent de hebbelijkheden door de daden,
en de daden door hun voorwerp. Bijgevolg moet het geloof, dat
^en hebbelijkheid is, bepaald worden door de eigen daad, met be­
trekking tot het eigen voorwerp. Welnu de daad van het geloof is
gelooven, zooals hierboven gezegd werd (2° Kw., 2e en 3C Art.), en
dit is een daad van het verstand, dat tot het ééne bepaald is door
het bevel van den wil. Zoo heeft de daad van het geloof betrekking
én op ’het voorwerp van den wil, dat het goede is en het doel, én op
het voorwerp van het verstand, dat het ware is. Daar nu het voor­
werp van het geloof hetzelfde is als het doel er van, omdat het ge­
loof een goddelijke deugd is (zie la 2ae, Kw. 82, 3° Art.), daar­
om moeten het voorwerp en het doel van het geloof met elkander


overeenkomen. Welnu we hebben hierboven gezegd (le Kw., 1®
Art.), dat het voorwerp van het geloof de Eerste Waarheid is, in
zoover ze niet gekend is als iets wat men ziet, en alles wat we om
harentwil aanvaarden. Daarom ook moet de Eerste Waarheid
zich verhouden tot de geloofsdaad als het doel, op de wijze waar­
op iets, wat men niet ziet, een doel kan zijn. Dit is echter het geval
met iets wat we hopen, volgens het woord van den Apostel in zrjn
Brief aan de Romeinen (8, 25) : (( Wat we niet zien, dat hopen
We )) . Wie immers de waarheid ziet, bezit ze. Welnu niemand
hoopt nog wat hij reeds bezit, maar de hoop slaat op wat men nog
niet bezit, zooals hierboven gezegd is (la 2ae, Kw. 67, Art. 4).
Daaruit volgt, dat de verhouding van de geloofsdaad tot het
doel, dat het voorwerp is van den wil, aangeduid wordt door de
woorden: <( Het geloof is de zelfstandigheid van de dingen, die
We hopen ». Men noemt immers zelfstandigheid de eerste ^erwezenlijking van iets, vooral wanneer geheel het ding in de kracht
van dat eerste beginsel besloten ligt. Zoo zeggen we b. v. dat e
eerste onbewijsbare beginselen de zelfstandigheid zijn van de we­
tenschap, omdat het eerste, wat we van de wetenschap in ons
dragen, juist die beginselen zijn, en omdat geheel de wetensc ap
er in vervat ligt. In dien zin wordt het geloof genoemd «de ze fstandigheid van de dingen, die we hopen )), omdat nl. de eerste


verwezenlijking van wat we hopen in ons geschiedt door de aan­
vaarding van het geloof, dat in zich bevat alles wat we hopen. We
hopen immers zalig te worden door het openlijk aanschouwen van
de Waarheid, waarmee we nu vereenigd zijn door het geloof,
zooals blijkt uit wat we hierboven gezegd hebben over de geluk­
Wat nu de verhouding betreft van de geloofsdaad tot het voor­
werp van het verstand, in zoover het ook het voorwerp is van het
geloof, die verhouding wordt aangeduid door de woorden: ((Het
bewijs van Wat We zien ». Bewijs duidt hier het uitwerksel Van
'het bewijs aan. Door een bewijsvoering immers wordt het verstand
er toe gebracht, een of andere waarheid te aanvaarden, en daarom
wordt de vaste aanvaarding van het versland in de niet-geziene
Waarheid van het geloof hier een bewijs genoemd. Daarom zegt
een andere lezing « overtuiging », want het verstand van den geloovige wordt er van overtuigd door Gods gezag, dat het moet aan­
vaarden wat men niet ziet.
Wil men dus de woorden van den Apostel herleiden tot den
vorm van een begripsbepaling, dan kan men zeggen, dat het geloof
een hebbelijkheid is van het verstand, waardoor het eeuwig leven

in ons begonnen wordt, en waardoor het verstand dingen aan^
vaardt, die men niet ziet. Door die begripsbepaling kan men het
geloof onderscheiden van al de andere hebbelijkheden van het
verstand. Immers door te zeggen, dat het geloof een bewijs is,
wordt het onderscheiden van de meening, van het vermoeden, en
van den twijfel, waaraan de eerste vaste aanvaarding van het ver­
stand ontbreekt. Door te zeggen, dat het een bewijs is van dingen
die men niet ziet, wordt het onderscheiden van de wetenschap en
het dadelijk inzicht, die beide bereiken, dat de dingen zich dui­
delijk voordoen. Door te zeggen, dat het de zelfstandigheid is van
dingen, die men hoopt, wordt de deugd van geloof onderscheideh
van het gewoon geloof, waardoor men niet gericht wordt op de
zaligheid.
Alle andere begripsbepalingen van het geloof, welke óok, zijn
slechts verklaringen van de begripsbepaling van den Apostel. Zoo
b. v. die van Augustinus (in zijn 40e Verhandeling op Joannes) :
(( Het geloof is een deugd, waardoor men gelooft Wat men niet
ziet ». Of die van Damascenus (in zijn boek Over hel ware Geloof,
4C B., 12e H.) : « Het geloof is een aanvaarding zonder onder­
zoek ». Wanneer anderen zeggen (Hugo van St. Victor, Over de
Sacramenten, 1° B., 10° D., 2e H.) : « Het geloof is een ze\er-


heid van de ziel aangaande afwezige dingen, grooier dan de meening, kleiner dan de Wetenschap », dan is dit hetzelfde als wat de
Apostel zegt, nl. <( Het bewijs van dingen, die We niet zien ))<
Wat echter Dionysius zegt in het 7° Hoofdstuk van zijn boek
Over de Goddelijke Namen, dat nl. het geloof de stevige grondslag der geloovigen is, waardoor zij in de waarheid bevestigd Worden, en dat de Waarheid in hen aantoont, komt overeen met wat
uitgedrukt wordt door: de zelfstandigheid van Ivat men hoopt.
Antwoord OP de BEDENKINGEN. — 1. Zelfstandigheid
duidt 'hier niet het meest algemeene geslacht aan, dat tegengesteld
is aan al de andere geslachten, maar wel die gelijkenis met de zelf­
standigheid, die men in elk geslacht terugvindt, in zoover nl. het
eerste in elk geslacht, dat al het andere in zich insluit, een zelf­
standigheid genoemd wordt.
2. Daar het geloof behoort tot het verstand, in zoover het be­
volen wordt door den wil, moet het gericht worden op het voor­
werp van die deugden, welke den wil vervolmaken, als op zijn
doel. Welnu, zooals later blijken zal (Kw. 18, Art. 1), behoort
de hoop tot die deugden. Bijgevolg moet het voorwerp van de
hoop vermeld worden in de begripsbepaling van het geloof.

3. De liefde kan als voorwerp hebben zoowel dingen, die men
ziet, als dingen, die men niet ziet, zoowel aanwezige dingen als af­
wezige. Daarom is er minder overeenkomst tusschen het voorwerp
van de liefde en het geloof dan tusschen het voorwerp van de hoop
en het geloof, daar de hoop altijd als voorwerp heeft afwezige
dingen, die men niet ziet.
4. Zelfstandigheid en bewijs duiden in de bepaling van het
geloof noch verschillende soorten geloof aan, noch verschillende
daden, maar slechts een verschillende verhouding van een zelfde
daad tot verschillende objecten, zooals uit de Leerstelling blijkt.
5. Door een bewijs, dat ontleend wordt aan de eigen beginse­
len van een ding, wordt dat ding zelf duidelijk, maar door een be­
wijs, dat ontleend wordt aan het gezag van God, wordt het ding
niet in zichzelf duidelijk, en in de begripsbepaling van het. geloof
is er spraak van zulk een bewijs.

IIe ARTIKEL.
Is het verstand de zetel van het geloof?

BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het verstand niet de ze­
tel is van het geloof. —- 1. Augustinus immers zegt in zijn boek
Over de voorbestemming der Heiligen (5° H.), dat het geloof in
den wil is van hen, die gelooven. Welnu de wil is een ander ver­
mogen dan het verstand. Dus is het verstand niet de zetel van het
geloof.
-2. De aanvaarding van het geloof wordt veroorzaakt door den
wil, die aan God gehoorzaamt. Het geloof is dus alleen lofwaar­
dig door de gehoorzaamheid. Welnu de gehoorzaamheid is in den
wil. Dus ook het geloof, en bijgevolg is het geloof niet in het ver­
stand/
3. Het verstand is ofwel bespiegelend, ofwel praktisch. Welnu
het geloof is niet in het bespiegelend verstand, want, zooals gezegd
wordt in het 3° boek Over de ziel (9C H., Nr. 7). kan iets wat
niets zegt over wat moet vermeden of geschuwd worden geen be­
ginsel van handeling zijn. Welnu het geloof is een beginsel, dat* 2 3


werkt door de liefde, zooals gezegd wordt in den Brief aan de Ga­
laten (5, 6). Het geloof kan ook in het praktisch verstand niet zijn,
waarvan het voorwerp het wisselvallig ware is in wat men voort­
brengt of doet, want het voorwerp van het geloof is de Eeuwige
Waarheid, zooals blijkt uit wat hierboven gezegd werd (1e Kw.,
1° Art.). Dus is het verstand niet de zetel van het geloof.
Daartegenover staat echter, dat op het geloof, het aanschouwen
volgt in den hemel, naar het woord uit den In Brief aan de Corin
thiërs (13, 12) : « Thans zien we vage beelden als in een spiegel,
dan van aangezicht tot aangezicht ». Welnu het aanschouwen be­
hoort tot het verstand. Dus ook het geloof.
Leerstelling. — Daar het geloof een deugd is, moet zijn
daad volmaakt zijn. Welnu, wanneer een daad voortgebracht
wordt door een dubbel handelend beginsel, dan wordt tot zijn vol­
maaktheid vereischt, dat die twee beginselen volmaakt zijn. Men
kan immers alleen goed zagen, wanneer hij, die zaagt, zijn am­
bacht goed kent, en de zaag goed geschikt is om te zagen. Welnu,
in die vermogens van de ziel, die kunnen gericht worden op tegen­
overgestelde dingen, is de geschiktheid om goed te handelen, e


hebbelijkheid, zooals vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw., 49,
Art. 4). Bijgevolg kan een daad, die voortgebracht wordt door
twee vermogens van dien aard niet volmaakt zijn, wanneer er
vooraf niet een hebbelijkheid is in elk van die vermogens. Welnu
hierboven (vorig Artikel) werd gezegd, dat gelooven een daad
is van het verstand, dat tot de aanvaarding bewogen wordt door
den. wil. Die daad wordt dus voortgebracht én door den wil, én
door het verstand, en die twee vermogens kunnen beide vervol­
maakt worden door een hebbelijkheid, zooals vroeger gezegd
werd (la 2ae, Kw. 50, Art. 4 en 5). Tot de volmaaktheid van
de geloofsdaad wordt dus een hebbelijkheid vereischt zoowel in
den wil als in het verstand, zooals ook de daad van het begeer­
vermogen alleen volmaakt is door de hebbelijkheid van verstan­
digheid, die in de rede is, en de hebbelijkheid van matigheid, die
m het begeervermogen is. Gelooven echter is een daad, die onmiddellijk toekomt aan het verstand, want het ware, dat het eigen
voorwerp is van het verstand, is ook het voorwerp van de geoofsdaad. Daarom moet het geloof, dat het eigen beginsel is van
die daad, zijn zetel hebben in het verstand.
Antwoord

Augustinus de geloofsdaad, waarvan men kan zeggen, dat zij
haar zetel heeft in den wil der geloovigen, in zoover het verstand
de geloofswaarheden aanvaardt onder bevel van den wil.
2. Niet alleen moet de wil bereid zijn om te gehoorzamen,
maar ook moet het verstand goed geschikt zijn om het bevel van
den wil te volbrengen, zooals ook het begeervermogen goed ge­
schikt moet zijn om het gebod der rede na te komen. Er is dus niet
alleen een hebbelijkheid of deugd vereischt in den wil, die gebiedt,
maar ook in het verstand, dat de waarheid aanvaardt.
3. Zooals duidelijk blijkt uit het voorwerp van het geloof, is
het bespiegelend verstand de zetel van het geloof. Omdat echter
de Eerste Waarheid, die het voorwerp is van 'het geloof, ook het
doel is van al onze verlangens en handelingen, wat blijkt uit-het­
geen Augustinus zegt in het lc' Boek Over de Drieéénheid (8e H.) ,
daarom handelt het geloof door de liefde, zooals ook het bespie­
gelend verstand als door uitbreiding praktisch wordt, gelijk gezegd
wordt in het 3e boek Over de Ziel (10° H., Nr 2).

III' ARTIKEL.
Is de liefde de vorm van het geloof?

Bedenkingen. — Men beweert, dat de liefde niet de vorm
is van het geloof. — 1. Elk ding. immers ontvangt zijn soortbepa­
ling door zijn vorm. Wanneer bijgevolg twee dingen een tegenstel­
ling vormen, zooals twee soorten van een zelfde geslacht, dan kan
het een niet de vorm zijn van het ander. Welnu het geloof en de
liefde worden in den I11 Brief aan de Corinthiërs (13, 13) tegen­
over elkander gesteld als twee verschillende soorten van de dengd.
Bijgevolg kan de liefde niet de vorm zijn van het geloof.
2. De vorm en dat waarvan iets de vorm is, bestaan samen in
hetzelfde ding, want ze maken samen één wezen uit. Welnu het
geloof is in het verstand, de liefde daarentegen is in den wil. Bij­
gevolg kan de liefde niet de vorm zijn van het geloof.
» 3. De vorm is het beginsel van het ding. Welnu van den kant
van den wil blijkt het beginsel van het geloof eer de gehoorzaam-* 2 3


heid te zijn dan de liefde, overeenkomstig het woord uit den Brief
aan de Romeinen (1,5) : (( Om onder al de volgeren aan het ge­
loof te gehoorzamen ». Bijgevolg is de gehoorzaamheid eer de
vorm van het geloof dan van de liefde.
Daartegenover staat echter, dat elk ding handelt door zijn
vorm. Welnu het geloof handelt door de liefde. Dus is de liefde
de vorm van het geloof.
Leerstelling. — Uit wat vroeger gezegd werd (la 2ae, le
Kw., 3e Art. en 18° Kw., 6C Art.) blijkt, dat de wilsdaden hun
soortbepaling ontvangen door het doel, dat het voorwerp is van
den wil. Welnu in de natuurdingen is datgene, waardoor iets zijn
soortbepaling ontvangt, de vorm er van. Daaruit volgt, dat het
doel, waar een wilsakt op gericht is, er in een zekeren zin de vorm
van is, én omdat die daad soortelijk bepaald wordt door het doel,
én omdat de wijze van handelen in verhouding moet zijn met het
doel. Welnu uit het voorgaande (1° Art. van deze Kwestie) blijkt
duidelijk, dat de geloofsdaad gericht is op het voorwerp van den
wil, dat het goede is, als op haar doel. Welnu het goed, dat het
doel is van het geloof, nl. het goddelijk goed, is het eigen voor-* 3


werp van de liefde. Bijgevolg is de liefde de vorm van het geloof,
in zoover de geloofsdaad door de liefde vervolmaakt wordt en er
door haar vorm ontvangt.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De liefde is de
vorm van het geloof, in zoover de geloofsdaad er door haar vorm
ontvangt. Er is echter niets op tegen, dat een zelfde daad haar
vorm ontvangt door verschillende hebbelijkheden, en zóó volgens
een bepaalde orde tot verschillende soorten herleid wordt, zooals
vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw. 18, Art. 6 en 7), toen gehan­
deld werd over de menschelijke daden in het algemeen.
2. In deze bedenking bedoelt men den innerlijken vorm. Op
die wijze echter is de liefde de vorm niet van het geloof, maar
slechts in zoover de daad van het geloof door de liefde haar vorm
ontvangt, zooals (in de Leerstelling) gezegd werd.
3. Ook de gehoorzaamheid kan evenals de hoop en iedere an­
dere deugd, die de geloofsdaad kan voorafgaan, haar vorm ont­
vangen door de liefde, zooals later blijken zal (Kw. 23, Art. 8).
Daarom wordt de liefde de vorm van geloof genoemd.

IVe ARTIKEL.
Kan het dood geloof levend worden, en andersom?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het dood geloof niet le­
vend kan worden noch andersom. — 1. Er wordt immers gezegd
in den I" Corinthiërbrief (13, 10) : « Wanneer het volmaakte zal
komen, dan wordt het gedeeltelijke afgeschaft )). Welnu het dood
geloof is onvolmaakt, vergeleken bij het levend geloof. Bijgevolg
wordt het dood geloof uitgesloten, wanneer het levend geloof
komt, zoodat beide niet een zelfde hebbelijkheid zijn.
2. Wat dood is wordt niet levend. Welnu ‘het geloof zonder de
liefde is dood, zooals we lezen in den Brief van Jacobus, (2, 1 7) :
(( Het geloof zonder de werken is dood ». Bijgevolg kan het dood
geloof met levend worden.
3. De genade Gods is, wanneer zij in iemand komt, niet minder
krachtig in een geloovige dan in een ongeloovige. Welnu in-een
ongeloovige veroorzaakt ze de hebbelijkheid van het geloof. Bij-


gevolg moet zij ook in een geloovige, die eerst een dood geloof
had, een andere hebbelijkheid van geloof veroorzaken.
4. Zooals Boetius zegt (in zijn werk Over de Categorieën uan
Aristoteles, le B., Over de Zelfstandigheid), kunnen de bijkom­
stigheden niet veranderen. Welnu het geloof is een bijkomstigheid.
Dus kan hetzelfde geloof niet eerst levend zijn, en daarna dood.
Daartegenover staat echter wat de Glossa zegt op de woorden I
van Jacobus (2, 17): <( Het geloof zonder de rverl^en is dood. »,
dat nl. het geloof Weder levend Wordt door die Tverfyen. Dus wordt
het geloof, dat eerst dood was, later levend, wanneer het nl. zijn
vorm ontvangt.
Leerstelling. — Hieromtrent bestonden verschillende meenmgen. Sommigen immers (Willem van Auxerre, Gulden Summa,
•, 15 Verh., 2e en 3° Kw.), zeiden, dat het levend geloof een
an ere hebbelijkheid is dan het dood geloof, zoodat, wanneer het
evend geloof wordt ingestort, het dood geloof verdwijnt. Evenzoo, a s iemand, die het levend geloof heeft, zondigt, ontstaat 'in
em een andere hebbelijkheid, nl. een dood geloof, dat door God

wordt ingestort. Het is echter onaannemelijk, dat een gave Gods
wordt uitgesloten, wanneer iemand een genade ontvangt, en even­
min is het aan te nemen, dat een gave Gods in iemand wordt inge­
stort om een doodzonde.
Daarom zeiden anderen (Alexander van Hales, Theologische
Summa, 3(‘ D., Kw. 64, Art. 6), dat het dood geloof en het le­
vend geloof verschillende hebbelijkheden zijn, maar dat, wanneer
het levend geloof in niemand wordt ingestort, het dood geloof
niet verdwijnt, maar in dien mensch blijft voortbestaan, samen met
de hebbelijkheid van het levend geloof. Doch het kan bezwaarlijk
aangenomen worden, dat de hebbelijkheid van het dood geloof
werkeloos blijft in hem, die het levend geloof heeft.
Men moet bijgevolg een andere oplossing aannemen, nl. dat het
levend geloof en het dood geloof een zelfde hebbelijkheid zijn.
De reden daarvan is de volgende: de hebbelijkheden worden onder­
scheiden volgens dat, wat uiteraard tot de hebbelijkheid behoort.
Welnu, daar het geloof een volmaaktheid is van het verstand, be­
hoort datgene uiteraard tot het geloof, wat behoort tot het ver­
stand; wat echter tot den wil behoort, behoort niet uiteraard tot
het geloof, en kan bijgevolg geen beginsel van onderscheid zijn
voor de hebbelijkheid van het geloof. Welnu het levend geloof en
het dood geloof worden juist door datgene onderscheiden, wat tot


den wil behoort, nl. door de liefde, en niet door datgene, wat be­
hoort tot het verstand. Bijgevolg zijn het levend geloof en het
dood geloof geen twee verschillende hebbelijkheden.
Antwoord op de bedenkingen. — 1 • Die woorden van
den Apostel moeten begrepen worden als doelend op die onvol­
maaktheden, die het wezen van het onvolmaakte ding uitma en.
In dat geval toch moet het onvolmaakte verdwijnen, wanneer het
volmaakte komt, zooals het klaarblijkelijk aanschouwen het geloof
uitsluit, dat uiteraard tot voorwerp heeft dingen, die men niet ziet.
Wanneer daarentegen de onvolmaaktheid niet behoort tot het we­
zen van het onvolmaakte ding, wordt hetzelfde ding, dat onvolmaakt was, volmaakt; kind zijn b. v. behoort niet tot het wezen \
van den mensch, en daarom wordt dezelfde mensch, die eenmaal
een kind was, man. Welnu dat het geloof dood is, behoort niet tot
het wezen er van, maar is iets bijkomstigs, zooals (in de Leerstel­
ling) gezegd werd. Bijgevolg wordt hetzelfde geloof, dat eerst |
dood was, levend.
2. Wat het leven veroorzaakt in het dier, behoort tot het wezen
van het dier, want het is zijn zelfstandigheidsvorm, nl. de ziel.


Daarom kan iets, wat dood is, niet levend worden, en is er een
soortelijk verschil tusschen datgene, wat dood is, en datgene, wat
levend is. Datgene echter, wat de vorm is van het geloof en het
geloof levend maakt, behoort niet tot het wezen van het geloof.
De vergelijking gaat dan ook niet op.
3. De genade veroorzaakt het geloof, niet alleen wanneer dat
geloof voor het eerst in den mensch ontstaat, maar zoolang het
blijft voortbestaan. Vroeger hebben we immers gezegd (Ie D.,
Kw. 104, Art. 1 en 1 a 2ae, Kw. 109, Art. 9), dat God op voort­
durende wijze de rechtvaardigmaking van den mensch bewerkt,
zooals ook de zon zonder ophouden de lucht verlicht. Dus is het
uitwerksel van de genade niet geringer, wanneer zij ontstaat bij
een geloovige, dan wanneer ze ontstaat bij een ongeloovige, want
bij beiden veroorzaakt zij het geloof, in den een, door het te ver-<
sterken en te vervolmaken, in den ander, door het opnieuw te
scheppen.
Men kan ook antwoorden, dat alleen om een bijkomstige reden,
nl. om de geschiktheid van den persoon, de genade het geloof niet
veroorzaakt in hem, die het reeds bezit, evenals andersom iemand,
die een doodzonde bedreven heeft, door een tweede doodzonde
de genade niet meer verliest, die hij reeds verloren had door zijn
eerste doodzonde.

4. Wanneer het levend geloof dood geloof wordt, ondergaat
het geloof zelf geen verandering, maar wel het subject er van, n •
de ziel. Dat subject bezit het eene oogenblik het geloof zonder e
liefde, dan weer het geloof met de liefde.
Ve ARTIKEL.
Is het geloof een deugd?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het geloof geen deugd
1S'
1
deugd immers heeft betrekking op het goed, want
een deugd maafyt goed dengene, die haar bezit, zooals de Wijs­
geer zegt in het 2e Boek der Ethica (6° H.). Welnu het geloof
betrekking op het ware. Bijgevolg is het geloof geen deugd.
- Een ingestorte deugd is volmaakter dan een aangeworven
eugd. Welnu het geloof wordt juist om zijn onvolmaaktheid
gerekend tot de aangeworven verstandelijke deugden, zooals
blijkt uit wat de Wijsgeer zegt in het 6° Boek der Ethica (3C H.).
ïjgevolg kan het nog veel minder gerekend worden tot de inge­
storte deugden.

3. Zooals in het vorig artikel gezegd werd, behooren het le­
vende en het doode geloof tot dezelfde soort. Welnu het dood ge­
loof is geen deugd, daar het niet verbonden is met de andere
deugden. Bijgevolg is ook het levend geloof geen deugd.
4. De om niet gegeven genadegaven en de vruchten van den
H. Geest zijn onderscheiden van de deugden. Welnu het geloof
wordt tot de om niet gegeven genadegaven gerekend (I® Gortnr
thïérbrief, 12, 9) en ook tot de vruchten (Brief aan de Galaten,
5, 23). Dus is het geloof geen deugd.
Daartegenover slaat echter, dat de mensch rechtvaardig ge­
maakt wordt door de deugden, want de rechtvaardigheid is heel
de deugd, zooals gezegd wordt in het 5e boek der Ethica (le H.)*
Welnu de mensch wordt rechtvaardig gemaakt door het geloof,
naar het woord uil den Brief aan de Romeinen (5, 1) : (( Wij
dan, die door het geloof rechtvaardig gemaakt zijn, laten- We in
vrede blijven met God », enz. Dus is het geloof een deugd.
Leerstelling. — Zooals blijkt uit wat vroeger gezégd werd2 3 4

(l a 2ae, Kw. 55, Art. 3 en 4), is de menschelijke deugd datgene,
waardoor de menschelijke daad goed is. Bijgevolg kan iedere heb­
belijkheid, die altijd een beginsel is van een goede daad, een men­
schelijke deugd genoemd worden. Welnu zulke hebbelijkheid is
het levend geloof, en daar gelooven een daad is van het verstand,
dat een waarheid aanvaardt op bevel van den wil, worden tot zijn
volmaaktheid twee dingen vereischt. Ten eerste moet het verstand
op onfeilbare wijze streven naar zijn goed, dat het ware is; ten
tweede moet men op onfeilbare wijze gericht zijn naar het eind­
doel om hetwelk men het ware aanvaardt. Welnu die twee dingen
vindt men terug in de daad van het levend geloof, want het be­
hoort tot het wezen zelf van het geloof, dat het verstand altijd naar
het ware streeft, omdat niets wat valsch is onder het geloof kan
vallen, zooals hierboven bewezen is (Kw. 1, Art. 3). Daarenbo­
ven bereikt de ziel door de liefde, die de vorm is van het geloof,
dat de wil op onfeilbare wijze gericht is op een goed doel. Bijge­
volg is het levend geloof wel een deugd.
Het dood geloof daarentegen is geen deugd, want hoewel de
daad van het dood geloof de vereischte volmaaktheid heeft van
en kant van het verstand, toch heeft zij de vereischte volmaakteid niet van den kant van den wil. Om dezelfde reden zou ook


de matigheid geen deugd zijn, wanneer zij wel in het,begeerver­
mogen, maar de verstandigheid niet in de rede was; dit werd vroe-_
ger reeds gezegd (la 2ae, Kw. 58, Art. 4, en Kw. 65, Art. 1).
Tot de daad van matigheid wordt zoowel een daad van het ver­
stand vereischt als een daad van het begeervermogen, gelijk ook
tot de daad van geloof zoowel een daad van den wil als een daad
van het verstand vereischt wordt.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het ware zelf is het
goed van het verstand, daar het zijn volmaaktheid is. Bijgevolg is
het geloof gericht op een zeker goed, in zoover het verstand door
het geloof bepaald wordt tot het ware. Het geloof is daarenboven
nog gericht op het goed, dat het voorwerp is van den wil, in zoover
het zijn vorm ontvangt van de liefde.
2. Het geloof, waarover de Wijsgeer spreekt, steunt op e
menschelijke rede, die kan dwalen, omdat haar gevolgtrekkingen
niet noodzakelijk zijn. Zulk geloof is dan ook geen deug . et
geloof, waarover wij nu spreken, steunt op de goddelijke waar
heid, die onfeilbaar is; en daarom kan niets wat valsch is, tot ït
geloof behooren. Bijgevolg is er niets op tegen, dat zu k ge oo
een deugd is.
^even<^
en het dood geloof zijn niet soortelijk onerscheiden, zooals dingen, die tot verschillende soorten behooren.
e verschillen echter zooals het volmaakte en het onvolmaakte in
ee!J
de s°ort. Het dood geloof is onvolmaakt, en daarom berei t et niet de volmaakte natuur van de deugd, want de deugd
CCrï»Ze. e vo^maaktheid, zooals gezegd wordt in het T Boek
der I hysica.
4. Sommigen meenen, dat het geloof, dat onder de om niet ge­
geven genadegaven gerekend wordt, het dood geloof is. Dit ech­
ter is niet aannemelijk, want de om niet gegeven genadegaven,
waarvan t. a. pl. spraak is, zijn geenszins gemeen aan alle leden
er er . aarom zegt de Apostel t. a. pl.: « Er zijn verschillene gaven )), en verder: « De eene ontvangt die gave, een ander
°? ff1
a”dere *ave »• Welnu het dood geloof kan aan al
e e en er Keik gegeven worden, want dat het geloof dood is
e oort met tot het wezen er van, als om niet gegeven genadegave,
en moet ïjgevolg aannemen, dat er hier sprake is van een zekee vooitie eij eid van het geloof, b. v. van de standvastigheid
n, e oe 00 » zooals de Glossa zegt, of van het prediken van het


Het geloof wordt beschouwd als een vrucht, omdat er een zeker
genot verbonden is met zijn daad, om de zekerheid. Daarom ook
wordt bij de verklaring van het 5° H. van den Brief aan de Gala*
len, bij de opsomming der vruchten, het geloof bepaald als (( de
zekerheid omtrent het onzichtbare ».
VIe ARTIKEL.
Is de deugd van geloof één?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het geloof niet één is.
— 1. Evenals immers het geloof een gave Gods is, gelijk gezegd
wordt in den Brief aan de Ephesïérs (2, 8), zoo ook worden de
wijsheid en de wetenschap tot Gods gaven gerekend, zoo als blijkt
uit Isaias (11, 2). Welnu de wijsheid en de wetenschap zijn ver­
schillende deugden, daar de wijsheid betrekking heeft op het eeu­
wige en de wetenschap op het tijdelijke, zooals blijkt uit
in het 13° Boek van zijn werk Over de Drieéénheid (19 H-).

[3. Dist. 22. q. 2. art., 6. et Ven. q. 14. 14. art. art. 12. el) Rom. 5.
lect. 5. 6. et 2. Cor. 4. lect. 1.].

Daar nu het geloof betrekking heeft op het eeuwige, en ook op
sommige tijdelijke dingen, is het niet één, maar onderscheiden in
verschillende deelen.
2. De belijdenis is een daad van het geloof, zooals vroeger ge­
zegd werd (3e Kw., 1° Art.). Welnu de geloofsbelijdenis is niet
hetzelfde bij allen, want wat wij belijden als gebeurd zijnde, be­
leden de Oudvaders als iets toekomstigs, zooals blijkt uit Isaias
(7, 14) : « Een maagd zal baren ». Bijgevolg is het geloof niet
één.
3. Het geloof is gemeen aan allen, die in Christus gelooven.
Welnu een zelfde bijkomstigheid kan niet tegelijk in verschillende
subjecten zijn. Bijgevolg kan het geloof van allen niet één zijn.
Daartegenover staat echter wat de Apostel zegt in zijn Brief
aan de Ephesiërs (4, 5) : « Eén Heer, één geloof ».
Leerstelling. — Wanneer men het geloof beschouwt als
een hebbelijkheid, kan men het op twee wijzen beschouwen. Ten
eerste van den kant van het voorwerp, en zoo beschouwd is er
maar één geloof. Het formeel voorwerp van het geloof is immers


de Eerste Waarheid, op welke wij steunen, wanneer wij gelooven
al wat onder het geloof vervat is. Ten tweede van den kant van
het subject, en zóó beschouwd wordt het geloof onderscheiden
naar gelang het bij verschillenden bestaat. Het is immers duidelijk,
dat het geloof, zooals iedere hebbelijkheid, soortelijk bepaald
wordt door het formeel opzicht van het voorwerp, doch vereenlingd wordt door het subject. Wanneer men bijgevolg spreekt over
de hebbelijkheid, waardoor we gelooven, is het geloof soortelijk
één, maar onderscheiden naar de verschillende subjecten er van.
Spreekt men over het voorwerp van het geloof, dan ook is er maai
één geloof, want allen gelooven hetzelfde, en ofschoon er verschil­
lende geloofswaarheden zijn, die allen aanvaarden, toch kunnen
al die waarheden herleid worden tot één enkele.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De tijdelijke zaken,
die door het geloof voorgehouden worden, behooren niet tot het
voorwerp van het geloof, dan in zoover ze in betrekking staan tot
iets eeuwigs, nl. tot de Eerste Waarheid, zooals hierboven gezeg
werd (le Kw., 1° Art.). Daarom is er maar één geloof voor het
eeuwige en voor het tijdelijke, ofschoon de wijsheid en de weten­
schap verschillen, omdat zij het tijdelijke en het eeuwige
schouwen volgens het eigen begrip er van.

2. Het verschil tusschen verleden en toekomstig ontstaat niet
door een verschil in de dingen, die men gelooft, maar wel door een
verschillende verhouding van den geloovige tot een zelfde voor­
werp van het geloof, zooals vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw.
103, Art. 4).
3. Die bedenking steunt op het verschil van het geloof naar de
verschillende subjecten er van.
VIP ARTIKEL.
Is het geloof de eerste onder de deugden?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het geloof niet de eerste
is onder de deugden. — 1. We lezen immers in de Glossa (gewo­
ne Glossa van Ambrosius) op de woorden van Lucas (12-4) :
« Ik zeg aan u, mijn vrienden »: « De sterfte is de grondslag van
het geloof ». Welnu de grondslag komt vóór datgene, waarvan hij
de grondslag is. Dus is het geloof niet de eerste deugd.

2. Een andere Glossa (nl. die van Cassiodorus) zegt op de
woorden uit Psalm 36,3: a Wil niet afgunstig zijn»* dat de
hoop inleidt tot hel geloof. Welnu de hoop is een deugd, zooals
later gezegd wordt (Kw. 1 7, Art. 1). Bijgevolg is het geloof niet
de eerste deugd.
3. Hierboven (2° Art.) werd gezegd, dat het verstand van den
geloovige geneigd is om de geloofswaarheden te aanvaarden, om"
dat het wil gehoorzamen aan God. Welnu ook de gehoorzaam­
heid is een deugd. Bijgevolg is het geloof niet de eerste deugd.
4. Niet het doode, maar het levende geloof is de grondslag,
zooals de Glossa (van Augustinus) zegt op den In Brief aan de
Corinthiërs (3, 2). Welnu (in het.3c Art.) werd gezegd, dat het
geloof levend is door de liefde. Bijgevolg is het door de liefde ac
het geloof een grondslag is, en daarom is de liefde eerder e
grondslag dan het geloof, want de grondslag is het eerste deel van
het gebouw, en zoo blijkt het, dat de liefde voor het geloof komt.
5. De orde der hebbelijkheden is dezelfde als de orde der da­
den. Welnu in de geloofsdaad komt de wilsdaad die vervolmaakt
wordt door de liefde, vóór de verstandsdaad, die vervolmaa t
wordt door het geloof, zooals de oorzaak het uitweiksel vooia2 3 4 5

gaat. Dus komt de liefde voor het geloof en is het geloof niet de
eerste deugd.
Daartegenover echter staat wat de Apostel zegt in den Brief
aan de Hebreèrs (11, 1) : « Het geloof is de zelfstandigheid van
de dingen, die We hopen ». Welnu de zelfstandigheid is naar haar
wezen dat, wat al het overige voorafgaat. Bijgevolg is het geloof
de eerste onder de deugden.
Leerstelling. — Iets kan iets anders voorafgaan op twee
manieren. Ten eerste, op zichzelf; ten tweede op bijkomstige wij­
ze. Op zichzelf is het geloof de eerste onder al de deugden. Daar
immers het doel het beginsel is van alle handelingen, zooals boven
gezegd is (la 2ae, Kw. 13, Art. 3, en Kw. 34, Art. 4), daarom
moeten de goddelijke deugden, die het laatste doel tot voorwerp
hebben, vóór de overige deugden komen. Welnu het laatste doel
zelf moet eerder in het verstand zijn dan in den wil, want de wil
streeft niets na, dan in zoover het verstand het kent. Daaruit volgt
dat, aangezien het laatste doel in den wil is door de hoop en de
liefde, en in het verstand door 'het geloof, het geloof de eerste


onder de deugden moet zijn. De natuurlijke kennis immers kan
God niet bereiken, in zoover Hij het voorwerp is der gelukzalig­
heid, en in zoover de hoop en de liefde naar Hem streven
Op bijkomstige wijze echter kan een of andere deugd voor het
geloof komen. Wat immers op bijkomstige wijze oorzaak is, kan
op bijkomstige wijze voorafgaan. Welnu het wegnemen van een
beletsel is een bijkomstige oorzaak, zooals blijkt uit de leer van
den Wijsgeer in het 8'' Boek der Physica (4° H.). Zöö kunnen
sommige deugden op bijkomstige wijze het geloof voorafgaan, m
zoover ze de beletselen wegnemen om te gelooven: de sterkte b. v.
neemt een ongeregelde vrees weg, die ons aftrekt van het geoo ,
de nederigheid neemt den hoogmoed weg, waardoor het veistan
zich aan de geloofswaarheid niet wil onderwerpen, en hetze e
kan gezegd worden van sommige andere deugden, hoewel ze zon
der het geloof geen echte deugden zijn, zooals blijkt uit Augusti
nus, in het 4'' Boek Tegen julianus (3l H.).
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Daaruit blijkt het
antwoord op de eerste Bedenking.
2. De hoop kan niet algemeen inleiden tot het geloof. Men kan


immers de eeuwige zaligheid niet hopen, dan wanneer men ge­
looft, dat ze mogelijk is; het onmogelijke toch valt niet onder de
hoop, zooals blijkt uit wat vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw. 40,
Art. 1). Doch de hoop kan iemand er toe brengen te volharden
in het geloof, of het geloof krachtdadiger aan te hangen, en in
dien zin zegt men, dat de hoop inleidt tot het geloof.
3. Er is een dubbele gehoorzaamheid. De eerste is een neiging
van den wil, om Gods geboden te onderhouden, en dan is de ge­
hoorzaamheid geen afzonderlijke deugd, maar is ze in alle deug­
den ingesloten, want al de deugddaden vallen onder de geboden
van Gods wet, zooals vroeger gezegd werd (la 2ae, 100° Kw.,
Art. 2). Zóó wordt tot het geloof gehoorzaamheid vereischt. Ten
tweede kan de gehoorzaamheid een neiging zijn om de geboden
te onderhouden, in zoover ze iets zijn, wat men verschuldigd is,
en zoo is de gehoorzaamheid een afzonderlijke deugd en een on^
derdeel van de rechtvaardigheid. Door te gehoorzamen immers
geven we aan den overste wat men hem verschuldigd is. Zoo be­
schouwd, volgt de gehoorzaamheid op het geloof, waardoor het
den mensch duidelijk wordt, dat God zijn overste is, aan wien hij
gehoorzaamheid verschuldigd is.
4. Om een grondslag te zijn is het niet alleen noodig, dat iets


het eerste is, maar ook dat het verbonden is met de andere deelen
van het gebouw. Het zou immers geen grondslag zijn, indien e
andere deelen van het gebouw er niet mee in verband stonden.
Welnu de liefde is het, die het geestelijk gebouw samenbin t,
naar de woorden uit den Brief aan de Colossensers (3. •
(( Doet boven alles de liefde aan, die de band is der volmaakt­
heid )). Het geloof kan dus geen grondslag zijn zonder de lie e,
echter moet daarom de liefde het geloof niet voorafgaan.
5. Er is wel een wilsdaad, die het geloof moet voorafgaan,
maar niet de wilsdaad, die bezield is door de liefde. Die daa ver
onderstelt het geloof, omdat de wil door de volmaakte lie e naar
God niet streven kan, dan wanneer het verstand Hem door et ge
loof naar waarheid kent.
VIIIe ARTIKEL.
Heeft men grootcr zekerheid door het geloof dan door
de Wetenschap en de andere verstandelijke deug en.

BEDENKINGEN. — Men beweert, dat men door het geloof
geen grooter zekerheid heeft dan door de wetenschap en de ande­
re verstandelijke deugden. — 1. De twijfel immers is het tegen­
overgestelde van de zekerheid. Bijgevolg is datgene zekerder, waar
er minder twijfel aan kan verbonden zijn, zooals iets witter is,
naar gelang het minder vermengd is met iets zwart. Welnu in het
verstandelijk inzicht en de wetenschap, en zelfs in de wijsheid is er
geen twijfel aangaande hun voorwerp, terwijl integendeel hij, die
iets gelooft, soms twijfel kan ondergaan en niet zeker zijn van de
geloofswaarheden. Bijgevolg is het geloof niet zekerder dan de
wetenschappelijke deugden.
2. Het gezicht is zekerder dan het gehoor. Welnu het geloof
komt tot ons door het gehoor, zooals gezegd wordt in den Brief'
aan de Romeinen (10, 17), terwijl het dadelijk inzicht, de weten­
schap en de wijsheid een zeker verstandelijk gezicht insluiten.Bij­
gevolg zijn de wetenschap en het dadelijk inzicht zekerder dan het
geloof.
J. In de dingen, die betrekking hebben op het verstand, is
iets des te zekerder, naarmate het volmaakter is. Welnu het ver­
standelijk inzicht is volmaakter dan het geloof, want men komt
tot het verstandelijk inzicht door het geloof, volgens het woord van


Isaias (7, 9) : « Indien gij niet gelooft, zult ge niet verstaan ».
zooals de tekst luidt in de vertaling der Zeventig. Augustinus zegt
ook in het 14c Boek Over de Drieéénheid (1° H.), dat het geloof
versterkt wordt door de wetenschap. Bijgevolg is de wetenschap
of het verstandelijk inzicht zekerder dan het geloof.
Daartegenover echter staat wat de Apostel zegt in zijn 1 Brief
aan de Thessalonicensen (2, 13) : (( Wanneer gij hei tüooid ont
vangen hebt, dat gij gehoord hebt (nl. door het geloof), hebt gij
dit opgenomen, niet als het ivoord van menschen, maar gehjlfr
het Waarlijk is, als het ivoord van God )). Welnu niets is meei z’eker dan Gods woord. Bijgevolg is noch de wetenschap, noch iets
anders, zekerder dan het geloof.
Leerstelling. — Vroeger werd gezegd (la 2ae, Kw. 37,
Art. 4, Antw. op de 2° Bed.), dat twee verstandelijke deugden
betrekking hebben op de wisselvallige dingen, nl. de verstandig ei
en de kunstvaardigheid. Het geloof overtreft die deugden in ze
kerheid om zijn voorwerp, dat het eeuwige is, wat onmogelijk an­
ders kan zijn. De drie overige verstandelijke deugden, nl. de wijs
heid, de wetenschap en het verstandelijk inzicht, hebben echtei* 4


betrekking op het noodzakelijke, zooals vroeger gezegd werd
(la 2ae, Kw. 57, Art. 2, Antw. op de 3° Bed.).
Men moet echter dit in aanmerking nemen, dat de wijsheid en
de wetenschap en het verstandelijk inzicht tweevoudig zijn. Ten
eerste zijn ze verstandelijke deugden, en zoö worden ze be­
schouwd door den Wijsgeer in het 6e Boek der Ethica (2C H.). Ten
tweede zijn ze gaven van den H. Geest. Spreekt men over ver­
standelijke deugden, dan kan men de zekerheid op twee wijzen
beschouwen: ten eerste van den kant van de oorzaak der zeker­
heid, een dan is datgene zekerder, wat een zekerder oorzaak heeft,
en zóó beschouwd is het geloof zekerder dan die drie deugden,
omdat het steunt op de goddelijke waarheid, de drie voormelde
deugden echter op de menschelijke rede. Ten tweede kan men de
zekerheid beschouwen van den kant van het subject, en zoo be­
schouwd is datgene zekerder, wat het menschelijk verstand op
volmaakter wijze bereikt. En daar de geloofswaarheden het ver­
stand te boven gaan, niet echter die dingen, welke onder de drie
voormelde deugden vallen, daarom is in dit laatste opzicht het ge­
loof minder zeker. Daar echter het oordeel over een ding, op zich
zelf beschouwd, steunt op zijn oorzaak, en een oordeel dat op de

stige wijze beschouwt, daarom is het geloof op zichzelf zekerder,
maar zijn de andere deugden zekerder op bijkomstige wijze, nF.
met betrekking tot ons.
Eveneens wanneer men de voormelde dingen beschouwt als
gaven van het tegenwoordig leven, dan is het geloof een beginsel,
dat ze veronderstellen, zoodat ook in dit opzicht het geloof grooter zekerheid heeft.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Die twijfel komt
niet van de oorzaak van het geloof, maar yel van ons, in zoover
wij nl. de geloofswaarheden niet volkomen bereiken door het ver­
stand.
2. Onder gelijke omstandigheden is het gezicht zekerder dan
het gehoor. Maar wanneer hij, van wien men iets hoort, een veel
volmaakter gezicht heeft dan hij, die iets ziet, dan is het gehoor
zekerder dan het gezicht. Zoo ook zal iemand, die maar een ge­
ringe kennis heeft, zekerder zijn van wat hij door een zeer geleerd
man hoort zeggen dan van wat hij inziet door eigen verstand.
Daarom is de mensch veel zekerder van wat hij hoort van God,


die niet kan dwalen, dan van wat hij ziet door zijn eigen ver­
stand, dat feilbaar is.
3. De volmaaktheid van het verstandelijk inzicht en van de
wetenschap overtreft de kennis van het geloof, met betrekking tot
de 'duidehjkherd van het inzicht, maar niet met betrekking tot de
ze ei eid van de aanvaarding. Geheel de zekerheid immers van
et verstandelijk inzicht en van de wetenschap, beschouwd als
gaven hangt af van de zekerheid van het geloof, zooals de zekerei
ei gevolgtrekkingen afhangt van de zekerheid van de be­
ginselen. Beschouwd als verstandelijke deudgen echter steunen de
v\etensc ap en de wijsheid op het natuurlijk licht van het verstand,
at e zekerheid niet bereikt van het woord Gods, waarop het
geloof steunt.
innititur fides.
(i) certitudine verbi Dei.

VIJFDE KWESTIE
OVER DEGENEN, DIE HET GELOOF BEZITTEN.
(Vier Artikelen.)
Daarna beschouwen we degenen, die het geloof bezitten. En
daarover stellen we vier vragen :
1. Hadden de engelen of de menschen in hun eersten staat
het geloof?
2. Hebben de duivelen het geloof?
3. Hebben de ketters, die omtrent één artikel des geloofs
dwalen, het geloof omtrent de andere artikelen?
4. Heeft de eene geloovige een grooter geloof dan een andere?
Ie ARTIKEL.
Hadden de engelen of de menschen in hun eersten staat
het geloof?

BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de engelen of de menschen in hun eersten staat het geloof niet hadden. — 1. Hugo
van S. Victor immers zegt in zijn Boek Over de Sacramenten (le
B., 10° D., 2° H.) : « Omdat de mensch het oog van de be­
schouwing niet heeft, daarom is hij niet bij machte God te zien
noch het goddelijke ». Welnu de engelen in hun eersten staat, vóór
de bevestiging of den val, hadden dit oog der beschouwing, want
zij zagen de dingen in het Woord, zooals Augustinus zegt in zijn
Letterlijke Verklaring van het Boek der Schepping. (2° B., 8° H.)
Ook de eerste menschen schijnen in den staat der onschuld het
oog der beschouwing te hebben gehad. Hugo van S. Victor
zegt immers, (t. a. p., 6e D., 14° H.), dat de mensch in den
eersten staat den Schepper kende, niet met die fcennis, waarmee
men alleen door het uiiu)endig gehoor waarneemt, maar met die
kennis Welke inwendig door ingeving geschonken wordt; niet met
de kennis, waardoor de geloovigen God als afwezig door het
geloof zoeken, maar met die, waarmee God door de aanwezig­
heid der beschouwing op meer klaarblijkelijke wijze gezien Wordt.
Dus hadden noch de menschen noch de engelen in den eersten
staat het geloof.
2. De kennis van het geloof is vaag en duister, zooals gezegd

wordt in den / Brief aan de Corienthiérs (13, 12) : (( Thans
zien We vage beelden in een spiegel ». Welnu in den eersten staat
was er niets duister, noch in den mensch, noch in de engelen,
want de duisternis is een straf van de zonde. Bijgevolg was het
geloof in den eersten staat noch bij de menschen noch bij de
engelen mogelijk.
3. In den Brief aan de Romeinen (10, 17) zegt de Apostel :
(( Het geloof komt door het gehoor, het gehoor echter door het
Woord van God ». Welnu dat geschiedde niet in den eersten
staat van engelen of menschen, want daar hoorde men niemand
anders spreken. Bijgevolg was er in dien staat geen geloof, noch
bij de menschen, noch bij de engelen.
Daartegenover staat echter wat
aan de Hebreen (11,6) : <( Hij
ven ». Welnu in hun eersten staat
schen in een staat, waarin men tot
ze het geloof hebben.

de Apostel zegt in den Brief
die tot God komt moet geloowaren de engelen en de men­
God komt. Bijgevolg moesten

Leerstelling. — Sommigen meenen, dat de engelen vóór
hun bevestiging en hun val, en de menschen vóór de zonde het


geloof niet hadden, om hun heldere beschouwing van de godde­
lijke dingen. Daar echter volgens den Apostel in zijn Brief aan
de Hebreërs (11,6) het geloof het bewijs is van de dingen, die
Tve niet zien, en we, zooals Augustinus zegt in zijn 40'‘ Verhan­
deling op Joannes, en in het 2° Boek Over de Evangelische
Vraagstukken (Kw. 39) door het geloof gelooven Wat we niet
zien, daarom sluit alleen die verheldering het geloof uit, die iets
klaarblijkelijk maakt en het voornaamste voorwerp van het geloof
doet zien. Welnu het voornaamste voorwerp van het geloof is de
Dorste Waarheid, waarvan de op het geloof volgende aanschou­
wing onze gelukzaligheid uitmaakt. Daar nu de engelen vóór hun
bevestiging en de menschen vóór de zonde die gelukzaligheid niet
genoten, waardoor men Gods wezen aanschouwt, is het duidelijk,
dat ze die klaarblijkelijke kennis niet hadden, die het geloof
uitsluit. Indien ze dus het geloof niet hadden, dan zou de eenige
' Teden daarvan kunnen zijn, dat de geloofswaarheden hun volko­
men onbekend waren. Wanneer nu, naar de meening van som­
migen, de menschen en de engelen in een louter natuurlijken staat
geschapen zijn, zou men ook kunnen houden, dat de engelen


vóór hun bevestiging en de menschen vóór de zonde het geloof
niet hadden. De geloofskennis immers overtreft de natuurlijke
Godskennis, niet alleen bij den mensch, maar ook bij de engelen.
Aangezien we echter in het Ic Deel (Kw. 62, Art.. 3) gezegd
hebben, dat de mensch en de engelen geschapen zijn met de gave
der genade, moet men houden, dat er door de genade, die ze
wel ontvangen hadden, maar die nog niet voltooid was, in hen
als een begin was van de gelukzaligheid, die ze hoopten te ge­
meten. Welnu het begin van die gelukzaligheid is in den wil door
de hoop en de liefde, en in het verstand door het geloof, zooals
hierboven gezegd werd, (4e Kw., 7e Art.), en daarom moet men
besluiten, dat de engelen vóór hun bevestiging het geloof hadden,
en eveneens de menschen vóór de zonde.
Men moet echter ook in aanmerking nemen, dat we in 'het voor­
werp van het geloof zoowel iets formeels kunnen beschouwen, nl.
de Eerste Waarheid, die elke natuurlijke kennis van het schepsel
overtreft, als iets materieels, nl. datgene, wat we aannemen wan­
neer we de Eerste Waarheid aanhangen. Met betrekking tot het
eerste hebben al diegenen het geloof, die God kennen en de
Eerste Waarheid aanhangen, ook vóór ze de toekomstige zalig­
heid genieten. Maar met betrekking tot het materieel voorwerp


van het geloof gelooven sommigen iets wat anderen met klaar­
blijkelijkheid kennen, zelfs in den tegenwoordigen toestand, zooals
hierboven gezegd is (1° Kw., 5° Art), en daarom mag men ook
zeggen, dat de engelen vóór hun bevestiging en de mensch vóór
de zonde sommige goddelijke geheimen op klaarblijkelijke wijze
kenden, die wij alleen door het geloof kunnen kennen.
'Antwoord op de bedenkingen. — 1. Hoewel de woor­
den van Hugo van S. Victor de woorden zijn van een Meester,
die een groot gezag heeft, toch mag men zeggen, dat de beschou­
wing, die de noodzakelijkheid van het geloof opheft, de beschou­
wing van den hemel is, waardoor de bovennatuurlijke waarheid
in haar wezen gezien wordt. Welnu, noch de engelen vóór hun
bevestiging,’ noch de mensch vóór de zonde kenden die beschou­
wing. Toch was hun beschouwing verhevener dan de onze, want
omdat ze God naderbij kwamen, konden ze van de goddelijke
uitwerkselen en geheimen meer met helderheid kennen dan wij.
Ze hadden bijgevolg niet dat geloof, waardoor ze een afwezigen
God zouden hebben gezocht, op de wijze waarop wij Hem zoe­
ken, want Hij was hun naderbij door het licht der wijsheid dan

ons, hoewel Hij niet op die wijze bij hen aanwezig was, waarop
Hij door het licht der glorie aanwezig is bij de gelukzaligen.
2. In den eersten staat van den mensch of van ,de engelen was
er niet die duisternis, die het gevolg is van schuld of straf. Er
was echter in het verstand van den mensch en van de engelen
een natuurlijke duisternis, in zoover elk schepsel duisternis is, ver­
geleken bij de onmetelijkheid van het goddelijk licht, en die
duisternis volstaat om het geloof mogelijk te maken.
3. In den eersten staat hoorde men niets van een mensch, die
sprak van buiten uit, maar van God, die sprak door inwendige
ingeving. Zoo ook hoorden de Profeten volgens dit psalmvers
(Ps. 84, 9) : « IJ? zal luisteren naar ivat de Heer in mij spre~
ken zal ».
IIe ARTIKEL.
Hebben de duivelen het geloof ?
BEDENKINGEN. —

Men beweert, dat de duivelen het geloof


niet 'hebben. — 1. Augustinus immers zegt in zijn Boek Over
de Voorbestemming der Heiligen (5° H.), dat het geloof in den
ivil is van hen, die gelooven. Welnu de wil, waardoor iemand
aan God wil gelooven, is goed. Daar er nu in de duivelen geen
goede beraden wil is, zooals in het 1° Deel gezegd werd (Kw.
64, Art. 2, Antw. op de 5C Bed.), is er geen geloof in de
duivelen.
2. Het geloof is een gave van Gods genade, naar het woord
uit den Brief aan de Ephesiërs (2, 8) : « Genade heeft u gered
door het geloof, want het is een gave Gods ». Welnu de duive­
len hebben de gaven der genade door de zonde verloren, zooals
de Glossa zegt op het woord van Osee (3, 1) : « Ze keerden
zich naar vreemde góden, ze beminnen druivengebak ». Dus bleef
het geloof niet in de duivelen na hun val.
3. Ongeloof schijnt de zwaarste zonde te zijn, zooals blijkt
uit de woorden van Augustinus (89° Verhandeling op Joannes).
bij de woorden van Joannes (15, 22) : « Was ik niet gekomen
en had ik niet tot hen gesproken, dan hadden ze geen zonde; nu
echter hebben ze geen verontschuldiging voor hun zonde. » Welnu
sommige menschen zondigen door ongeloof. Indien dus de dui-


velen het geloof hadden, dan was de zonde van sommige menschen zwaarder dan de zonde der duivelen, wat bezwaarlijk
kan aangenomen worden. Bijgevolg is er geen geloof in de dui­
velen.
Daartegenover staat echter wat Jacobus zegt (2, 19)
duivelen gelooven en sidderen ».


Leerstelling. — Boven werd gezegd (1° Kw., 4° Art., 2°
Kw., 1° Art.), dat het verstand van den geloovige het geloofde
ding aanvaardt, niet omdat hij het ziet, noch op zich zelf, noch
door het te herleiden tot de eerste beginselen, die op zichzelf
klaarblijkelijk zijn, maar om het bevel van den wil. Welnu de
wil kan het verstand tot aanvaarding bewegen om een dubbele
reden. Ten eerste, omdat de wil streeft naar het goede, en dan is
gelooven een lofwaardige daad. Ten tweede, omdat het ver­
stand uit overtuiging oordeelt, dat men moet gelooven aan wat
voorgehouden wordt, hoewel het niet overtuigd is door de
klaarblijkelijkheid van het ding. Wanneer bv. een profeet in
Gods naam iets zou voorspellen en dit door een wonderteeken

zou bekrachtigen, nl. door een doode op te wekken, dan zou I
Het verstand van hem, die daar getuige van is, door dit teekeu i
overtuigd zijn en zou het duidelijk inzien, dat God gesproken
heeft. Hij die niet kan liegen, ofschoon het toekomstige ding, j
dat voorspeld wordt, op zichzelf niet klaarblijkelijk is, en daar­
om zou het geloof niet uitgesloten zijn. In hen nu, die in Christus
gelooven, is het geloof op de eerste manier. De duivelen echter
gelooven niet op die wijze, maar slechts op de tweede. Ze zien
immers veel klaarblijkelijke teekenen, waardoor ze inzien, dat de
leer van de Kerk van God komt, hoewel ze de dingen zelf, die
de Kerk leert, niet zien, bv. dat God drievoudig is en één, en
zoo meer.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het geloof der dui­
velen is als afgedwongen door de klaarblijkelijkheid der wonderteekenen. Daarom is de wilsdaad, waardoor ze gelooven, niet
verdienstelijk.
2. Het geloof, dat een gave der genade is, wekt den mensch
op tot het geloof, door een zekere liefde tot het goed, zelf het
doode geloof. Daarom is het geloof bij de duivelen geen gave


der genade, maar worden ze veeleer gedwongen té gelooven door
de scherpzinnigheid van hun natuurlijk verstand.
3. Het mishaagt de duivelen, dat de wonderteekenen van het
geloof zoo klaarblijkelijk zijn, dat ze er door gedwongen worden
te gelooven. Bijgevolg wordt hun kwaadwilligheid in niets ver­
minderd door hun geloof.
IIP ARTIKEL.
Kan een ketter, die weigert een en/fel artikel des geloofs
te aanvaarden, een dood geloof hebben omtrent de andere
artikelen?

Bedenkingen. — Men beweert, dat een ketter, die weigert
een enkel artikel des geloofs te aanvaarden, een dood geloof
kan hebben omtrent de andere artikelen. — 1. Het natuurlijk
verstand van den ketter immers is niet bekwamer dan dat van
een katholiek. Welnu het verstand van een katholiek moet . ge­
de aliis articulis.
[3. Dist. 23. q. 3. art. 3. et Ven. q. 14. art. 10.
et Quodl. 6. q. 4. art. 1.].

holpen worden door de gave van het geloof, om welk artikel des
geloofs ook te gelooven. Bijgevolg kunnen ook de ketters geen
artikelen gelooven zonder de gave van het doode geloof.
2. Evenals veel artikelen des geloofs onder het geloof vallen,
zoo ook vallen veel gevolgtrekkingen onder een zelfde weten­
schap, bv. de meetkunde. Welnu iemand kan in de meetkunde
sommige gevolgtrekkingen kennen en andere niet. Bijgevolg kan
ook iemand sommige artikelen des geloofs door het geloof aan­
vaarden, en andere niet.
3. Evenals de mensch zich aan God onderwerpt om de arti­
kelen des geloofs te aanvaarden, zoo ook onderwerpt hij zich om
de geboden van de wet te onderhouden. Welnu de mensch kan
zich aan sommige geboden onderwerpen, aan andere niet. Bij­
gevolg kan hij sommige artikelen gelooven, en andere niet.
Daartegenover staat echter, dat evenals een doodzonde in
strijd is met de liefde, zoo ook de weigering om te gelooven in
strijd is met het geloof. Welnu de liefde blijft niet meer in den
mensch na een enkele doodzonde. Bijgevolg blijft ook het ge-


loof niet meer, nadat men geweigerd heeft een enkel artikel des
geloofs te gelooven.
Leerstelling. — Een ketter, die weigert een enkel artikel
des geloofs te aanvaarden, bezit de hebbelijkheid van het geloof
niet, noch het levende, noch het doode geloof. De reden daarvan
is, dat de natuur van iedere hebbelijkheid afhangt van het for­
meel object van het voorwerp. Valt dit object weg, dan kan die
bepaalde hebbelijkheid niet voortbestaan. Welnu het formeel
object van het geloof is de Eerste Waarheid, zooals ze geopen­
baard wordt in de H. Schrift en in de leer der Kerk, die uit de
Eerste Waarheid voortvloeit. Bijgevolg bezit hij, die de leer
der Kerk niet aanhangt als een onfeilbaren en goddelijken norm,
die voortvloeit uit de Eerste Waarheid, in de H. Schrift geopen­
baard, de hebbelijkheid van het geloof niet meer. Hij neemt do
geloofswaarheden op een andere wijze aan, dan door het geloof.
Zoo ook is er geen wetenschap maar slechts een meening in die­
genen, die een gevolgtrekking aanvaarden, maar zonder het be­
wijs er van te kennen.
Nu is het duidelijk, dat hij, die de leer der Kerk aanvaardt
artieulum fidei.
Respondeo dicendum, quod in haeretico discredente unum artieulum

als een onfeilbaren norm, alles aanvaardt wat de Kerk leert,
want indien hij van de dingen, die Kerk leert, aanvaardt wat hjj
wil aanvaarden en niet aanvaardt wat hij niet wil aanvaarden,
dan hangt hij niet de leer der Kerk aan als een onfeilbaren norm,
maar wel zijn eigen wil. Het is bijgevolg duidelijk, dat een ket­
ter, die hardnekkig weigert één artikel des geloofs te aanvaarden,
niet bereid is om de leer der Kerk in alles te volgen; als hij niet
hardnekkig weigert, dan is hij geen ketter meer maar verkeert
hij alleen in dwaling. Het is dus duidelijk, dat hij, die op der­
gelijke wijze ketter is met betrekking tot een enkel artikel, met
betrekking tot de andere artikelen niet het geloof heeft, maar
slechts een meening, die steunt op zijn eigen wil.
Antwoord OP de bedenkingen. — i. De andere artikelen,
omtrent welke een ketter niet dwaalt, neemt hij niet op dezelfde
wijze aan als de geloovige, nl. door zonder meer de Eerste
Waarheid aan te hangen, waartoe de mensch moet geholpen
worden door de hebbelijkheid van het geloof. Hij neemt die
geloofswaarheden aan krachtens zijn eigen wil en oordeel.
2. Voor de verschillende gevolgtrekkingen van een zelfde
wetenschap zijn er verschillende beginselen, waardoor ze bewe-


zen worden, waarvan men het eene kan kennen zonder de andere.
Daaruit volgt, dat iemand sommige gevolgtrekkingen van een
wetenschap kan kennen en andere niet. Het geloof echter aan­
vaardt al de artikelen des geloofs krachtens een zelfde beginsel,
nl. om de Eerste Waarheid, die voorgehouden wordt in de
H. Schrift, waarvan de juiste beteekenis verklaard wordt door de
leer der Kerk. Hij die van dit beginsel afwijkt, wijkt bijgevolg
volkomen af van het geloof.
3. Men kan de verschillende voorschriften van de wet, ofwel
tot verschillende onmiddellijke beweegredenen herleiden, en dan
kan men het eene gebod onderhouden en het andere niet; ofwel
tot een eerste beweegreden, nl. tot het volledig onderworpen zijn
aan God. Van die beweegreden wijken zij af, die een enkel'
voorschrift overtreden, volgens het woord van Jacohus (2, 10) :
<( Hij, die één gebod overtreedt, is schuldig ten opzichte van
alle. »
IVe ARTIKEL.
Kan het geloof grooter zijn bij den een dan bij den ander?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het geloof niet grooter
kan zijn bij den een dan bij den ander. — 1. Een hebbelijkheid
immers wordt grooter genoemd volgens haar object. Welnu,
alwie gelooft, gelooft al de geloofswaarheden, want hij, die af­
wijkt van een enkele waarheid, verlies: het geloof geheel en al
zooals (in het vorig Artikel) gezegd werd. Bijgevolg kan het
geloof niet grooter zijn bij den een dan bij den ander.
2. Dingen, die betrekking hebben op het hoogste, zijn niet
vatbaar voor een hoogeren of lageren graad. Welnu het geloof
heeft betrekking op het hoogste, want het vergt, dat men de Eer­
ste Waarheid boven alles aanhangt. Dus is het geloof niet vat­
baar voor een hoogeren of lageren graad.
3. Het geloof is ten opzichte van de om niet geschonken kennis
wat het verstandelijk inzicht der beginselen is ten opzichte van de
natuurlijke kennis : de artikelen des geloofs immers zijn de eerste


beginselen van de om niet’ geschonken kennis, zooals hierboven
gezegd werd (1° Kw., 1° Art.). Welnu, het verstandelijk inzicht
van de beginselen is het zelfde bij alle menschen. Bijgevolg is ook
het geloof hetzelfde bij alle geloovigen.
Daartegenover staat echter, dat overal waar iets klein en iets
groot is, ook een hoogere of lagere graad is. Welnu in het geloof
vindt men het groote en het kleine. Christus zei de immers tot
Petrus (Mattheus, 14, 31) : « Man van £/etn geloof, Waarom
hebt gij getwijfeld? » En tot de vrouw zei Hij (Mattheus, 15,
28) : (( Vrouw, groot is uw geloof. » Bijgevolg kan het geloof
grooter zijn bij den een dan bij den ander.
Leerstelling. — Vroeger (la 2ae, Kw., 52, Art. 1 en 2, en
Kw. 112, Art. 4) werd gezegd, dat de grootheid van een heb­
belijkheid tweevoudig beschouwd kan worden : ten eerste van
den kant van het voorwerp, ten tweede van den kant van het
subject, dat deel heeft aan die hebbelijkheid. Ook het voorwerp
van het geloof kan op twee manieren beschouwd worden : ten
eerste met het oog op het formeel opzicht, ten tweede met het

meel object van het geloof is één en enkelvoudig, nl. de Eerste
Waarheid, zooaïs vroeger gezegd werd ( 1e Kw., 1c Art.), en
in dit opzicht verschilt het geloof niet bij de geloovigen, maar
heeft het dezelfde natuur bij allen, zooals hierboven gezegd werd
(4e Kw., 6e Art.). Doch hetgeen materieel voorgehouden wordt
te gelooven is veelvuldig, en kan meer of minder uitdrukkelijk
zijn, en in dit opzicht kan ook de eene mensch meer dingen uitdrukkelijk gelooven dan een ander, en zoo kan hel geloof grooter
zijn bij den een dan bij den ander, naar mate het uitdrukkelijker
wordt voorgesteld.
Beschouwt men echter het geloof naar het deelhebben van het
subject, dan kan het geloof op twee wijzen grooter zijn bij den
een dan bij den ander. Het geloof wordt immers voortgebracht
zoowel door het verstand als door den wil, zooals boven gezegd
werd.(2e Kw., le Art.). Het geloof kan dus bij iemand grooter
zijn ofwel van den kant van het verstand, om de grootere zeker­
heid en vastheid, ofwel van den kant van den wil, om de grootere
bereidwilligheid of vroomheid of om een grooter betrouwen.
Antwoord op de BEDENKINGEN. — 1. Hij, die hardnek­
kig weigert iets te gelooven wat onder het geloof valt, heeft de

hebbelijkheid van het geloof niet, maar wel hij, die niet uitdrukke­
lijk alles gelooft maar er toe bereid is alles te gelooven. Daardoor
heeft de een van den kant van het voorwerp een grooter geloof
dan de ander, in zoover hij meerdere dingen uitdrukkelijk gelooft,
zooals (in de Leerstelling) gezegd is.
2. De natuur van het geloof vergt, dat de Eerste Waarheid
boven alles verkozen wordt. Toch zijn er onder hen, die haar
'boven alles verkiezen, sommigen, die zich met grootere zekerheid
en vroomheid aan haar onderwerpen dan anderen, en daarom is
het geloof grooter bij den een dan bij den ander.
3. Het verstandelijk inzicht der beginselen komt van de menschelijke natuur, die dezelfde is bij allen, maar het geloof komt
van de gave der genade, die niet bij allen gelijk is, zooals vroeger
gezegd is (la 2ae, Kw., 112, Art. 4), en daarom gaat die redeneering hier niet op. En nog kent de een de waarheid der begin­
selen beter dan de ander, volgens de grootere bekwaamheid van
zijn verstand.
ZESDE KWESTIE
OVER DE OORZAAK VAN HET GELOOF.
(Twee Artikelen.)
Daarna handelen we over de oorzaak van het geloof, en daar­
over stellen we twee vragen :
1. Wordt het geloof door God in den mensch ingestort?
Is het dood geloof een gave Gods?
Ie ARTIKEL.
Wordt het geloof door God in den mensch ingestort?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het geloof niet in den
mensc woidt ingestort door God. — 1. Augustinus immers zegt
m het I4C Boek
** Drieëenheid (le H.), dat het geloof in

[Lib. 3. Contr. g. cap. 154. et Veri. q. 58. art, 3, et opusc, 1, cap, 31*
et Eph. 2. lect. 3.].

ons voortgebracht, gevoed, verdedigd en versterkt lüordt door de
ivetenschap. Welnu wat in ons voortgebracht wordt door dé we­
tenschap wordt veeleer verworven dan ingestort. Bijgevolg wordt
het geloof niet in ons ingestort door God.
2. Wat de mensch bereikt door te hooren en te zien, schijnt hij
zich zelf te verwerven. Welnu de mensch komt tot het geloof
door de wonderen te zien en de geloofsleer te hooren. Bij Joannes
(4, 53) wordt immers gezegd : <( De vader bevond dan, dat het
°P dit uur was, dat Jezus hem gezegd had : Uv> zoon leeft, en
hij geloofde, hij en heel zijn huisgezin ». En in den Brief aan de
Romeinen lezen we (10, 17) : « Het geloof k°wi tot ons door
hei gehoor ». Bijgevolg heeft de mensch zich zelf het geloof ver­
worven.
3. Wat in het bereik ligt van ’s menschen wil, kan door den
mensch zelf verworven worden. Welnu Augustinus zegt in het
Boek Over de Voorbestemming der Heiligen (5e H.), dat het ge-v
loof in den wil der geloovigen is. Bijgevolg kan het geloof door
den mensch zelf verworven worden.
Daartegenover staat echter wat gezegd wordt in den Brief aan
de Ephesiërs (2, 8) : « Uit genade zijt gij gered door het geloQf•

en dit niet uit u zelven, opdat u iemand roemen zou : Gods gave
is dit. )).
, HERSTELLING. — Voor het geloof worden twee dingen vereischt : ten eerste, dat de geloofswaarheden aan den mensch wor­
den voorgehouden, en dit wordt vereischt opdat de mensch een of
ander punt uitdrukkelijk zou gelooven. Het tweede, wat tot het
geloof vereischt wordt, is dat de geloovige de geloofswaarheden
aanvaardt. Wat het eerste betreft, moet het geloof van God konien, want de geloofswaarheden gaan boven de menschelijke rede
uit en kunnen bijgevolg alleen onder ’s menschen kennis vallen
wanneer God ze openbaart. Sommigen nu ontvangen de open­
bal ing onmiddellijk van God, zooals de Apostelen en de Profeten,
aan anderen echter worden de geloofswaarheden voorgehouden
dooi geloofspredikers, die door God gezonden zijn, volgens het
woord uit den Brief aan de Romeinen (10, 15) : « Hoe zouden
ze prediken, als ze niet gezonden Werden? »
Wat nu het tweede punt betreft, nl. de aanvaarding van de ge­
loofswaarheden door den mensch, daarvan kan men een dubbele
oorzaak beschouwen, nl. een oorzaak, die ons van buiten uit tot
et geloof brengt, zooals een wonder, waar men getuige van
3s, o de ovei redingskracht van een mensch, die ons er toe aan­
spoort om te gelooven. Geen van beide oorzaken echter is op


zichzelf voldoende, want onder hen, die hetzelfde wonder zien en
dezelfde prediking hooien, zijn er, die gelooven, en anderen, die
niet gelooven. Daarom moet men een andere/nl. een inwendige
oorzaak aannemen, die den mensch van binnen uit er toe beweegt
om de geloofswaarheden te aanvaarden. De Pelagianen nu be­
weerden, dat die oorzaak alleen de vrije wil van den mensch was,
en zeiden daarom, dat de aanvang van het geloof van ons af­
hangt, in zoover het nl. van ons afhangt bereid te zijn om de
geloofswaarheden te aanvaarden. Maar de voltooiing van het
geloof, zeiden ze, hangt af van God, die ons voorhoudt wat we
moeten gelooven. Dat is echter onaannemelijk, want daar de
mensch door de geloofswaarheden te aanvaarden verheven wordt
boven zijn natuur, wordt er daartoe een bovennatuurlijk beginsel
vereischt, dat hem van binnen uit beweegt, en dat beginsel is
God. Bijgevolg hangt het geloof met betrekking tot de aanvaar­
ding, die de voornaamste daad is van het geloof, af van God,
die ons van binnen uit beweegt door de genade.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het geloof wordt
door de wetenschap voortgebracht en gevoed, als door iets wat
ons van buiten uit overtuigt, en dat geschiedt door een zekere


wetenschap. Doch de voornaamste en eigen oorzaak van het ge­
loof is wat ons van binnen uit er toe beweegt om te gelooven.
2. Die redeneering gaat uit van een oorzaak, die ons van buiten
uit voorhoudt wat geloofd moet worden of door woord of daad
de overtuiging opwekt, dat men gelooven moet.
3. Het gelo.of is in den wil der geloovigen, maar God moet
den wil van den mensch door de genade voorbereiden, opdat hij
verheven worde tot het bovennatuurlijke, zooals (in de Leerstel­
ling) gezegd is.
IIe ARTIKEL.
Is het dood geloof een gave Gods?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het
gave Gods is. — 1. In Deuteronomium immers

[3. Dist. 32. q. 3. art. 2. et Ven. q. 14, art, 7, et Rom, 8, lect, 3,],

dat Gods werken volmaakt zijn. Welnu het doode geloof is iets
onvolmaakts. Dus is het geen werk van God.
2. Zooals een daad misvormd genoemd wordt, omdat zij den
vereischten vorm niet heeft, zoo ook wordt het geloof misvormd
of dood genoemd, omdat het den vereischten vorm niet heeft.
Welnu de misvormde zondedaad komt niet van God, zooals hier­
boven gezegd werd (la 2ae, Kw. 79, Art. 2). Bijgevolg komt
ook het dood geloof niet van God.
3. Al wat God geneest, geneest Hij volkomen, want bij /oannes (7, 23) wordt gezegd : ((Als een mcnsch de besnijdenis op
sabbat ontvangt om de Tvet van Mozes niet te schenden, zijl ge
dan kivaad op Mij, omdat Ui een mensch volkomen gezond maakte
op sabbat? » Welnu door het geloof wordt de mensch genezen
van het ongeloof. Hij, die de gave van het geloof van God ont­
vangt, wordt dus tegelijk van alle zonden genezen. Dat gebeurt
echter alleen door het levend geloof, en bijgevolg is alleen het
levend geloof een gave Gods, en komt het doode geloof niet van
God.
Daartegenover echter staat wat een Glossa zegt op den Ia Brief
aan de Corinthiërs (13, 2), dat nl. het geloof zonder de liefde een

gaüe Gods is. Welnu dit geloof is het dood geloof, en bijgevolg
is het dood geloof een gave Gods.
LEERSTELLING. — Een misvorming is een gemis. Welnu men
moet in het oog houden, dat in sommige gevallen een gemis tot
de natuur zelf van een wezen behoort, in andere gevallen niet,
maar wordt toegevoegd aan iets, wat zijn eigen natuur reeds heeft.
Zoo behoort het gemis van verhouding tusschen de levenssappen
tot de natuur zelf van de ziekte, terwijl de duisternis met behoort
tot de natuur van het doorschijnend lichaam, maar er aan toe­
gevoegd wordt. Wanneer men nu de oorzaak van een ding
wil aanduiden, dan wil men de oorzaak aanduiden, waardoor het
ding zijn eigen natuur heeft. Wat de oorzaak niet is van het gemis,
kan bijgevolg de oorzaak niet zijn van het ding, waartoe het gemis
behoort en waarvan het de natuur uitmaakt. Men mag immers
voor de oorzaak van de ziekte niet aanzien wat niet de oorzaak
is van het verstoren der verhouding tusschen de levenssappen, ter­
wijl integendeel als oorzaak van het doorschijnend lichaam kan
beschouwd worden wat geen oorzaak is van de duisternis, want
de duisternis behoort niet tot de natuur van het doorschijnend
lichaam. Welnu de misvorming of het dood-zijn van het geloof*


ehoort niet tot de natuur van het geloof, daar het geloof dood
genoemd wordt om het gemis van een uiterlijken vorm, zooals
hierboven gezegd werd (4e Kw., 4e Art.). Bijgevolg is de oor­
zaak van het dood geloof wat de oorzaak is van het geloof als
zoodanig. Welnu die oorzaak is God, zooals gezegd is (in het
vorig Artikel). Bijgevolg is het doode geloof een gave Gods.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Hoewel het dood
geloof niet de volstrekte volmaaktheid van de deugd bezit, toch
oezit het een zekere volmaaktheid, die volstaat voor de natuur
van het geloof.
2. De misvorming van een daad behoort tot de natuur zelf
van die daad, beschouwd als zedelijke daad, zooals vroeger ge­
zegd werd (1° D., Kw. 48, Art. 1, Antw. op de 2e Bed., en
la 2ae, Kw. 18, Art. 5). Een daad wordt immers misvormd
genoemd om het gemis van den innerlijken vorm, die de vereischte verhouding is van de omstandigheden van de daad. God
kan bijgevolg niet beschouwd worden als de oorzaak van de
misvormde daad, daar Hij de oorzaak van de misvorming niet
Ss, hoewel Hij de oorzaak is van de daad als zoodanig.* 4


Men kan ook antwoorden, dat de misvorming niet alleen het I
gemis insluit van den vereischten vorm, maar ook een tegenge­
stelde geschiktheid, zoodat de misvorming zich verhoudt tot de
daad, gelijk de valschheid zich verhoudt tot het geloof. En even­
als een misvormde daad niet van God komt, evenmin komt welk
valsch geloof ook van God. En evenals het dood geloof van
God komt, ^zoo komen ook die daden van God, die goed zijn i
door hun voorwerp, ofschoon ze niet bezield zijn door de liefde,
zooals het dikwijls gebeurt bij de zondaars.
3. Hij, die van God het geloof ontvangt zonder de liefde,
wordt niet volkomen genezen van het ongeloof, want de schuld
van het voorgaande ongeloof wordt niet weggenomen; hij wordt
slechts gedeeltelijk genezen, in zoover hij nl. die bepaalde zonde
niet meer bedrijft. Welnu het gebeurt dikwijls, dat iemand door
Gods hulp ophoudt een bepaalde zonde te bedrijven, zonder op
te houden een andere zonde te bedrijven, waartoe zijn eigen
boosheid hem drijft. En zoo gebeurt het soms, dat God aan
iemand het geloof schenkt en niet de gave der liefde, zooals aan
anderen de gave van profetie gegeven wordt of iets dergelijks
zonder de liefde.
ZEVENDE KWESTIE
OVER DE UITWERKSELEN VAN HET GELOOF.
(Tiüee Artikelen.)
Daarna beschouwen we de uitwerkselen van het geloof.
Daarover stellen wij twee vragen :
1. Is de vrees een uitwerksel van het geloof?
2. Is de zuiverheid des harten een uitwerksel van het geloof?
Ie ARTIKEL.
Is de vrees een uitwerksel van het geloof?
Men beweert, dat de vrees geen uitwerk­
sel is van het geloof. — 1. Een uitwerksel immers gaat zijn
oorzaak niet vooraf. Welnu de vrees gaat het geloof vooraf, zooBedenkingen. —


als gezegd wordt in Ecclesiastes (2, 8) : « Gij, die God vreest,
gelooft in Hem ». Bijgevolg is de vrees geen uitwerksel van het
geloof.
2. Hetzelfde kan de oorzaak niet zijn van tegengestelde din­
gen. Welnu vrees en hoop zijn tegengestelde dingen, zooals
vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw. 23, Art. 2). Het geloof baart
echter de hoop, zooals de Glossa zegt op Mattheus (1, 2). Dus is
het geloof de oorzaak niet van de vrees.
3. Niets kan 'de oorzaak zijn van iets wat er aan tegengesteld
is. Welnu het voorwerp van het geloof is iets goeds, nl. de Eerste
Waarheid, het voorwerp echter van de vrees is iets kwaads, zoo­
als hierboven gezegd werd (la 2ae, Kw. 42, Art. 1). Daden
echter worden soortelijk bepaald door hun voorwerp, zooals vroe­
ger gezegd werd (la 2ae, Kw. 18, Art. 2). Dus is het geloof
geen oorzaak van de vrees.
Daartegenover staat echter wat jacobus zegt (2, 19) : (( De
duivelen gelooven en sidderen van vrees ».
Leerstelling. — Zooals hierboven gezegd werd (la 2ae,
Kw. 42, Art. 1), is de wees een beweging van het streefvermogen.

Welnu het beginsel van alle bewegingen van het streefvermogen
is een gekend goed of kwaad. Bijgevolg moet een zekere kennis
het beginsel zijn van de vrees en van al de andere bewegingen
van het streefvermogen. Welnu door het geloof kennen wij som­
mige straffen, die volgens Gods oordeel worden opgelegd, en zóó
is het geloof de oorzaak van de vrees, waardoor men vreest door
God gestraft te worden. Die vrees nu is de slafelijke vrees. Het
geloof is echter ook de oorzaak van de kinderlijke vrees, waar­
door men vreest van God gescheiden te worden, of waardoor
men zich uit eerbied voor God niet met Hem wil vergelijken,
en het geloof is de oorzaak van die wees in zoover wij door
het geloof God aanzien als het hoogste en oneindig goed, waar­
van gescheiden te worden het grootste onheil en waartnee zich
gelijk te willen stellen zonde is. Van de eerste vrees, nl. de slafe­
lijke vrees, is het dood geloof de oorzaak, van de tweede, nl.
de kinderlijke vrees, het levend geloof, dat door de liefde den
mensch er toe brengt God te hangen en Hem onderworpen te
zijn.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De vreeze Gods
kan niet algemeen het geloof voorafgaan, want indien we in het


geheel niets afwisten van de belooningen of de straffen, die we
door het geloof leeren kennen, dan zouden we Hem ook niet
vreezen. Maar verondersteld, dat wij sommige artikelen des geloofs door het geloof aanvaarden, bv. Gods verhevenheid, dan
volgt de eerbiedige vrees, waaruit verder volgt, dat de mensch
zijn verstand aan God onderwerpt om alles te gelooven, wat
door God beloofd werd. Daarom volgen t. a. pl. de woorden :
« En uw loon zal niet verloren gaan ».
2. Hetzelfde kan de oorzaak niet zijn van tegengestelde dingen
in het zelfde opzicht, maar wel in tegengestelde opzichten. Het
geloof nu brengt de hoop voort, in zoover het ons de belooningen
doet kennen, waarmee God de rechtvaardigen beloont, en het
brengt de vrees voort, in zoover het ons de straffen doet kennen,
waarmee Hij de zondaars wil straffen.
3. Het eerste en formeel voorwerp van het geloof is dat goed,
wat de Eerste Waarheid is. Maar onder de dingen, die materieel
tot het geloof behooren, wordt ook wel het een of ander kwaad
te gelooven voorgehouden, zooals dat het zonde is aan God met
onderworpen te zijn, of van Hem te worden afgescheiden, en dat
de zondaars door Hem zullen gestraft worden. En op die wijze
tan het geloof de oorzaak zijn van de vrees.

Is de zuiverheid des harten een uitwerksel van het geloof?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de zuiverheid des har­
ten geen uitwerksel is van het geloof. — 1. De zuiverheid des
harten immers bestaat voornamelijk in het gemoed. Het geloof
daarentegen is in het verstand. Bijgevolg brengt het geloof de
zuiverheid des harten niet voort.
2. Wat de zuiverheid des harten voortbrengt kan niet samen­
gaan met de onzuiverheid. Welnu het geloof kan samengaan met
de onzuiverheid der zonde, zooals blijkt bij hen in wie het geloof
dood is. Dus brengt het geloof de zuiverheid des harten niet
voort.
3. Indien het geloof op een of andere wijze de zuiverheid des
harten voortbracht, dan zou het op de eerste plaats ’s menschen
verstand zuiveren. Welnu het geloof zuivert het verstand niet van
de duisternis, daar het een duistere kennis is. Bijgevolg brengt
het geloof de zuiverheid des harten niet voort.


Daartegenover staat echter wat Petrus zegt (Handelingen der
Apostelen, 15, 9) : « Hun harten zuiverend door het geloof. ))
LEERSTELLING. — De onzuiverheid van een ding bestaat hief'
in, dat het met lagere stoffen vermengd is. Men zegt immers niet,
dat zilver niet zuiver is, wanneer het vermengd is met goud, waar­
door het beter wordt, maar wel wanneer het vermengd is met
lood of tin. Welnu het is duidelijk, dat het redelijk schepsel alle
tijdelijke en lichamelijke schepselen overtreft, en daarom wordt
het onzuiver wanneer het zich, door de liefde, aan het tijdelijke
onderwerpt. Van die onzuiverheid wordt het echter gezuiverd
door een tegengestelde beweging, wanneer het nl. streeft naar
wat boven zich is, nl. naar God. Welnu het eerste beginsel van
die beweging is het geloof, want hij, die tot God komt, moet gelooven, wordt er gezegd in den Brief aan de Hcbreërs (11, 6).
Bijgevolg is het eerste beginsel dat het hart zuivert het geloof,
waardoor de onzuiverheid der dwaling wordt weggenomen. Wan­
neer echter het geloof levend gemaakt wordt door de liefde, brengt
het een volmaakte zuiverheid voort.


Antwoord op de bedenkingen. — 1. Wat in het ver­
stand is, is het beginsel van wat in het gemoed is, in zoover het
goed in het verstand het gemoed beweegt.
2. Ook het dood geloof sluit een zekere en er aan tegengestelde
onzuiverheid uit, nl. de onzuiverheid der dwaling, die hieruit
voortkomt, dat het menschelijk verstand op ongeregelde wijze de
lagere dingen aanhangt, wanneer nl. de mensch de zinnelijke din­
gen als maatstaf aanlegt voor het goddelijke. Wanneer echter het
geloof levend wordt door de liefde, gaat er geen enkele onzuiver­
heid mee samen, daar alle zonden bedekt Worden door de liefde,
zooals we lezen in het Boek der Spreuken (10, 12).
#
3. De duisternis van het geloof is geen gevolg van de onzuiver­
heid der zonde, maar wel van de natuurlijke ontoereikendheid van
het menschelijk verstand in onzen huidigen levensstaat.

ACHTSTE KWESTIE
OVER DE GAVE VAN VERSTAND.
(Acht Artikelen.)
Daarna beschouwen we de gaven van Verstand en Weten­
schap, die beantwoorden aan de deugd van geloof. Over de gave
van Verstand stellen we acht vragen :
1. Is het verstand een gave van den Heiligen Geest?
2. Kan de gave van verstand bij een zelfden mensch samen­
gaan met het geloof?
3. Is het verstand, dat een gave is van den Heiligen Geest, al­
leen bespiegelend-of ook praktisch?
^4. Hebben allen,' die in staat van genade zijn, de gave van
Verstand?
5. Treft men bij sommigen die gave aan zonder de genade?
6. Welke is de verhouding tusschen de gave van Verstand en
de andere gaven?
7. Wat beantwoordt er in de Zaligheden aan die gave?


8. Wat beantwoordt er aan in de vruchten van den Heiligen
Geest?
Ic ARTIKEL.
Is het verstand een gave van den Heiligen Geest?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat het verstand geen gave
is van den H. Geest. — 1. De om niet gegeven genadegaven invmers verschillen van de natuurlijke gaven, want ze worden er aan
toegevoegd. Welnu het verstand is een natuurlijke hebbelijkheid
der ziel, waardoor wij de natuurlijk-gekende beginselen kennen,
zoóals blijkt uit het 6e Boek der Ethica (6C H.). Bijgevolg moet
het verstand niet gerekend worden onder de gaven van den Heili­
gen Geest.
2. De schepselen hebben deel aan de goddelijke gaven overeen­
komstig hun geschiktheid en zijnswijze, zooals blijkt uit Dionysius
in zijn Boek Over de goddelijke Namen (6e Hl) . Welnu het is
aan de menschelijke natuur eigen, de waarheid niet op enkelvoudige


wijze te kennen, wat juist tot het verstand (als dadelijk inzicht)
behoort, maar door over te gaan van het een naar het ander, wat
eigen is aan de rede, zooals blijkt uit Dionysius in zijn Boek
°?er de goddelijke Namen (T H.). Bijgevolg moet de goddeij e kennis, die aan de menschen geschonken wordt, veeleer de
gave van rede genoemd worden dan de gave van verstand.
• n de verdeeling der vermogens van de ziel staat het ver-

^ ^ Z00aIs bliikt uit het


ie ( H., Nr 3). Welnu geen enkele gave van den H. Geest
raagt den naam van gave van wil. Bijgevolg moet ook geen enéle gave de naam dragen van gave van verstand.
Daartegenover staat echter wat Isaias zegt (11,2) : « Op Hem
zal de geest des Heeren rusten, de geest van Wijsheid en Ver­
stand )).
LEERSTELLING. — Het woord verstand (in het Latijn : intellectus) sluit een zekere diepgaande kennis in, want het woord inlelligere beteekent : inlus legere (iets doordringend lezen). Dat
blijkt duidelijk uit het verschil tusschen het verstand en de zinnen.
De zintuigelijke kennis immers blijft bij de uiterlijke zintuigelijk


waarneembare hoedanigheden, de verstandelijke kennis daaren­
tegen dringt door tot het wezen der dingen; het voorwerp immers
van het verstand is de watheid, zooals gezegd wordt in het 3e Boek
Over de Ziel (6l‘ H., Nr 7). Nu zijn er vele dingen, die innerlijk
verborgen zijn en die wij moeten leeren kennen door er als het
ware in binnen te dringen. Onder de bijkomstigheden immers gaat
de zelfstandige natuur van de dingen schuil, onder de woorden,
datgene wat ze beteekenen, onder de gelijkenissen en figuren de
verbeelde waarheid; ook zijn de verstandelijke dingen in een zeker
opzicht innerlijk verborgen met betrekking tot de zintuigelijke din­
gen, die uiterlijk waargenomen worden; onder de oorzaken einde­
lijk gaan de uitwerkselen schuil, en andersom. Men kan dus met
betrekking tot al die dingen spreken van « verstand ». Daar echter
de kennis van den mensch begint met de zinnen, d. i. met het
uiterlijke, is het duidelijk, dat het verstand des te dieper indringen
kan in het wezen der dingen, naarmate zijn licht scherper is.
Welnu het natuurlijk licht van ons verstand is beperkt in kracht.
Het kan dus slechts tot iets doordringen in beperkte maat. Daarom
heeft de mensch een bovennatuurlijk licht noodig om verder door
te dringen tot de kennis van datgene, wat hij niet kennen kan door

het natuurlijk licht van zijn verstand. En dit bovennatuurlijk licht,
dat aan den mensch geschonken wordt, is de gave van Verstand.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Door het ons aan­
geboren natuurlijk licht kennen we dadelijk eenige algemeene be­
ginselen, die wij van nature kennen. Omdat echter de mensch tot
een bovennatuurlijke gelukzaligheid bestemd is, zooals vroeger ge­
zegd werd (2e Kw., Art. 3) , moet hij verder doordringen tot som­
mige hoogere dingen, en daartoe wordt de gave van verstand vereischt.
2. De rede, die overgaat van het een naar het ander, begint
steeds met verstandeljik inzicht en eindigt met verstandelijke in­
zicht. Wanneer we immers redeneeren, gaan we uit van iets, wat
we inzien en de redeneering bereikt haar doel wanneer wij er toe
komen, iets in te zien wat we vroeger niet kenden. Dat we rede­
neeren is bijgevolg slechts mogelijk door een voorafgaand inzicht.
De gave der genade ontstaat echter niet uit het licht der natuur,
maar wordt er aan toegevoegd als de voltooiing er van. Het is dus
beter die toegevoegde kracht verstand te noemen dan rede, waht
dit toegevoegde licht is, met betrekking tot de bovennatuurlijk-


gekende dingen, wat het natuurlijk licht is met betrekking tot de
dingen, die we vóór alle andere kennen.
3. De wil duidt een beweging aan van het streefvermogen zon­
der toevoeging van een of andere verhevenheid. Het verstand
daarentegen wijst op de verhevenheid van de kennis, die door­
dringt tot het diepste. Daarom is het beter een bovennatuuilijke
gave verstand te noemen dan wil.
IIe ARTIKEL.
Kan de gave van het verstand samengaan met het geloof?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de gave van verstand
niet kan samengaan met het geloof. — 1. Augustinus immers zegt
in zijn Boek der Drie en tachtig Vraagstukken 0^ Kw.) .
(( Wat men verstaat wordt door hem, die het verstaat, begrepen. »
Welnu wat men gelooft begrijpt men niet, zooals de Apostel zegt
in zijn Brief aan de Philippiërs (3,12) : (( Niet dat ik reeds be­
grepen heb of reeds volmaakt bén ))• Het blijkt dus dat het ge-


loof en het Verstand niet kunnen samengaan in een en denzelfden mensch.
2. Alles wat begrepen wordt, wordt op natuurlijke wijze ge­
zien door het verstand. Welnu het geloof heeft betrekking op
wat niet gezien wordt, zooals hierboven gezegd werd (lc Kw.,
4e Art.). Dus kan in één en denzelfden mensch het geloof met
samengaan met de gave van verstand.
3. Het (( verstand » is zekerder dan de wetenschap. Welnu
wetenschap en geloof kunnen niet hetzelfde voorwerp hebben,
zooals hierboven gezegd werd (le Kw., 5e Art.) Bijgevolg, kan
het verstand nog minder samengaan met het geloof.
Daartegenover echter staat wat Gregorius zegt in het le Boek
van zijn Zedefyundige Verhandelingen (13° H.), dat nl. het
verstand den geest verlicht omtrent datgene wat men hoort. Wel­
nu iemand die gelooft kan in zijn geest verlicht zijn omtrent dat­
gene wat hij gehoord heeft. Daarom wordt gezegd in het laatste
hoofdstuk Lucas (45), dat de Heer het verstand van de discipelen
opende opdat ze 'de Schriften zouden verstaan. Bijgevolg kan het
verstand samengaan met het geloof.


Leerstelling. — Hier is een dubbel onderscheid noodig :
een van den kant van het geloof, en een ander van den kant van
het verstand. Van den kant van het geloof moet men dit onder­
scheid maken, dat sommige dingen op zichzelf en rechtstreeks tot
het geloof behooren, nl. die dingen welke de natuurlijke rede te
boven gaan, zooals dat God drievoudig is en één, en dat Gods
Zoon mensch geworden is; andere dingen daarentegen oehooien
tot het geloof omdat ze op een of andere wijze met de eerste in
verband staan, zooals alles wat in de Heilige Schrift vervat is.
Van den kant van het verstand moet men het volgend onder­
scheid maken : we kunnen op twee wijzen iets verstaan, ten eeiste
op volmaakte wijze, wanneer we nl. doordringen tot de kennis van
het wezen van het ding dat we verstaan, of wanneer we de waai;
heid zelf kennen van het uitgedrukte oordeel, zooals het in zich­
zelf is. Op die wiize kunnen we onmogelijk verstaan wat recht­
streeks behoort tot het geloof, zoolang we nog leven in dezen staat'
van het geloof. Sommige andere dingen echter, die in ver an
staan met het geloof, kunnen we op volmaakte wijze begnjpen.
e
kunnen ten tweede iets op onvolmaakte wijze verstaan, wanneer
we nl. het wezen van het ding zelf of het wat en het oe van
waarheid der stelling niet kennen, maar toch weten, dat wat U1|^r
lijk wordt waargenomen niet in strijd is met de waar ei .
a

gebeurt in zoover de mensch verstaat, dat hij om wat uiterlijk
wordt waargenomen van de geloofswaarheden niet moet afwij­
ken. Er is mr niets op tegen, dat we, zelf terwijl we in dezen
staat van het geloof leven, op die wijze zouden verstaan wat
rechtstreeks behoort tot het geloof.
En daaruit blijkt het ANTWOORD OP DE BEDENKINGEN. De
eerste drie toch gaan uit van de volmaakte kennis, de laatste van
het inzicht in die dingen, die slechts met het geloof in verband
staan.
IIP ARTIKEL.
Is de gave van verstand alleen bespiegelend
of ook praktisch?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het verstand, dat gere­
kend wordt onder de gaven van den Heiligen Geest, niet prak­
tisch isj maar alleen bespiegelend. — 1. Gregorius immers zegt
in zijn Zedekundige Verhandelingen (le B., 15e H.), dat het

verstand in de meest verheven dingen doordringt. Welnu wat het
voorwerp is van praktisch verstand is niet verheven, maar alledaagsch; het zijn nl. de partikuliere dingen, die het voorwerp zijn
van onze handelingen. Bijgevolg is het verstand, dat onder de
gaven gerekend wordt, niet praktisch.
2. Het verstand, dat een gave is, is iets waardigers dan hèt
verstand, dat een verstandelijke deugd is. Welnu het verstand,
dat een verstandelijke deugd is, slaat alleen op het noodzakelijke,
zooals blijkt uit wat de Wijsgeer zegt in het 6C Boek der Ethica
(6 H.). Bijgevolg slaat het verstand, dat een gave is, zooveel te
meer alleen op het noodzakelijke. Welnu, het praktisch verstand
slaat niet op het noodzakelijke, maar op het wisselvallige, dat ver­
anderlijk is, en veroorzaakt kan worden door menschelijke daden.
Bijgevolg is het verstand, dat een gave is, geen praktisch verstand.
3. De gave van verstand verlicht den geest omtrent datgene,
wat de natuurlijke rede te boven gaat. Welnu de menschelijke
handelingen, die het voorwerp zijn van het praktisch verstand,
gaan de natuurlijke rede niet te boven daar het juist aan haar
toekomt onze handelingen te regelen, zooals vroeger gezegd werd
(la 2ae, Kw. 58, Art. 2, en Kw. 71, Art. 6). Bijgevolg is het

Daartegenover staat echter wat gezegd wordt in Psalm 110

(10) : « Een goed verstand voor allen die het doen )).
Leerstelling. — Zooals hierboven gezegd werd (voorg,
Art.), heeft de gave van verstand niet alleen betrekking op wat
uiteraard tot het geloof behoort, als het voornaamste voorwerp
er van, maar ook op alles wat in verband staat met het geloof,
want het geloof Werkt door de liefde, zegt de Apostel in
Brief aan de Galaten (5, 6). Bijgevolg strekt de gave van

ver­
stand zich ook tot sommige handelingen uit, niet als tot haar
voornaamste voorwerp, maar in zoover we in de handelingen ge­
leid worden door eeuwige beweegredenen, die de hoogere rede,
vervolmaakt door de gave van verstand, als uitgangspunt van
nadere beschouwing en overleg aanneemt, zooals Augustinus zegt


Over de Drieëenheid (7e H.).

— 1. De menschelijke
verhévens op zichzelf beschouwd, maar
wel in zoover ze herleid worden tot den maatstaf van de eeuwige
wet en tot het doel der goddelijke zaligheid, en zóó kunnen zfe
het voorwerp zijn van het verstand.
handelingen zijn niet iets


2. Het behoort tot de waardigheid van de gave van verstand,
de eeuwige en noodzakelijke verstandelijke dingen niet alleen op
zichzelf te beschouwen, maar ook als maatstaf der menschelijke
handelingen. Hoe verder toch de verstandelijke kracht zich uit­
strekt, des te edeler is ze.
3. De maatstaf der menschelijke handelingen is de menschelijke
rede en de eeuwige wet, zooals vroeger gezegd werd (la 2ae,
Kw. 71, Art. 6). Welnu de eeuwige wet overtreft de natuurlijke
rede. Bijgevolg gaat de kennis der menschelijke handelingen, in
zoover ze geregeld wordt door de eeuwige wet, de natuurlijk!©
rede te boven, en heeft ze het bovennatuurlijk licht van de gave
van den heiligen Geest noodig.
IVe ARTIKEL.
Hebben allen, die in staat van genade zijn, de gave van verstand?

Bedenkingen. — Men beweert, dat niet allen, die in staat
van genade zijn, de gave van verstand hebben. — 1. Gregoriusf
immers zegt in zijn Zedefyundige Verhandelingen (2e B., 26e H.),

dat de gave van verstand gegeven wordt als heelmiddel tegen het
verstompt zijn van den geest. Welnu bij velen, die in staat van
genade zijn, is de geest nog verstompt. Bijgevolg hebben niet
allen, die in staat van genade zijn, de gave van verstand.
2. Onder al de dingen, die betrekking hebben op de kennis,
is alleen het geloof noodig ter zaligheid, want door het geloof
Woont Christus in onze harten, zooals we lezen in den Brief aan
de Ephesfers (3, 17). Welnu niet allen, die het geloof hebben,
'hebben de gave van verstand, zelfs moeten zij, die gelooven, bid­
den opdat ze zouden verstaan, zooals Augustinus zegt in zijn
werk Over de Drieéénheid (15° B., 27e H.). Bijgevolg is de gave
van verstand niet noodig tot de zaligheid, en is ze niet in allön.
die in staat van genade zijn.
3. Wat toekomt aan allen, die in staat van genade zijn, wordt
nooit onttrokken aan hen, die de genade bezitten. Welnu de ge­
nade van verstand en van de andere gaven wordt ons soms ont­
trokken tot ons eigen nut, want het gebeurt, dat de geest, die eens
de subliemste dingen beschouwde, maar er door verwaand werd,
zoo traag en verstompt wordt, dat hij zelf het laagste en meest
gewone niet meer verstaat, zooals Gregorius zegt in het 2e Boek
van zijn Zedekundige Verhandelingen (26° H.). Bijgevolg heb­
ben niet allen, die in staat van genade zijn, de gave van verstand.

Daartegenover staat echter wat gezegd wordt in Psalm
( )
(( Ze jenden en verslonden niet en wandelen in de duisternis )).
Welnu iemand, die de genade heeft, wandelt niet in duisternis,
volgens het woord van joannes (8, 12) : (( Wie mij volgt wan
delt niet in de duisternis ». Bijgevolg mist niemand, die in staat
van genade is, de gave van verstand.

Leerstelling. — Bij allen, die in staat van genade zijn,
moet er een rechtschapen wil zijn, want door de genade wordt de
wil van den mensch tot het goede voorbereid, zegt Augustinus m
zijn Boek Tegen den Pelagiaan Julianus (4° B., 3° H.). Welnu
de wil kan niet op het goede gericht worden zooals het behoort,
zonder voorafgaande kennis van de waarheid, want het voorwerp
van den wil is het door het verstand gekende goed, zooals gezegd
wordt in het 3° Boek Over de Ziel (7e H.). Evenals dan de
Heilige Geest door de gave der liefde den wil van den mensch
ordent, opdat hij naar een bepaald bovennatuurlijk goed zou be­
wogen worden, zooals het behoort, zoo ook verlicht Hij door de
gave van verstand den geest van den mensch, opdat hij een be­
paalde bovennatuurlijke waarheid zou kennen, waarnaar de recht­
schapen wil moet streven. Evenals dus allen, die de heiligmakende

genade bezitten, de gave van de liefde hébben, zoo ook hebben
ze allen de gave van verstand.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Sommigen, die de
heiligmakende genade hebben, kunnen niettemin zwak van geest
zijn met betrekking tot sommige dingen, die niet noodig zijn om
worden; maar met betrekking tot wat vereischt wordt ter
• zaligheid worden ze voldoende door den Heiligen Geest onder­
wezen, naar het woord uit den I'1 Brief van Joannes (2, 27) :
« Zijn zalving onderlicht hen over alles ».
Ofschoon niet allen, die het geloof hebben, volkomen verstaan wat voorgehouden wordt te gelooven, toch verstaan ze, dat
ie ingen geloofd moeten worden en dat men er geenszins van
at mag wijken.
.
§ave van verstand wordt nooit onttrokken aan hen, die
m staat van genade zijn, met betrekking tot datgene wat noodig
fS
23
maar ze kan soms onttrokken worden met be­
trekking tot andere dingen, zoodat ze niet alles even helder kun­
nen oorsc ouwen, om geen aanleiding te hebben tot hoogmoed.

Vc ARTIKEL.
Bezitten oo}( zij, die de heiligmakende genade niet hebben,
de gave van verstand?
Bedenkingen. — Men beweert, dat ook zij, die de heilig1makende genade niet hebben, de gave van verstand bezitten. —
1. Augustinus immers zegt in de verklaring van Psalm 1 18, 20 :
(( Mijn ziel verlangt er naar om een rechtvaardig oordeel te begeeren » : « Het versland vliegt vooruit, maar het gevoel, echt
menschelijk zwak, volgt slechts traag ». Welnu bij allen, die dte
heiligmakende genade hebben, komt het gevoel snel op, door de
liefde. Bijgevolg kan de gave van verstand ook bestaan bij heta,
die de heiligmakende genade niet hebben.
2. In het Boek Daniël (10, 1) wordt gezegd dat 'het verstand
vereischt wordt in de prophetische ziening. Er is dus geen gave
van profetie, zonder de gave van verstand. Welnu de gave van
van profetie kan ook zonder de heiligmakende genade geschonken
worden, zooals blijkt uit Mattheus (7, 22), waar aan hen, die


zeggen : « In Uw mam hebben We geprofeteerd », wordt geant­
woord : « Nooit heb ik u gekend ». Bijgevolg kan ook de gave
van verstand geschonken worden zonder de heiligmakende ge­
nade.
3. De gave van verstand beantwoordt aan de deugd van ge*
loof, naar het woord van Isaias (7, 9) in de vertaling van de
Zeventig : « Indien gij niet gelooft, zult gij niet verstaan )).
Welnu men kan het geloof hebben zonder de heiligmakende geJ
nade. Bijgevolg is ook de gave van verstand mogelijk zonder de
heiligmakende genade.
Daartegenover echter staat wat de Heer zegt bij Joannes (6,
45) : « Alwie naar den Vader geluisterd heeft en door Hem
onderwezen is, komt tot Mij ». Welnu door het verstand leeren
we en doordringen we wat we gehoord hebben, zooals blijkt uit
de woorden van Gregorius in het 1° Boek van zijn Zedekundigc■
Verhandelingen (15° H.). Bijgevolg komen allen tot Christus, die
de gave van verstand hebben, wat echter niet mogelijk is zonder
de heiligmakende genade. Bijgevolg-bestaat de gave van verstand
niet zonder de heiligmakende genade.


Leerstelling. — Zooals vroeger gezegd werd (Ia 2ae, Kw.
68, Art. 1 en 2), vervolmaken de gaven van den Heiligen Geest
de ziel, zoodat ze goed geschikt is om door den Heiligen Geest
bewogen te worden. Daaruit volgt, dat het verstandelijk licht
der genade « gave van verstand » genoemd wordt, in zoover het
verstand van den mensch goed geschikt is om door den Heiligen
Geest bewogen te worden. Welnu die beweging bestaat hierin,
dat de mensch de waarheid kent omtrent zijn einddoel. Bijgevolg
bezit het menschelijk verstand de gave van verstand niet, wan­
neer het door de beweging van dén Heiligen Geest er niet toe ge­
komen is, het einddoel naar zijn juiste waarde te schatten, hoe
volmaakt van den anderen kant, dank zij de verlichting van den
Heiligen Geest, zijn kennis van andere voorafgaande waarheden
raag zijn. Nu kan hij alleen het einddoel naar zijn juiste waarde
schatten, die niet dwaalt ten opzichte van het einddoel, maar het
vast aanhangt als het verhevenste van alles. Dat is echter alleen
bet geval voor hen, die de heiligmakende genade bezitten, zoo-i
als ook in de zedelijke orde de mensch het doel naar zijn juiste
waarde schat door de hebbelijkheid der deugd. Bijgevolg heeftJ
niemand de gave van verstand zonder de heiligmakende genade.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Augustinus geeft

den naam verstand aan iedere verstandelijke verlichting. Daarin
ligt echter slechts dan de natuur van de gave, indien zij s men*
schen geest er toe brengt om het einddoel naar zijn juiste waarde
te schatten.
2. Het verstand, dat door de profetie vereischt wordt, is eert
verlichting van den geest met betrekkng tot wat aan de profeten
geopenbaard wordt, niet echter met betrekking tot de juiste waardeering van het laatste doel, wat eigen is aan de gave van ver1*
stand.
3. Het geloof is alleen het aanvaarden van hetgeen voorgehou*
den wordt. Doch het verstand dringt ook eenigszins door in de?
waarheid, en dat doordringen is met betrekking tot het doel alleen
mogelijk bij degenen, die de heiligmakende genade bezitten, zooals (in de Leerstelling) gezegd werd. De reden, die geldt vooV
het verstand, geldt dus niet voor het geloof.

VIC ARTIKEL.
Verschilt de gave van verstand van de andere gaven?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de gave van verstand
niet verschilt van de andere gaven. — 1. De dingen immers, die
aan hetzelfde tegengesteld zijn, zijn onderling gelijk. Welnu aan
de wijsheid is de dwaasheid tegenovergesteld, aan het verstand,
het verstompt zijn van den geest, aan den raad de onberadenheid,
aan de wetenschap de onwetendheid, zooals blijkt uit de Zedekundige Verhandelingen van Gregorius (2e B., 26° H.). Welnu
de dwaasheid, het verstompt zijn van den geest, de ontwetendheid
en de onberadenheid verschillen niet onderling. Bijgevolg ver­
schilt het verstand niet van de andere gaven.
2. Het verstand (als dadelijk inzicht) dat een verstandelijke
deugd is, verschilt van de andere verstandelijke deugden door wat
er eigen aan is, dat het nl. de op zichzelf klaarblijkelijke beghi-t
selen als voorwerp heeft. Welnu de gave van verstand heeft niet
de op zichzelf klaarblijkelijke beginselen als voorwerp, want om
datgene te kennen wat natuurlijk en uit zichzelf klaarblijkelijk is,


volstaat de natuurlijke hebbelijkheid der eerste beginselen; onx
het bovennatuurlijke te kennen volstaat het geloof, daar de arti­
kelen des geloofs als de eerste beginselen zijn van de boven!-1
natuurlijke kennis, zooals hierboven gezegd is (1° Kw., 7° Art.).
Bijgevolg verschilt de gave van verstand niet van de andere ver­
standelijke gaven.
3. Iedere verstandelijke kennis is ofwel speculatief, ofwel prak­
tisch. Welnu hierboven (3° Art.) werd gezegd, dat de gave van
verstand beide te gelijk is. Bijgevolg verschilt ze niet van de an­
dere verstandelijke gaven, maar omvat zij ze alle.
Daartegenover echter staat, dat alle dingen, die naast elkander
opgesomd worden, op een of andere wijze van elkander verschil­
len, want het verschil is het gebinsel van het getal. Welnu, bijl
Isatas (11, 2) wordt de gave van verstand samen opgesomd met
de andere gaven, en bijgevolg verschilt ze er van.
Leerstelling. — Het verschil tusschen de gave van verstand
en de eerste drié andere gaven, nl. de godsvrucht, de sterkte en de
vrees, is duidelijk. De gave van verstand immers behoort tot hdt


kenvermogen, de drie andere gaven daarentegen tot het streefveimogen.
Niet zoo duidelijk is echter het verschil tusschen de gave van
verstand en de drie andere gaven, die ook tot het kenvermogen
behooren, nl. de wijsheid, de wetenschap en de raad. Sommigen
meenen, dat de gave van verstand hierin verschilt van de gaven
van wetenschap en raad, dat deze twee gaven tot de praktische
kennis behooren, de gave van verstand daarentegen tot de bespie­
gelende kennis. De gave van verstand zou hierin verschillen van;
de gave van wijsheid, die ook tot de spekulatieve kennis behoort,
dat aan de wijsheid het oordeel toekomt, aan het verstand de ge­
schiktheid om de dingen die voorgehouden worden te verstaan, of
om hun diepste wezen te doorgronden. Daarop hebben we vroe­
ger gesteund om het getal der gaven te bepalen (la 2ae, Kw. 68,
Art. 4). Wanneer men echter de zaken van naderbij beschouwt,
ziet men in, dat de gave van verstand niet alleen betrekking heeft
op bespiegelende dingen, maar ook op handelingen, zooals (in het
3° Art.) gezegd werd. Ook de gave van wetenschap heeft betrek­
king op beide, zooals later zal gezegd worden (volgende Kw.,
3C Art.). Het verschil tusschen die twee gaven ligt dus elders.
Deze vier gaven hebben alle betrekking op de bovennatuur^

lijke kennis, die in ons is door het geloof. Het geloof echter komt
tot ons door het gehoor, zooals gezegd wordt in den Brief aan
Romeinen (10, 17). Bijgevolg moeten sommige dingen aan den
mensch voorgehouden worden te gelooven, niet als dingen, die
men ziet, maar als dingen, die men hoort, en die men aanvaardt
door het geloof. Welnu het eerste en voornaamste voorwerp van
het geloof is de Eeerste Waarheid; het bijkomstig voorwerp er
van zijn sommige dingen, die betrekking hebben op de schepselen,
en eindelijk strekt het geloof zich ook uit tot de regeling der
menschèlijke daden, in zoover het geloof werkt door de liefde,
zooals blijkt uit wat vroeger gezegd werd (4 Kw., 2° Art., antw.
op de 3 Bed.). Daaruit volgt, dat met betrekking tot de dingen
die ons voorgehouden worden te gelooven, ons twee eischen ge­
steld worden. Ten eerste moeten we die dingen door ons ver- j
stand doordringen en begrijpen, en dat bewerkt de gave van ver- i
stand, ten tweede moeten wij er een juist oordeel over vellen,
waar oor we houden, dat wij ze moeten aanhangen en alles af­
wijzen, wat er mee in strijd is. In zoover het goddelijke dingeln
etre , komt dit oordeel toe aan de gave van wijsheid, in zoover
et geschapen dingen betreft, aan de gave van wetenschap, in zoo­
ver et de toepassing betreft op particuliere handelingen, aan de
gave van raad.

Antwoord op de bedenkingen.' — 1. Het verschil tusschen de vier vermelde gaven komt duidelijk overeen met wat er
volgens Gregorius aan tegengesteld is. Het verstompt zijn van den
geest immers is het tegengestelde van de scherpzinnigheid, want
het verstand wordt figuurlijk scherp genoemd, wanneer het kan
doordringen tot in het diepste van wat voorgehouden wordt, en
het verstompt zijn van den geest heeft voor gevolg, dat de geest
niet kan doordringen tot het diepste. Verder zegt men, dat iemand
dwaas is, wanneer hij verkeerd oordeelt over het algemeen doel'
van het leven, en daarom is de dwaasheid het tegendeel van de
wijsheid, die een juist oordeel ingeeft over de algemeene oorzaak.
De onwetendheid nu veronderstelt een tekort in den geest ten
opzichte van een of ander particulier voorwerp, en daarom wordt
ze gesteld tegenover de wetenschap, waardoor de mensch een juist
oordeel heeft omtrent de particuliere oorzaken, nl. omtrent de
geschapen oorzaken. De onberadenheid is klaarblijkelijk het te­
genovergestelde van den raad, waardoor de mensch niet overgaat
tot de daad vooraleer hij bij zich zelf overleg heeft gepleegd.
2. De gave van verstand heeft betrekking op de eerste begin-,
selen van de kennis, die uit louter genade wordt medegedeeld,
maar op een andere wijze dan het geloof. Het komt immers aan.
het geloof toe die beginselen te aanvaarden, aan de gave van

verstand echter met den geest te doordringen wat medegedeeld
wordt.
3. De gave van verstand heeft betrekking zoowel op de bespie­
gelende als op de praktische kennis, niet wat het oordeel betreft,
maar wat de kennis betreft, om nl. te begrijpen wat gezegd wordt.
VIP ARTIKEL.
Beantwoordt aan de gave van verstand de zesde zaligheid, nl. *
« Zalig zijn de zuiveren van harte, want zij zullen God zien. »P
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat aan de gave van ver­
stand niet de zesde zaligheid beantwoordt, nl. : « Zalig de zui­
veren van harte, want zij zullen God zien ». — 1. De zuiver­
heid-des harten immers schijnt op de eerste plaats te behooren tot
het gemoed. Welnu de gave van verstand behoort niet tot hei
gemoéd, maar veeleer tot het kenvermogen. Dus beantwoordt
de genoemde zaligheid niet aan de gave van verstand.

2. In de Handelingen der Apostelen (15, 9) wordt gezegd :
(( //u/7 harten zuiverend door het geloof ». Welnu de zuiverheid
des harten bekomt men door de zuivering des harten. Bijgevolg
behoort de genoemde zaligheid eerder tot de deugd van geloof,
dan tot de gave van verstand.
—
3. De gaven van den Heiligen Geest vervolmaken den mensch
tijdens dit leven. Welnu de aanschouwing van God behoort niet
tot dit leven, want door die aanschouwing wordt men immers ge­
lukzalig, zooals vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw. 3, Art. 8.)*.
Bijgevolg behoort de zesde zaligheid, die de aanschouwing van
God belooft, niet tot de gave van verstand.
Daartegenover staat echter wat Augustinus zegt in zijn Boek
Over de Bergrede (1° B., 4C H.) : « De zesde werking van den
Heiligen Geest, nl. het verstand, komt toe aan de zuiveren van
harte, die met hun gezuiverd oog gunnen zien tvai het oog nooit
zag ».
Leerstelling. — Zooals vroeger gezed werd (la 2ae, Kw.
89, Art. 2 en 4), zijn in de zesde zaligheid, zooals overigens ook
m de andere, twee dingen vervat : een als verdienste, nl. de zui2. Pr/etEREA, Act. 15 [v. 9] dicitur : « Fide purificans corda

verheid des harten, en een ander als belooning, nl. het zien van God.
Die twee dingen hebben op bepaalde wijze betrekking op de gave
van verstand. Men kan immers een dubbele zuiverheid onder*4
scheiden : een, die voorafgaat en geschikt maakt om God te
aanschouwen, nl. de zuiverheid van het gemoed dat vrij is van
iedere ongeregelde neiging. Die zuiverheid des harten is het werk
van de deugden en van de gaven, die behooren tot het streefvermogen. De tweede zuiverheid des harten werkt als het ware meer
afdoend met betrekking tot de goddelijke aanschouwing. Ze be­
staat in de zuiverheid van den geest, die vrij is van alle zintuigelijke kenbeelden en van iedere dwaling, zoo dat men alles wat
aangaande God wordt voorgehouden niet opvat als door lichame­
lijke kenbeelden, noch volgens de dwalingen der ketters. Die zui­
verheid is 'het werk van de gave van verstand.
Er is ook een dubbele aanschouwing van God i een, die vol­
maakt is, en waardoor men Gods wezen ziet, en een andere, die on­
volmaakt is, en waardoor we wel niet zien wat God is, maar toch
zien wat Hij niet is. In dit leven kennen we God des te volmaak4
ter, naarmate wij duidelijker inzien, dat Hij alles overtreft wat
het verstand begrijpen kan. Beide aanschouwingen nu van God
behooren tot de gave van verstand, de eerste tot de voltooide

gave, zooals ze in den hemel zal zijn, de tweede tot de begonnen;
gave van verstand, zooals ze tijdens dit leven is.
Daaruit blijkt het antwoord OP DE BEDENKINGEN. De eerste
twee immers spreken over de eerste zuiverheid, de derde over de
volmaakte aanschouwing van G,od. De volmaaktheid, die de ga­
ven ons schenken, vangt aan in dit leven, maar wordt in het toe­
komstig leven voltooid, zooals hierboven (in de Leerstelling) ge-,
zegd is.
VIIIe ARTIKEL.
Beantwoordt onder de vruchten het geloof
aan de gave van verstand?
Bedenkingen. — Men beweert, dat onder de vruchten het
geloof niet beantwoordt aan de gave van verstand. — 1. De
vrucht van het geloof is immers het verstand, want bij Isaias (7, 9)
wordt gezegd : <( Indien gij niet gelooft, zult gij niet verstaan )),
volgens de lezing der Zeventig, terwijl onze tekst (nl. die van de
Vulgaat) luidt : « Indien gij niet gelooft, zult gij niet stand­
houden ». Bijgevolg is het geloof niet de vrucht van het verstand.

Wat voorafgaat is niet de vrucht van wat volgt. Welnu het
geloof gaat het verstand vooraf, want het is de grondslag van ge­
heel het geestelijk gebouw, zooals hierboven gezegd werd (4° Kw.,
Art. 1 en 7). Bijgevolg is het geloof niet de vrucht van het ver­
stand.
3. Er zijn meer gaven, die betrekking hebben op het verstahd'
dan op het streefvermogen. Welnu onder de vruchten is er maar
één, die betrekking heeft op het verstand, nl. het geloof, en al
de andere hebben betrekking op het streefvermogen. Het geloof
schijnt bijgevolg niet méér te beantwoorden aan het verstand, dan
aan de wijsheid, de wetenschap of den raad.
2.

Daartegenover echter staat, dat het doel van ieder ding kan
aangêzien worden als de vrucht er van. Welnu de gave van ver­
stand schijnt voornamelijk voor doel te hebben de zekerheid van
het geloof, dat onder de vruchten gerekend wordt. De Glossa
immers op den Brief aan de Galaten (5, 22) zegt, dat het geloof,
dat een vrucht genoemd wordt, een zekerheid is omtrent het on­
zichtbare. Bijgevolg beantwoordt onder de vruchten het geloof
aan de gave van verstand.
LEERSTELLING.

er spraak was over de vruchten, werd gezegd, dat vruchten van
den Geest genoemd worden, sommige geniet-brengende eind-uitwerkselen, die in ons ontstaan door de kracht van den Heiligen
Geest. Welnu het allerlaatste, en wat genieting brengt, is het eind­
doel, dat het eigen voorwerp is van den wil, en bijgevolg moet
datgene, wat in den wil het laatst komt en genieting brengt, als
de vrucht zijn van al het andere, dat betrekking heeft op de an­
dere vermogens.
In de gaven en de deugden, die een vermogen vervolmaken,
kunnen we een dubbele vrucht aanwijzen : een, die behoort tot"
haar eigen vermogen, een ander, die als de laatste vrucht is, en
die behoort tot den wil. Zoó mag men zeggen, dat het geloof,
d. i. de zekerheid van het geloof, de eigen vrucht is, die beant­
woordt aan de gave van verstand, maar de laatste vrucht is de
vreugde, die eigen is aan den wil.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Men kan het ver­
stand een vrucht noemen van de deugd van geloof, maar wan­
neer men het geloof een vrucht noemt, dan spreekt men niet over
de deugd van geloof, maar over een bepaalde zekerheid van het
geloof, die de mensch bereikt door de gave van verstand.

2. Het geloof kan niet geheel en al het verstand voorafgaan.
De mensch kan immers door het geloof niet aanvaarden wat voor­
gehouden wordt, dan wanneer hij die dingen eenigszins verstaat.
Doch de volmaaktheid van verstand volgt op de deugd van ge­
loof, en óp die volmaaktheid van het verstand volgt de zekerheid
van het geloof.
3. De vrucht van een praktische kennis kan niet in die kennis
zelf liggen, want die kennis verwerft men niet om haar zelf, maar
om iets anders. De vrucht der bespiegelende kennis daarentegen
ligt in die kennis zelf, want die vrucht is de zekerheid van haaii
voorwerp. Daarom beantwoordt er geen eigen vrucht aan de gave
van raad, die uitsluitend tot de praktische kennis behoort; aan de
gaven van wijsheid, verstand en wetenschap, die tot de spekulatieve kennis kunnen behooren, beantwoordt er maar één vrucht,
nl. de zekerheid, aangeduid door den naam geloof. Er zijn echter
meerdere vruchten, die betrekking hebben op het streefvermogen,
omdat, zooals (in de Leerstelling) gezegd werd, het begrip van
doel, dat opgesloten ligt in het begrip van vrucht, eerder betrek­
king heeft op het streefvermogen dan op het kenvermogen.

NEGENDE KWESTIE
OVER DE GAVE VAN. WETENSCHAP.
(Vier Artikelen.)
Daarna beschouwen we de gave van wetenschap.
Daaromtrent stellen we vier vragen :
1. Is de wetenschap een gave?
2. Heeft die wetenschap betrekking op het goddelijke?
3. Is zij bespiegelend of praktisch?
4. Welke zaligheid beantwoordt er aan?
Ic ARTIKEL.
Is de wetenschap een gave?
«•

BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de wetenschap geen
gave is. — 1. De gaven immers van den Heiligen Geest gaan de


natuurlijke vermogens te boven. Welnu de wetenschap is een uit­
werksel van de natuurlijke rede, want de Wijsgeer zegt in zijn
tweede werk Over de Redeneering (lc B., 2° H-, Nr 4), dat een
bewijsvoering een sluitrede is waardoor men de wetenschap van
iets verwerft. Bijgevolg is de wetenschap geen gave van den Hei­
ligen Geest.
2. De gaven van den Heiligen Geest zijn aan al de heiligen
gemeen, zooals vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw. 68, Art. 5).
Welnu Augustinus zegt in zijn Boek Over de Dneéénheid (14
B., 1° H.), dat veel geloovigen, die het geloof bezitten, de weten­
schap missen. Bijgevolg is de wetenschap geen gave.
3. Een gave is volmaakter dan een deugd, zooals vroeger ge­
zegd werd (la 2ae, Kw. 68, Art. 8). Bijgevolg is één gave vol­
doende om één deugd te vervolmaken. Welnu aan de deugd van
geloof beantwoordt de gave van verstand, zooals hierboven ge­
zegd werd (8e Kw., 2e Art.). Bijgevolg beantwoordt de gave van
wetenschap er niet aan. Men kan overigens geen andere deugdaanwijzen, waaraan die gave zou beantwoorden. Daar nu, zoo­
als vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw. 68, Art. 2 en 8), de
gaven de deugden vervolmaken, is het duidelijk, dat de weten-'
schap geen gave is.* 2

Daartegenover staat echter, dat de gave van wetenschap door
Isaias (11, 2) onder de zeven gaven gerekend wordt.
Leerstelling. — De genade is volmaakter dan de natuur.
Zij kan dus niet te kort schieten in die dingen, waarin de menschi
door de natuur kan vervolmaakt worden. Welnu iemand die door
de natuurlijke rede met zijn verstand een waarheid aanvaardt,
wordt met betrekking tot die waarheid op twee manieren vervol­
maakt : ten eerste, in zoover hij die waarheid inziet, ten tweede
in zoover hij over haar een zeker oordeel velt. Opdat het menschelijk verstand de waarheid van het geloof op volmaakte wijzd
zou aanvaarden, zijn er dus twee dingen vereischt : ten eerste, dat
het goed vat, wat voorgehouden wordt, en dit behoort tot de gave
van verstand, zooals hierboven gezegd werd (8° Kw., 6° Art.) ;
ten tweede, dat het een zeker en juist oordeel velt over die waar­
heden, door onderscheid te maken tusschen wat moet geloofd
worden van wat niet moet geloofd worden, en daartoe is de gave
van wetenschap noodig.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De zekerheid der
kennis verschilt in de verschillende wezens, volgens den verschil­
lenden aard van ieder wezen. Want de mensch komt tot een zeker

oordeel over de waarheid door de rede, die van het een overgaat
naar het ander, en daarom wordt de menschelijke wetenschap ver­
kregen door middel van bewijsvoeringen. Zooals gezegd werd in
het Ie Deel (Kw. 14, Art. 7), heeft God een zeker oordeel over
de waarheid, niet door over te gaan van het een naar het ander,
maar door een enkelvoudigen blik. Ook gaat Gods wetenschap niet
over van het een naar het ander, zij redeneert niet, maar is abso­
luut en enkelvoudig. De wetenschap, die gerekend wordt tot de
gaven van den Heiligen Geest, is een deelhebbende gelijkenis der
goddelijke wetenschap.
2. Men kan een dubbele wetenschap hebben van de geloofs­
waarheden : ten eerste die wetenschap, waardoor de mensch weet
dat hij moet gelooven en onderscheidt wat moet geloofd worden
en wat niet geloofd moet worden, en zóó beschouwd is de weten­
schap een gave en komt ze aan alle heiligen toe; de tweede weten­
schap betreffende de geloofswaarheden is die, waardoor de mensch
niet alleen weet wat geloofd moet worden, maar ook het geloof
kan bekendmaken en anderen aansporen tot het geloof en de te­
genstanders te woord staan, en die wetenschap wordt gerekendl
tot de om niet gegeven genadegaven, die niet aan allen wordeni
geschonken, maar slechts- aan enkelen. Daarom zegt Augustinus
t. a. pi. na de aangehaalde woorden : « Alleen te weten tv at ecri

mensch moet gelooven is niet hetzelfde als te Weten hoe men de
geloofswaarheden aan de godvreezende zielen moet aanleeren, en
tegen de goddeloozen verdedigen )>.
3. De gaven zijn volmaakter dan de zedelijke en verstandelijke
deugden, maar zijn niet volmaakter dan de goddelijke deugden.
Al de gaven worden dan ook veeleer gericht op de vervolmaking
der goddelijke deugden, als op hun doel. Er is dus niets op tegen,
dat verschillende gaven betrekking hebben op een enkele godde­
lijke deugd.
IIe ARTIKEL.
Heeft de gave van wetenschap betrekking op het goddelijke?
Bedenkingen. — Men beweert, dat de gave van wetenschap
betrekking heeft op het goddelijke. — 1. Augustinus immers zegt
in zijn Boek Over de Drieéénheid (14° B., le H.), dat het ge­
loof door de wetenschap voortgebracht, gevoed en versterkt wordt.
Welnu het geloof heeft betrekking op de goddelijke dingen, want

het voorwerp van het geloof is de Eerste Waarheid, zooals hier­
boven gezegd werd (1e Kw., le Art). Bijgevolg heeft ook de
gave van wetenschap betrekking op de goddelijke dingen.
2. De gave van wetenschap is voortreffelijker dan de aanger
worven wetenschap. Welnu er is een aangeworven wetenschap
die betrekking heeft op de goddelijke dingen, nl. de wetenschap
van de Metaphysika. Bijgevolg heeft nog veel meer de gave van
wetenschap betrekking op de goddelijke dingen.
3. In den Brief aan de Romeinen (1, 20) wordt gezegd : (( De
onzichtbare eigenschappen van God kunnen in Zijn rverken door
het verstand beschouwd Tvorden ». Indien dus de wetenschap be­
trekking heeft op de geschapen dingen, dan moet ze ook betrek4
king hebben op de goddelijke dingen.
Daartegenover echter staat wat Augustinus zegt in zijn Boek
Over de Drieéénheid (14e B., le H.) : (( De kennis der goddelijke dingen wordt eigenlijk wijsheid genoemd; het Woord weten­
schap heeft men voorbehouden voor de ^ennis der- menschelijkc
dingen ».

LEERSTELLING. — Wil men iets met zekerheid beoordeelen,
•dan moet men voornamelijk uitgaan van de oorzaak er van. De* 2


orde van de oordeelen moet bijgevolg overeenkomen met de orde
der oorzaken, want zooals de eerste oorzaak de oorzaak is val}
de tweede, zoo ook oordeelt men over de tweede oorzaak door de
eerste oorzaak. Over de eerste oorzaak echter kan men niet oor­
deelen door een andere oorzaak, zoodat het oordeel, dat op de
eerste oorzaak steunt, het eerste en het meest volmaakte is. In de
dingen nu, waarin men iets aantreft wat het meest volmaakte is,
wordt de algemeene geslachtsnaam toegepast op datgene wat van
het meest volmaakte afwijkt, en krijgt het meest volmaakte een
bijzonderen naam, zooals blijkt in de Logica : onder de dingen
immers die omkeerbaar zijn, wordt datgene wat de watheid uit­
drukt, aangeduid door een bijzondere naam, men noemt het nl.
de begripsbepaling. De dingen echter, welke die volmaaktheid niet
bereiken en toch omkeerbaar zijn, behouden den algemeenen
naam : ze worden nl. eigenschappen genoemd.
Daar nu de naam wetenschap de zekerheid van het oordeel
insluit, zooals hierboven gezegd is (voorg. Art.), daarom draagt
die zekerheid een bijzonderen naam, en noemt men ze wijsheidf
wanneer ze uitgaat van de hoogste oorzaak; op elk gebied immers
noemt men hem een wijze, die de hoogste oorzaak kent op dat
gebied, en door die oorzaak al het overige kan beoordeelen. Een
wijze zonder meer is hij, die de oorzaak kent, die de hoogste
op elk gebied; nl. God, en daarom noemt men de kennis van dJe

goddelijke dingen wijsheid. De kennis van de menschelijke dingen
echter draagt den naam van wetenschap, die nl. de gewone naam
is van alles, wat een zekerheid van oordeel insluit, en die toegepast wordt op het oordeel, dat steunt op de ondergeschikte oor­
zaken. Volgens die beteekenis van het woord wetenschap, is de
wetenschap een andere gave dan de gave van wijsheid : de gave
van wetenschap heeft alleen betrekking op de menschelijke, of op j
de geschapen dingen.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Hoewel de dingen,
die tot het geloof behooren, goddelijke en eeuwige dingen zijn,
toch is het geloof zelf iets tijdelijks in de ziel van den geloovige.
Daarom behoort het tot de gave van wetenschap, te weten wat
geloofd moet worden. Het is echter eigen aan de gave van wijs­
heid, de dingen, die geloofd worden, in zichzelf te kennen, door
een zekere vereeniging ermee. Bijgevolg beantwoordt de gave van
wijsheid eerder aan de liefde, die den geest van den mensch veP
eenigt met God.
tegenwerping gaat uit van de algemeene beteekenis
van het woord wetenschap. Zoo is de wetenschap geen bijzondere


gave, maar alleen in zoover men de beteekenis beperkt tot het
oordeel, dat steunt op de geschapen dingen.
3. Zooals hierboven gezegd is (le Kw., 1e Art.), beschouwt
iedere hebbelijkheid der kenvermogens formeel het beginsel,
waardoor iels gekend wordt, en materieel, wat door dit beginsel
gekend wordt. Daar nu het formeele altijd voornamer is, daarom
worden de wetenschappen, die uit mathematische beginselen ge­
volgtrekkingen afleiden omtrent dingen, die tot de Physica be­
hooren, eerder gerekend tot de mathematische wetenschappen,
omdat zij er een grooter gelijkenis mee vertoonen, hoewel ze door
hun voorwerp eerder behooren tot de Physica; en daarom wordt
in het 2° Boek der Physica gezegd (2C H., Nr 5), dat ze eerder
natuurwetenschappen zijn. Wanneer dus de mensch God kent door
de schepselen, dan behoort die kennis eerder tot de wetenschap,
waar ze formeel toe behoort, dan tot de wijsheid, waar ze slechts
materieel toe behoort. En andersom : wanneer we de geschapen
dingen beoordeelen volgens het goddelijke,. behoort dit oordeel
eerder tot de wijsheid dan tot de wetenschap.

IIP ARTIKEL.
Is de gave van wetenschap een praktische kennis?
Bedenkingen. — Men beweert, dat de wetenschap, die als
gave beschouwd wordt, een praktische kennis is. — 1. Augustinus
hnmers zegt in zijn werk Over de Drieéénheid (12° B., 14* H.;),
dat de daad, waardoor we de uiterlijke dingen gebruiken, toege­
schreven wordt aan de wetenschap. Welnu een wetenschap, waar­
aan een daad wordt toegeschreven, is een praktische kennis. Bij?° %1S
we^ensc^aP’ die een gave is, een praktische kennis.
. ' ' reg°rius zegt in zijn Zedekundige Verhandelingen (1° B.,
,
■' *
Wetenschap is niets, wanneer ze niet bijdraagt tot
e vroomheid, en de godsvrucht heeft geen nut, indien ze de onderscheiding der Wetenschap mist ». Daaruit volgt, dat de wetenap e godsviucht richt. Welnu dat kan met toekomen aan een
spe u atieve kennis. Bijgevolg is de wetenschap, die een gave is,
niet bespiegelend, maar praktisch.


3. Hierboven (vorige Kw., 3C Art.) werd gezegd, dat alleen
de rechtvaardigen de gaven van den Heiligen Geest bezitten.
Welnu ook die niet rechtvaardig zijn kunnen een bespiegelende
kennis hebben, volgens het woord van Jacobus (4, 17) : (( Wie,'
toeei goed ie doen en het niet doet, zondigt ». Bijgevolg is de
wetenschap, die een gave is, niet bespiegelend, maar praktisch.
Daartegenover echter staat wat Gregorius zegt in zijn Zedekundige Verhandelingen (1° B., t. a. pl.) : <( De Wetenschap be­
reidt op den dag harer fcomst een gastmaal voor, daar ze in den
geest de vasten der ontWetendheid doet ophouden ». Welnu de
ontwetendheid houdt niet volkomen op dan door die dubbele ken­
nis, de bespiegelende en de praktische. Bijgevolg is de wetenschap,
die een gave is, zoowel bespiegelend als praktisch.
Leerstelling. — Zooals hierboven gezegd is (vorige Kw.,
8° Art.), heeft de gave van wetenschap, zooals ook de gave van
verstand, betrekking op de zekerheid van het geloof. Welnu het
geloof bestaat op de eerste en voornaamste plaats in de bespiege­
ling, in zoover het de Eerste Waatheid aanhangt. Maar omdat
de Eerste Waarheid ook het laatste doel is, waarvoor we han-3

delen, daarom strekt het geloof zich ook uit tot de handeling, naar
het woord uit den Brief aan de Galaten (5, 6) : « Het geloof
WerJ^t door de liefde ». Daaruit volgt, dat de gave van wetenschap op de eerste en voornaamste plaats bespiegelend is, in zoo­
ver nl. de mensch weet wat hij moet gelooven. Op bijkomstige
wijze strekt ze zich ook uit tot de handeling, in zoover we door de
wetenschap van wat tot het geloof behoort en er mee in verband
staat, geleid worden in onze handelingen.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Augustinus spreekt
over de gave van wetenschap, in zoover ze zich uitstrekt tot de
handelingen : want ook de daad behoort er toe, ofschoon niet
alleen, noch op de voornaamste plaats. Op die wijze richt ze
ook de godsvrucht.
2. Daaruit blijkt ook het antwoord op de tweede bedenking.
3. Zooals hierboven (8e Kw., 5° Art.) over de gave van ver­
stand gezegd werd, komt die gave niet toe aan allen die vern
staan, maar alleen aan hen, die verstaan door de hebbelijkheid
der genade. Hetzelfde moet gezegd worden van de gave van we­
tenschap, dat nl. alleen diegenen die gave bezitten, die door de1

ingestorte genade een juist oordeel hebben over de dingen, die
moeten geloofd en verricht worden, zoodat ze in niets van de gej
rechtigheid afwijken. Die wetenschap is de wetenschap der hei­
ligen, waarover in het Boek der Wijsheid (10, 10) gezegd wordt:
« De Heer heeft den rechtvaardige geleid langs rechte wegen,
en heeft hem de wetenschap der heiligen geschonken )).
IVe ARTIKEL.

Beantwoordt aan de gave van wetenschap de derde zaligheid, nl.:
(( Zalig zij die Weenen, Want zij zullen vertroost worden ))?
Bedenkingen. — Men beweert, dat aan de wetenschap niet
de derde zaligheid beantwoordt, nl. : (( Zalig zij die weenen,
want zij zullen vertroost worden ». — 1. Evenals immers het
kwaad de oorzaak is van droefheid en wee, zoo ook is het goed
de oorzaak van blijdschap. Welnu door de wetenschap wordt
ons eerder het goed bekend gemaakt dan het kwaad, want het
kwaad kennen we door het goed, en in het 1° Boek Over de Ziel,
(5C H., Nr 16) wordt gezegd : « Wat recht is beoordeelt zich-


ze//, en het verkeerde ». Bijgevolg beantwoordt de genoemde
zaligheid niet aan de gave van wetenschap.
2. De beschouwing der waarheid is een daad der wetenschap.
Welnu in de beschouwing der waarheid is er geen droefheid,
maar veeleer vreugde. In het Boek der Wijsheid immers wordt ge­
zegd (8, 16) : <( Haar omgang baart geen droefheid, haar sa­
menleven geen verveling, maar blijdschap en vreugde ». Bijgevolg
beantwoordt de genoemde zaligheid niet aan de gave van weten­
schap.
3. De gave van wetenschap heeft meer betrekking op de be­
spiegeling dan op de daad. Welnu in zoover ze betrekking heeft
op de bespiegeling, beantwoordt er geen droefheid aan, want het
bespiegelend verstand zegt niets over wat nagestreefd of gevlucht
moet worden, zooals gezegd wordt in het 3e Boek Over de Zid
(9e H., Nr 7). Het bespiegelend verstand kent ook geen vreugdé
noch droefheid. Bijgevolg is het niet geschikt, de genoemde zalig­
heid te laten beantwoorden aan de gave van wetenschap.

Daartegenover echter staat wat Augustinus zegt in het 1° Boek
Over de Bergrede (4° H.) : « De wetenschap komt toe aan hen* 2

die weenen, want ze begrijpen hoe ze gebonden zijn aan kwalen,
die ze vroeger als ïveldaden begeerd hebben )).
Leerstelling. — Het komt aan de wetenschap toe op juiste
wijze te oordeelen over de schepselen. Welnu de schepselen zijin
voor den mensch een aanleiding om van God af te wijken, naar
het woord uit het Boek der Wijsheid (14, 11) : « De schepselen
Worden gemaakt voor het onheil en als een valstrik voor de voeten
der dwazen », d. i. voor hen, die er niet juist over oordeelen erf
meenen, dat het volmaakte goed er in te vinden is. Daarom zien
ze die dingen aan voor hun doel, waardoor ze zondigen en het
ware goed verliezen. De mensch wordt zich echter van dit kwaad
bewust, wanneer hij een goed oordeel velt over de schepselen, eb
tot dat oordeel komt hij door de gave van wetenschap. Bijgevolg
beantwoordt de zaligheid der droefheid aan de gave van weten­
schap.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het geschapen goed
wekt de geestelijke vreugde niet op dan in zoover men het herleidt
tot het goddelijk goed, waaruit eigenlijk de geestelijke vreugde
voortspruit. Daarom beantwoordt de geestelijke vrede rechtstreeks
aan de gave van wijsheid, en als een gevolg daarvan de vreugde,
monte [cap. 4]

maar aan de gave van wetenschap beantwoordt eerst de droefheid
om de vroegere dwalingen, en als een gevolg daarvan de troost,
wanneer nl. de mensch door het juiste oordeel der wetenschap de
schepselen richt naar het goddelijk goed. Daarom wordt in deze
zaligheid de droefheid beschouwd als de verdienste, en de troost
die er uit voortkomt als de belooning. Ze begint in dit leven, maar
wordt voltooid in het toekomstig leven.
2. De mensch verheugt zich om de beschouwing van de waar­
heid, maar hij kan bedroefd zijn om de zaak, waarin hij de waar­
heid beschouwt, en in dien zin wordt de droefheid toegeschrevdn
aan de wetenschap.
3. Aan de wetenschap, voor zoover ze in bespiegeling bestaat,
beantwoordt geen enkele zaligheid, omdat de zaligheid van den
mensch niet ligt in de beschouwing der schepselen, maar in de aan­
schouwing van God. Toch ligt er voor den mensch een zeker ge­
luk m het juist gebruik van de schepselen en in de geregelde liefde
er voor. Dit zeg ik met betrekking tot het geluk hier op deze
wereld, en daarom wordt er geen enkele zaligheid, die betrekking
heeft op de beschouwing, toegekend aan de wetenschap, maar
alleen aan het verstand en aan de wijsheid, omdat die gaven b&
trekking hebben op het goddelijke.
TIENDE KWESTIE
OVER HET ONGELOOF IN HET ALGEMEEN.
(TTwaalf Artikelen.)
Nu moeten we handelen over de ondeugden, die strijdig zijn
met het geloof : ten eerste over het ongeloof, dat strijdig is met
het geloof; ten tweede over de godslastering, die strijdig is met de
geloofsbelijdenis, en ten derde over de onwetendheid en de geestesverstomptheid, die strijdig zijn met de gaven van wetenschap en
verstand.
Aangaande het ongeloof beschouwen we : ten eerste, het on­
geloof in het algemeen; ten tweede, de ketterij; ten derde, de
geloofsverzaking.
Over het ongeloof in het algemeen stellen wij twaalf vragen :
L Is ongeloof zonde?
2. Welk vermogen is er de zetel van?
3. Is het de grootste zonde?
4. Is elke daad, die de ongeloovigen stellen, zonde?


5. Over de soorten van ongeloof.
6. Over de vergelijking van die soorten onderling.
7. Mag men met de ongeloovigen redetwisten over het geloof)
8. Mag men ze dwingen om te gelooven?
9. Mag men betrekkingen onderhouden met hen?
10. Kunnen ze gezag voeren over de Christenen?
11. Mag men den eeredienst der ongeloovigen dulden?
12. Mag men de kinderen der ongeloovigen doopen, tegen den
wil der ouders in?
Is ongeloöf zonde?
Bedenkingen. — Men beweert, dat ongeloof geen zonde is.
— 1. Iedere zonde immers is tegen de natuur, zooals blijkt uit
Damascenus (Over hei ware Geloof, 2e B., 4° H.). Welnu het
ongeloof schijnt niet tegen de natuur te zijn; Augustinus immers
zegt in zijn Boek Over de Voorbestemming der Heiligen (5C H.) :

(( De geschiktheid om het geloof ie hebben, zooals de geschiktheid
om de liefde te hebben, ligt in de natuur van den mensch; maar
in feitelijkheid het geloof bezitten, evenals de liefde, is het gevolg
van de genade der geloovigen )>. Bijgevolg is het niet tegen de
natuur het geloof niet te hebben, of ongeloovig te zijn, en is liet dus
geen zonde.
2. Niemand zondigt door iets, wat hij niet vermijden kan, want
iedere zonde is vrijwillig. Welnu, het ligt niet in de macht van
den mensch, het ongeloof te vermijden, daar hij het niet vermijden
kan dan door te gelooven. De Apostel zegt in zijn Brief aan de
Romeinen (10, 14) : « Hoe zouden ze gelooven, als ze niet ge~
hoord hebben? En hoe zouden zij hooren, als niemand predikt? »
Bijgevolg is ongeloof geen zonde.
3. Boven (la 2ae, 84c Kw., 4° Art.) werd gezegd, dat er zeven
hoofdzonden zijn, waartoe al de andere zouden kunnen herleid
worden. Welnu, het ongeloof schijnt onder geen enkele van die
zonden te vallen. Bijgevolg is het geen zonde.
Daartegenover staat echter, dat de ondeugd tegengesteld is aan
de deugd. Welnu, het geloof is een deugd, waar het ongeloof aan
tegengesteld is. Dus is ongeloof zonde.* 2 3

LEERSTELLING. — Men kan een tweevoudig ongeloof onder­
scheiden. Ten eerste, een dat een zuivere ontkenning is, in zoover
nl. iemand ongeloovig wordt genoemd, enkel en alleen omdat hij
'het geloof niet heeft. Ten tweede, een dat strijdig is met het ge­
loof, wanneer nl. iemand zich verzet tegen het geloof dat hij
hoort, of het zelfs misprijst, naar het woord van Isdias (53, 1) •
(( Wie heeft geloofd in hetgeen we gehoord hebben? » En daarin
bestaat eigenlijk het ongeloof, en dit ongeloof is zonde.
Beschouwt men echter het ongeloof als een zuivere ontkenning,
zooals het is in diegenen, die niets van het geloof hebben gehoord,
dan is ongeloof geen zonde, maar eerder een straf : die onwetend­
heid omtrent het goddelijke is een gevolg van de zonde van
onze eerste ouders. Zij, die op deze manier ongeloovig zijn, wor­
den verdoemd om hun andere zonden, die zonder het geloof niet
kunnen vergeven worden, en niet om de zonde van ongeloof. Daar­
om zegt de Heer, bij Joannes (15, 22) : « Indien ik niet gekomen
Was, en niet tot hen had gesproken, dan hadden ze geen zonde )),;
en Augustinus, dit woord verklarend, zegt, dat Hij sprak over de
zonde, waardoor ze in Christus niet geloofden. (89° Verhandeling
op Joannes.)

Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het ligt inderdaad
niet in de menschelijke natuur het geloof te hebben, maar het ligt
wel in de menschelijke natuur, dat de geest van den mensch zich
met verzet tegen de inwendige ingeving en de uiterlijke prediking
van de waarheid, en in zoover is het ongeloof tegen de natuur.
2. Deze bedenking gaat uit van het ongeloof, beschouwd als een
eenvoudige ontkenning.
3. Het ongeloof, in zoover het een zonde is, komt voort uit den
hoogmoed, waardoor de mensch zijn verstand niet wil onderwer­
pen aan den geloofsregel en aan de goede verklaringen der Vaders.
Daarom zegt Gregorius in zijn Zedekundige Verhandelingen (31.®
H.), dat de vermetele leerstelsels der ketters voortkomen uit de
ijdelheid. Ofschoon men ook zou kunnen antwoorden, dat evenals
de goddelijke deugden niet kunnen herleid worden tot de kardinale
deugden, maar er aan voorafgaan, zoo ook de ondeugden, die
strijdig zijn met de goddelijke deugden, niet herleid worden tot
de hoofdzonden.
IIe ARTIKEL.
Is het verstand de zetel van het ongeloof?
Bedenkingen. — Men beweert, dat de zetel van het geloof
niet het verstand is. — 1. Iedere zonde immers is in den wil, zooals
Augustinus zegt in zijn Boek Over de twee Zielen (10L‘ en 11e H.).
Welnu in het vorig Artikel werd gezegd, dat ongeloof zonde is.
Bijgevolg is de zetel van het ongeloof de wil en niet het verstand.
2. Ongeloof is zonde omdat men de prediking van het gelooï
misprijst. Welnu het misprijzen is een daad van den wil. Bijge­
volg is het ongeloof in den wil.
3. Op het woord uit den 2n Brief aan de Corinthiërs (11, 14) :
(( Satan zelf vermomt zich in een lichtengel » zegt de Glossa :
(( Wanneer de duivel zich voordoet als een goede engel en men
hem qls zoodanig beschouwt, dan is die dwaling niet gevaarlijk,
zoolang hij handelt en spreekt, zooals het goede engelen past. ))
De grond hiervan is de rechtschapenheid van den wil bij dengene.* 2


die naar den duivel luistert in de meening, dat hij luistert naar
een goeden engel. Bijgevolg schijnt de zonde van ongeloof uitslui­
tend te bestaan in een verkeerden wil en heeft zij dus haar zetel niet
in het verstand.
Daartegenover staat echter, dat tegengestelde dingen in het­
zelfde subjekt zijn. Welnu, het geloof, waar het ongeloof aan
tegengesteld is, heeft als subjekt of zetel het verstand. Bijgevolg
is ook het. ongeloof in het verstand.
Leerstelling. — Boven (la 2ae, 74e Kw., Ie & 2e Art.)
werd gezegd, dat een zonde als zetel heeft het vermogen, dat het
"beginsel is van de zondige daad. Welnu de zondige daad kan een
dubbel beginsel hebben : ten eerste een algemeen beginsel, dat ai
de zondige daden beveelt; en dit beginsel is de wil, want iedere
zonde komt van den wil; ten tweede een eigen en onmiddellijk
beginsel, waar de zondige daad onmiddellijk van uitgaat, zooa s
het begeervermogen het beginsel is van gulzigheid en onzuiver­
heid; en daarom zegt men, dat de gulzigheid en de onzuiverhei
in het begeervermogen zijn. Welnu weigeren het geloof te aan-


vaarden — wat eigenlijk een daad van ongeloof is, — is een
daad van het verstand, dat bewogen wordt door den wil, zooals
overigens ook het aanvaarden. Bijgevolg heeft het ongeloof, zoo­
als ook het geloof, als onmiddellijk subjekt het verstand, en als
eerste beginsel van beweging den wil. En in dien zin zegt men,
dat elke zonde in den wil is.
Antwoord op de Bedenkingen. — 1. Daaruit blijkt het
antwoord op de eerste bedenking.
2. Het misprijzen van den wil is de oorzaak van de weigering
van het verstand om te gelooven, waarin eigenlijk het ongeloof
bestaat. Bijgevolg is de oorzaak van het geloof in den wil, maar
het ongeloof zelf is in het verstand.
3. Hij die een slechte engel voor een goeden houdt, weigert niet
om een geloofsdaad te aanvaarden, want al falen de zinnen van het
lichaam, zooals de Glossa zegt (t. a. pl.), toch wijkt de geest niet
af van de ware en juiste meening. Moest echter iemand Satan aan­
hangen wanneer hij er toe aanspoort om te doen wat hem eigen
is, nl. het slechte en het valsche, dan zou hij niet langer vrij zijn
van zonde, zooals (t. a. pl.) gezegd wordt.
/______________________ _________________________ __
IIP ARTIKEL.
Is het ongeloof de grootste zonde?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het ongeloof niet de
grootste zonde is. — 1. Augustinus zegt immers in zijn werk Over
het Doopsel, tegen de Donatisten (4° B., 20° H.) : « Of een ka~
tholiek, die slecht leeft, moet verkozen Worden boven een ketter,
bij wien buiten zijn ketterij niets af te keuren valt, daar durf ik niet
dadelijk op te antwoorden )). Welnu een ketter is een ongeloovige.
Men kan bijgevolg niet zonder meer zeggen, dat het ongeloof de
grootste zonde is.
2. Wat de zonde vermindert of verschoont, schijnt niet de groot­
ste zonde te zijn. Welnu, het geloof verschoont of vermindert de
zonde, want de Apostel zegt in zijn In Brief aan Timotheus (1, 13) :
(( Hoewel ik voorheen een godslasteraar Was en een vervolger eii{
geweldige vijand, toch heb ik barmhartigheid verkregen, dewijl iïjj* 2

[Infr. q. 39. art. 2. et part. 3. q. 30. art. 5. et Mal. q. 2. art. 10.
et Rom. 2. lect. 2. et Heb. 10. lect. 3.].

het onwetend gedaan heb in mijn ongeloovigheid )). Bijgevolg is
het ongeloof niet de grootste zonde.
3. Een grootere zonde verdient een grootere straf, naar het
woord uit Deuteronomium (23, 2) : <( Naar de zwaarte van de,
zonde zullen de slagen geregeld Worden ». Welnu de geloovigen
die zondigen verdienen een grootere straf dan de ongeloovigen,
naar het woord uit den Brief aan de Hebrèërs (10, 29) : (( Hoe­
veel ergere straf meent gij, dat iemand verdient, die den Zoon van
God vertrapt heeft en het bloed van het verbond, waardoor hij
geheiligd Werd, als iets gemeens behandeld heeft? )> Bijgevolg is
het ongeloof niet de grootste zonde.
Daartegenover staat echter wat Augustinus zegt in zijn verkla­
ring op de woorden van Joannes (15, 22) : (( Indien ik niet geko­
men was, en tot hen niet gesproken had, dan hadden ze geen
zonde » : « Door dit algemeen woord Zonde duidt hij een zeer
groote zonde aan, een zonde (nl. de zonde van ongeloof), Waarin
al de andere zonden vervat zijn )). Dus is het ongeloof de grootste
zonde.3

Leerstelling. — Elke zonde bestaat, formeel gesproken, in
een afkeer van God, zooals boven gezegd werd (la 2ae, Kw. 71,
Art. 6, en Kw. 73, Art. 3). Bijgevolg is een zonde des te grooter,
naarmate ze den mensch meer van God afkeert. Welnu de mensch
wordt het meest van God afgekeerd door het ongeloof, daar hij
dan zelf geen ware kennis meer heeft van God, en door de valsche
kennis, die hij er van heeft, God niet naderbij komt, maar er zich
nog verder van afkeert. Het is zelfs niet mogelijk, dat hij, die een
valsche voorstelling heeft van God, God gedeeltelijk kent, want
wat hij zich voorstelt is God niet. Daaruit blijkt duidelijk, dat de
zonde van ongeloof grooter is dan al de zonden, die men bedrij­
ven kan door ontaarding der zeden. Hetzelfde kan echter niet ge­
zegd worden van de zonden, die strijdig zijn met de andere god­
delijke deugden, zooals later zal gezegd worden. (20° Kw., 3
Art.).
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het kan best gebeu­
ren, dat een zonde, die op zichzelf zwaarder is, minder zwaar
wordt door sommige omstandigheden. Daarom wilde Augustinus
niet dadelijk een uitspraak doen over een slecht katholiek en een
ketter, die geen andere zonden bedrijft. De zonde immers van een

ketter, hoewel ze zwaarder is op zichzelf, kan door een of andere
omstandigheid verminderd worden, en andersom kan de zonde
van een katholiek door een of andere omstandigheid verzwaard
worden.
2. Het ongeloof gaat gepaard met onwetendheid, en bestaat
in een weigering om de geloofswaarheden te aanvaarden. Om die
weigering is het ongeloof de grootste zonde, maar van den kant
van de onwetendheid kan er een reden van verschooning zijn,
voornamelijk wanneer men niet uit kwaadwilligheid zondigt, zooals het met den Apostel het geval was.
3. De ongeloovige wordt zwaarder gestraft voor de zonde
van ongeloof dan een andere zondaar voor welke andere zonde
ook, wanneer men de zonde op zich zelf beschouwt. Doch wan­
neer het gaat over een andere zonde, b. v. over echtbreuk, dan
zal onder gelijke omstandigheden een geloovige zwaarder zon­
digen dan een ongeloovige, zoowel omdat hij door het geloof het
best de waarheid kent als omdat hij door te zondigen de sacra­
menten van het geloof* die hij in zich draagt, beleedigt.
IVe ARTIKEL.
Is ell?e daad van een ongeloovige zonde?

Bedenkingen. — Men beweert, dat elke daad van een on­
geloovige een zonde is. — 1. Op het woord immers uit den Brief
aan de Romeinen (14, 23) : <( Alles wat niet uit het geloof is,
is zonde » zegt de Glossa : « Heel het leven van de öpgeloooigen
is zonde ». Welnu, alles wat de ongeloovigên verrichten behoort
tot dat leven. Bijgevolg is elke daad van de ongeloovigen zonde.
2. Het geloof richt het inzicht. Welnu, zonder een goed inzicht
kan er niets goeds gedaan worden. Bijgevolg kan geen daad van
de ongeloovigen goed zijn.
3. Als iets wat voorop moet komen vergaat, dan vergaat ook
wat er op volgt. Welnu de geloofsdaad gaat iedere deugddaad
vooraf. Daar er nu in de ongeloovigen geen geloofsdaad is, kun­
nen ze geen enkele goede daad stellen, maar zondigen ze door
al hun daden.* 2 3

Daartegenover echter staat dat in de Handelingen der Apos■<
telen (10, 4) gezegd wordt aan Cornelius, toen hij nog heiden
was, dat zijn aalmoezen Welgevallig Waren aan God. Bijgevolg
is niet elke daad van een ongeloovige een zonde, maar kan een
of andere daad goed zijn.
Leerstelling. — Zooals boven gezegd werd (la 2ae, Kw.
85, le en 2e Art.) neemt de doodzonde wel de heiligmakende
genade weg, maar niet geheel de natuurlijke volmaaktheid. Daar
nu ongeloovigheid doodzonde is, hebben de ongeloovigen de ge­
nade niet, maar blijft er toch in hen een zeker natuurlijk
goed. Daaruit blijkt, dat de ongeloovigen geen goede daden
kunnen stellen, die voortkomen uit de genade, nl. verdienstelijke
daden. Ze kunnen echter in een zekere mate die goede werken
ve:richten, waartoe de natuurlijke volmaaktheid voldoende is. Ze
zondigen dus niet door elke daad, die ze verrichten, wel echter
zoo dikwijls ze iets doen uit ongeloovigheid. Zooals immers een
geloovige een dagelijksche zonde of zelfs een doodzonde kan
bedrijven door een daad, welke hij niet herleidt tot het doel van
het geloof, zoo ook kan een ongeloovige een goede daad stellen,
wanneer hij die niet herleidt tot het doel van het ongeloof.

Antwoord op de bedenkingen. — 1. Die woorden moet
men ofwel zoo verstaan, dat het leven der ongeloovigen niet vrij
kan zijn van zonde, daar de zonden niet vergeven worden zonder
het geloof, ofwel zoo, dat al wat ze doen uit ongeloovigheid
zonde is. Daarom wordt (t. a. pl.) ook gezegd, dat al wie leeft

óf handelt als een ongeloooige zwaar zondigt.
2. Het geloof richt het inzicht met betrekking tot het bovénnatuurlijk einddoel, maar het licht van de natuurlijke rede kan
ook het inzicht richten met betrekking tot een goed, dat met de
natuur overeenkomt.
3. Het ongeloof verstoort bij de ongeloovigen niet zóó volko­
men de natuurlijke rede, dat ze in het geheel geen kennis der
waarheid zouden hebben, waardoor het hen mogelijk is een goede
daad te stellen. Wat Comelius betreft moet men in aanmerking
nemen, dat hij geen ongeloovige was, want dan zou zijn werk aan
God niet welgevallig geweest zijn, daar niemand zonder het ge­
loof aan God behagen kan. Hij had een impliciet geloof, want de
waarheid van het Evangelie was nog niet bekend. Daarom werd
Petrus tot hem gezonden, om hem beter in het geloof te onder­
richten.
V* ARTIKEL.
Zijn er verschillende soorten van ongeloof?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat el' geen verschillende
soorten van- ongeloof zijn. — 1. Daar immers het geloof en het
ongeloof contradictorisch tegengesteld zijn, moeten zij hetzelfde
voorwerp hebben. Welnu, het formeel voorwerp van het geloof
is de Eerste Waarheid, waardoor het geloof één is, hoewel het­
geen materieel onder het geloof valt veelvuldig is. Bijgevolg is de
Eerste Waarheid ook het voorwerp van het ongeloof; wat de
ongeloovige weigert te gelooven, valt slechts materieel onder het
geloof. Welnu, de soorten verschillen niet door de mateneele,
maar wel door de formeele beginselen. Bijgevolg is er in het on­
geloof geen soortelijk verschil, volgens de waarheid met betrek­
king waartoe de ongeloovigen dwalen.

2. Men kan van de geloofswaarheid afdwalen op oneindig ver­
schillende wijzen. Indien er dus in het ongeloof een soortelijk ver­
schil was volgens de verschillende dwalingen, dan zouden er on-


eindig veel soorten van ongeloof zijn, zoodat ze niet in aanmerking
moeten worden genomen.
3. Eenzelfde ding wordt niet aangetroffen bij verschillende
soorten. Welnu, men kan ongeloovig zijn omdat men dwaalt om­
trent verschillende punten. Bijgevolg kunnen er uit het verschil
van dwaling geen verschillende soorten van ongeloof ontstaan, en
bijgevolg zijn er geen verschillende soorten ongeloof.
Daartegenover staat echter, dat aan elke-deugd verschillende
soorten van ondeugden tegengesteld zijn. <( Het goede immers
gebeurt slechts op één wijze, het vaad daarentegen op veelvul­
dige wijze », zooals blijkt uit Dionysius (Over de goddelijke
Namen, 4C HL), alsook uit den Wijsgeer (2e Boek der Ethica,
6° H.). Welnu, het geloof is één deugd, en bijgevolg zijn er ver­
schillende soorten van ongeloof aan tegengesteld.
Leerstelling. — Zooals boven gezegd werd (la 2ae, Kw.
64), bestaat de deugd hierin, dat men een bepaalden regel van
menschelijk kennen of handelen naleeft. Welnu met betrekking
tot hetzelfde voorwerp kan men dien regel slechts op één wijze* 3


naleven, terwijl men er op verschillende wijzen van af kan wij­
ken, waaruit volgt, dat aan eenzelfde deugd verschillende on­
deugden tegengesteld zijn. Het verschil nu van de ondeugden,
die aan iedere deugd tegengesteld zijn, kan op twee manieren
beschouwd worden : ten eerste, volgens hun verschillende* ver­
houding tot de deugd, en zoo zijn er sommige bepaalde ondeug­
den tegengesteld aan de deugd. Met eenzelfde zedelijke deugd
b. v. is in strijd een ondeugd door teveel en een andere door
tekort. Ten tweede kan men het onderscheid tusschen de ondeug­
den, die tegengesteld zijn aan eenzelfde deugd, beschouwen naar
gelang een of ander ontbreekt, wat tot de deugd vereischt wordt.
En op die manier is er een oneindig aantal ondeugden tegen­
gesteld aan eenzelfde deugd, b. v. aan de matigheid of aan de
sterkte, omdat de verschillende omstandigheden, die tot de deugd
vereischt zijn, op oneindig veel verschillende wijzen kunnen ont­
breken, waardoor van de deugd wordt af geweken. Daarom zei­
den de Pythagoreërs, dat het kwaad oneindig is.
Men moet dus besluiten, dat indien men het ongeloof beschouwt
in zijn verhouding tot het geloof, er verschillende soorten van
ongeloof zijn, en wel in bepaald getal. De zonde van ongeloof
bestaat immers hierin, dat men het geloof niet wil aanvaarden, en

dat kan op twee manieren geschieden : ofwel weigert men het
geloof te aanvaarden, zonder het ooit te hebben gehad,
en
dat is het ongeloof der heidenen; ofwel weigert men nog langer
Het geloof te aanvaarden, dat men eenmaal in voorafbeeldingen
heeft gehad, — en dat is het ongeloof der Joden; ofwel in de ge­
openbaarde waarheid zelf gekend heeft, — en dat is het ongeloof
der ketters. Men kan dus zeggen, dat dit de drie algemeene soor­
ten van ongeloof zijn. Indien men echter de soorten van ongeloof
onderscheidt volgens de dwalingen met betrekking tot de punten
van het geloof, dan zijn de soorten van ongeloof niet meer be­
paald, want cle dwalingen kunnen tot in het oneindige vermenig­
vuldigd worden, zooals blijkt uit Augustinus in zijn Boek Over*
de Ketterijen.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Men kan het for­
meel object van een zonde op twee manieren beschouwen : ten
eerste, volgens het inzicht van hem, die een zonde bedrijft, en
dan is datgene, wat de zondaar nastreeft, het formeel object van
de zonde, wat er dan ook het soortelijk verschil van is. Ten
tweede, volgens den aard van het kwaad, en dan is het formeel
object van de zonde het goede, waar van afgeweken wordt. Zoo
beschouwd, behoort de zonde niet tot een bepaalde soort, maar

is ze integendeel een gemis van soort. Daaruit volgt, dat, wanneer
men datgene beschouwt, waar men van afwijkt, het object van
het ongeloof de eerste waarheid is. Beschouwt men echter dat­
gene, wat men nastreeft, dan is het formeel object van het onge­
loof ae valsche meening, die men aanhangt, die er dan ook het
soortelijk verschil van is. Evenals de liefde één is, in zoover ze
met het opperste goed vereenigt, en er toch verschillende aan de
liefde tegengestelde ondeugden zijn, zoowel omdat zij ons door
de liefde voor de tijdelijke goederen afwenden van het ééne Op­
perste Goed, als om de verschillende ongeregelde verhouding tot
God, zoo is ook het geloof één deugd, omdat wij er door de ééne
Eerste Waarheid aanhangen, en zijn er menigvuldige soorten van
ongeloof, omdat de ongeloovigen verschillende valsche meeningen volgen.
2. Die bedenking gaat uit van het onderscheid tusschen de
sooiten Van ongeloof, dat volgt op het verschil van punten, waarin
men dwaalt.
^l
oel°of één is, omdat het veel dingen gelooft
met etrekking tot één, zoo ook kan het ongeloof één zijn, zelfs
m ien men omtrent vele dingen dwaalt, in zoover alles betrekking
ee t op eén ding; het is echter niet onmogelijk, dat iemand dwaalt

door verschillende soorten van ongeloof, evenals eenzelfde mensch
onderhevig kan zijn aan verschillende ondeugden en verschillende
lichamelijke ziekten.
VIC ARTIKEL.
Is het geloof der heidenen een zwaarder zonde dan dat van de
anderen?
Bedenkingen. — Men beweert, dat het ongeloof der hei­
denen een zwaarder zonde is, dan dat van anderen. — 1. Even­
als immers een lichamelijke ziekte zwaarder is, naargelang ze een
meer voornaam lidmaat aantast, zoo ook is een zonde zwaarder,
naargelang de tegenstelling met wat voornamer is in de deugd
grooter is. Welnu het voornaamste in het geloof is het geloof in
Gods eenheid, die de heidenen verwerpen, wanneer ze aan menig­
vuldige góden gelooven. Hun ongeloof is dus het zwaarste.
2. Bij de ketters is de ketterij des te hatelijker, naargelang er
méér en meer voorname geloofswaarheden worden geloochend.
Zoo is de ketterij van Arius, die de Godheid van Christus loo-


chende, verfoeilijker dan de ketterij van Nestorius, die Zijn
menschheid loochende. Welnu de heidenen loochenen méér en
meer voorname punten van het geloof dan de Joden en de ketters,
daar ze geen enkel punt van het geloof aanvaarden. Hun ongeloof
is dus het zwaarste.
3. Elk goed vermindert het kwaad. Welnu er is een zeker
goed in de Joden, want ze belijden, dat het Oud Testament van
God komt; ook in de ketters, want ze nemen het Nieuw Testa­
ment aan. Beiden zondigen dus minder zwaar dan de heidenen,
die de twee Testamenten verwerpen.
Daaitegenover echter staat wat gezegd wordt in den IIn Brief
van Petrus (2, 21) : (( Het ware verdienstelijJ^er geweest voor
hen, den weg der gerechtigheid niet te kennen, dan achteruit te
keeren, na den weg gekend ie hebben )). Welnu de heidenen
kenden den weg der gerechtigheid niet; de ketters en de Joden
aarentegen hebben hem verlaten, na hem in een zekere maat
gekend te hebben. Bijgevolg is hun zonde zwaarder.

Leerstelling. — Zooals (in het vorig artikel) gezegd werd,
an men in het ongeloof twee dingen beschouwen : ten eerste,
e vei ouding van het ongeloof tot het geloof; en wat dat be-* 3

treft, zondigt hij zwaarder tegen het geloof, die weigert het ge­
loof te aanvaarden, dat hij eenmaal heeft gehad, dan hij, die het
geloof verloochent, zonder het ooit gehad te hebben, zooals
hij zwaarder zondigt, die zijn belofte niet vervult, dan hij die
niet doet wat hij nooit beloofd heeft. In dat opzicht is het on­
geloof der ketters, die het geloof van het Evangelie eenmaal be­
leden, maar het verloochenen door het te vervalschen, een zwaar­
der zonde dan het ongeloof der Joden, die het geloof van het
Evangelie nooit hebben aanvaard. Omdat de Joden echter in de
Oude Wet een voorafbeelding er van hebben gekend, die ze
echter vervalscht hebben door ze verkeerd te verklaren, daarom
is hun o'ngeloof een zwaarder kwaad dan dat van de heidenen,
die het geloof van het Evangelie nooit hebben aanvaard. Ten
tweede kan men in het ongeloof beschouwen de vervalsching van
wat tot het geloof behoort; en omdat de heidenen omtrent méér
waarheden dwalen dan de Joden, en de Joden omtrent méér waar­
heden dan de ketters, is, wat dat betreft, het ongeloof der heide­
nen zwaarder dan dat der Joden, en het ongeloof der Joden
zwaarder dan dat der ketters, ofschoon het voor enkelen ook
andersom kan zijn, b. v. voor de Manicheërs, die omtrent méér
geloofswaarheden dwalen dan de heidenen. Wat nu echter de
zondeschuld betreft, moet men aan de eerste beschouwing meer

belang hechten dan aan de tweede. Zooals immers (in het eerste
Artikel van deze Kwestie) gezegd werd, ligt de schuld van het
ongeloof meer in het verloochenen van het geloof, dan in het
missen van wat tot het geloof behoort, want zooals (t. a. pl.) ge­
zegd werd, schijnt dat gemis eerder een straf te zijn. Bijgevolg
is, volstrekt gesproken, het ongeloof der ketters het zwaarste.

. Daaruit blijkt ook het Antwoord

VIP ARTIKEL.
Mag men in het openbaar redetwisten met de ongeloovigen?

Bedenkingen. — Men beweert, dat men in het openbaar
met de ketters niet mag redetwisten. — 1. De Apostel immers
zegt in zijn IIn Brief aan Timotheus (2, 14) : « Wil geen 1vootdensirijd voeren, dat dient tot niets, dan om de toehoorders te
bederven. » Welnu men kan niet in het openbaar redetwisten met
de ongeloovigen, zonder woordenstrijd te voeren. Bijgevolg mag
men niet in het openbaar redetwisten met de ongeloovigen.

2. De wet van Martianus Augustus, door de Canons bekrach­
tigd (Verhandelingen van het Concilie van Chalcedon, 3), zegt
het volgende : « Men beleedigt de leer van het heilig Synode,
Wanneer men in twijfel trekt of in het openbaar beixvist rvat een­
maal beslist en geregeld is ». Welnu, alles wat tot het geloof
behoort, werd door de kerkvergaderingen beslist. Het is dus een
zware zonde, nl. een beleediging der Synode, in het openbaar te
redetwisten over een punt van het geloof.
3. Wanneer men redetwist gebruikt men bewijsvoeringen.
Welnu een bewijsvoering is iets, wat iets twijfelachtigs geloof­
waardig maakt. De geloofswaarheden mag men echter niet in
twijfel trekken, want ze zijn volstrekt zeker. Dus mag men niet
in het openbaar over de geloofswaarheden redetwisten.

Daartegenover echter staat, dat de Handelingen der Aposte­
len (9, 22 en 29) zeggen, dat Saulus des te stoutmoediger Werd
en de Joden verlegen maakte, en dat hij met de heidenen sprak
en met de Grieken redetwistte.
Leerstelling. — In het redetwisten over het geloof moet2 3

men onderscheid maken tusschen hem die redetwist, en de toehoorders. Bij hem die redetwist moet men het inzicht in aanmer­
king nemen. Indien hij immers redetwist omdat hij twijfelt aan
het geloof en de waarheid van het geloof niet voor zeker houdt,
doch haar wil onderzoeken door bewijsvoeringen, dan is het onbetwistbaar, dat hij zondigt door twijfel aan het geloof en door
ongeloovigheid. Indien men echter redetwist over het geloof om
de dwalingen te weerleggen of om de oefening, dan is het goed te
keuren. Van den kant van de toehoorders moet men in aanmer­
king nemen of zij, die den redetwist bij wonen, in het geloof on­
derwezen zijn en er in vaststaan, ofwel eenvoudige lieden zijn
met een wankelbaar geloof. Wat de eersten betreft, levert het
redetwisten over het geloof geen gevaar op. Wat echter de eenvoudigen betreft, moet men het volgende onderscheid maken :
ofwel worden zij bewerkt door de ongeloovigen, b. v. door de
Joden, de ketters of de heidenen, die hen trachten afvallig te
maken, ofwel worden ze daar niet toe uitgelokt, zooals in de lan­
den waar er geen ongeloovigen zijn. In het eerste geval is het
noodig in het openbaar te redetwisten over het geloof, op voor­
waarde dat er bekwame en geschikte personen zijn, die de dwa­
lingen kunnen weerleggen. Zoo toch zullen de eenvoudige lieden
versterkt worden in het geloof en zal men aan de ongeloovigeh


niet de gelegenheid geven om anderen in dwaling te brengen, zoo­
veel te meer, dat het stilzwijgen van hen, die moeten weerstaan
aan al wie de geloofswaarheden poogt te vervalschen, als een be­
vestiging zou zijn van de dwaling. Daarom zegt Gregorius (Her­
derlijke Brieven, 2° Deel, 4° H.) : « Zooals een onvoorzichtig
Woord aanleiding geeft tot dwaling, zoo ook laat het onvoorzichtig
stilzwijgen diegenen aan de dwaling over, die men kan onder­
wijzen ». In het tweede geval echter is het gevaarlijk in het bij­
zijn van eenvoudigen te redetwisten over het geloof, omdat hun
geloof er vaster door staat, dat ze nooit iets hoorden wat er van af­
wijkt. Daarom is het niet goed, dat ze de geloovigen zouden
hooren redetwisten over het geloof.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De Apostel ver­
biedt niet eiken redetwist, doch een ongeregelden redetwist, die
meer met woorden gevoerd wordt dan met stevige beweringen.
2. De aangehaalde wet verbiedt het openbaar redetwisten om­
trent het geloof, dat ingegeven wordt door een twijfel aan het
geloof, en niet het redetwisten met de bedoeling om het geloof
te bevestigen.

3. Men moet niet redetwisten over het geloof alsof men er aan
twijfelde, doch om de waarheid bekend te maken en de dwalingen te weerleggen. Want het is soms noodig met de ongeloovigen
te redetwisten om het geloof te bevestigen, ofwel om het geloof
te verdedigen, naar het woord uit den In Brief van Petrus (3, 13);
(( Wees altijd bereid om iedereen te Woord te staan, die u reken­
schap vraagt over de hoop en het geloof, die in u zijn », ofwel om
de afgedwaalden te overtuigen, naar het woord uit den Brief j
aan Titus (1,9) : « Opdat hij hen vermanen kunne met de ge- ;
zonde leer, en de tegensprekers Weerleggen )>.
VIIIC ARTIKEL.
Mag men de ongeloovigen dwingen om te gelooven?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat men de ongeloovigen
niet mag dwingen om te gelooven. — 1. We lezen immers bij
Mattheus (13, 28-29), dat de dienaren van den huisvader, op

wiens akker onkruid was gezaaid, hem vroegen : (( Wilt gij,
dat wij er naartoe gaan en het uittrekken? », waarop de huisvader
antwoordde : « Neen, opdat gij niet bij het uitrukl?cn van het
onkruid, tegelijk de tarwe uittrekt ». Daarop zegt Chrysostomus
(46° of 47' Homilie op Mattheus) : « De Heer zegt dit om doodslag te verbieden. Men moet de ketters immers niet dooden, Want
als men zulks doet, zullen er tegelijk veel Heiligen door geschokt
Worden ». Om dezelfde reden dus mogen de ongeloovigen niet
gedwongen worden om te gelooven.
2. In de Decreten (45e Deel, Canon Over de Joden) wordt
gezegd : « Omtrent de Joden beveelt het H. Synode, dat men.
voortaan niemand mag dwingen om te gelooven )). Om dezelfde
reden mag men ook de andere ongeloovigen niet dwingen om te
gelooven.
1
3. Augustinus zegt in zijn 26° Verhandeling over Joannes :
(( Andere dingen vermag de mensch zonder het te willen, geloo~
ven echter k&n hij niet zonder het te willen ». Welnu den wil kan
men niet dwingen, en bijgevolg mag men de ongeloovigen niet
dwingen om te gelooven.
4. Bij Ezechiël (18, 23 en 32) wordt gezegd in naam van
God : (( Ik wil niet den dood van den zondaar ». Welnu wij'
potest homo nolens, credere vero non nisi volens. Sed voluntas cogi non

boven gezegd werd (la 2ae, Kw. 19, Art. 9 en 10), en bijge­
volg mogeiv wij niet willen, dat de ongeloovigen gedood worden.
Daartegenover staat echter wat we lezen bij Lucas (14, 23) ;
« Ga uit op de ivegen en bij de omheiningen, en dwing hen bin­
nen te komen, opdat mijn huis vol gerake )). Welnu de menschen
gaan binnen in Gods huis, dit is in de Heilige Kerk, door het
geloof. Bijgevolg moet men sommigen dwingen om te gelooven.
LEERSTELLING. — Onder de ongeloovigen zijn er, die het ge­
loof nooit hebben aanvaard, zooals de heidenen en de Joden, en
die mag men geenszins dwingen om te gelooven, want om te ge­
looven moet men het willen. Indien het echter mogelijk is, mogen
de geloovigen hen verhinderen om iets te doen tegen het geloof,
zooals godslastering, verderfelijke propaganda, of openbare ver- i
volging. Daarom voeren de geloovigen dikwijls oorlog tegen de
ongeloovigen, niet om ze te dwingen om te gelooven, want zelfs
indien men ze overwon en gevangen nam, dan zou het nog van
hun vrijheid afhangen, al dan niet te gelooven, — maar om hen
te verhinderen het geloof in Christus te bestrijden. Andere onger


loovigen hebben het geloof eenmaal aanvaard en belijden het,
zooals de ketters en de afvalligen, en die ongeloovigen moet men,
zelfs door lichamelijke straffen, dwingen om na te komen wat ze
geloofd hebben, en getrouw te zijn aan wat ze eenmaal hebben
aanvaard.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Sommigen meenen,
dat door die woorden niet verboden wordt de ketters in den ban
te doen, maar hen te dooden, zooals blijkt uit de aangehaalde
woorden van Chrysostomus. En Augustinus zegt in zijn Brief aan
Vincentius (93c Brief) : « Vroeger dacht ik> dat men niemand
door geweld tot de eenheid van Christus mocht dwingen, maar dat
men moest handelen door het woord en door redetwisten strijden.
Die meening werd echter Weerlegd niet door woorden van tegen­
standers, maar door feiten, die het tegenovergestelde bewezen. De
vrees voor de wetten is voor velen zoo voordeelig geweest, dat ze
zeggen : God zij dank> die onze banden heeft verbroken ». Wan­
neer nu de Heer zegt : (( Laat beide groeien tot den oogsttijd )),
dan blijkt de zin van die woorden uit wat volgt, nl. : (( Opdat
gij niet, bij het uitrukken van het onkruid, tegelijk de tarwe uit­
rukt ». Zooals Augustinus zegt in zijn antwoord op den brief van

Parmenianus (3° B., 2° H.), blijkt daar duidelijk uit, dat wan­
neer zull^s niet te vreezen is, Wanneer de misdaden van wie daït
ook zóó goed door allen geldend zijn en verfoeid worden, dat ze
ofwel in het geheel geen verdedigers vinden, o] althans niet zulken, Waardoor er scheuring kan ontstaan, de strengheid van de
tucht niet mag sluimeren.
2. Indien de Joden het geloof nooit hebben aanvaard, dan mo­
gen zij er niet toe gedwongen worden. Hebben ze echter het
geloof aanvaard, dan moet men ze dwingen om het te behouden,
zooals t. a. pl. gezegd wordt.
3. Zooals men vrij is een belofte te doen, maar verplicht is om
ze ie vervullen (Glossa van Lombardus op Ps. 75, 12), zoo ook
is men vrij om het geloof al dan niet te aanvaarden, maar is men
verplicht het te behouden, wanneer men het eenmaal heeft aan­
vaard. Daarom moeten de ketters gedwongen worden om het ge­
loof .te bewaren. Augustinus zegt immers aan Graaf Bonifacius
(185e Brief) : « Wie durft te beweren, dat men vrij is om te gelooven of niet te gelooven? Wie durft te zeggen, dat Christus
niemand gedwongen heeft? Dat ze liever erkennen, dat Christus
eerst Paulus heeft gedwongen en hem daarna heeft onderwezen )).

4. In dezelfden Brief zegt Augustinus (8° H.) : « Niemand
onder ons wil, dat een f^etter verloren gaat. Doch het huis van
David had nooit vrede gekend, wanneer zijn zoon Ahsalon niet
gevallen was in den oorlog, dien hij tegen zijn vader voerde. Zoo
ooi? w het voor het moederhart der Katholieke Kerk een troost,
dat ze de anderen in haar schoot bewaart en zoovele volkeren zalig
maakt door het verlies van enkelen ».
IXe ARTIKEL.
Mag men met de ongeloovigen omgaan?
Bedenkingen. — Men beweert, dat men met de ongeloovi­
gen mag omgaan. — 1. De Apostel immers zegt in den In Brief
aan de Corinthlërs (10, 27) : « Indien een ongeloovige u aan zijn
tafel uitnoodigt en gij zijn uitnoodiging aanneemt, eet van~alles
rvat U wordt voorgezet », en Chrysostomus zegt (25e Homelie op
den Brief aan de Hebreërs) : «. Indien gij wilt aanzitten aan de


iafel der keidenen, dan willen rve u. dit geenszins verbieden »,
Welnu, bij iemand aan tafel aanzitten is met hem omgaan. Men
mag dus met de ongeloovigen omgaan.
2. De Apostel zegt in zijn In Brief aan de Corinthiërs (5, 12) ;
<( Wat zou Hf immers de buitenstaanders oordeelen? » Welnu
de ongeloovigen zijn buitenstaanders. Ofschoon de Kerk verbiedt
om met sommige ongeloovigen om te gaan, toch moet men aan
de geloovigen niet allen omgang met de ongeloovigen verbieden.
3. Een meester kan zich door zijn dienaar niet laten dienen
dan door met hem om te gaan, ten minste door met hem te spre­
ken, want een meester doet zijn dienaar handelen door zijn bevel.
Welnu de Christenen mogen ongeloovige dienaars hebben, Joden
of zelfs heidenen en Sarazenen. Bijgevolg is hen toegelaten met
hen om te gaan.
Daartegenover echter staat dat in het Boek Deuteronomium (
(7, 2-3) gezegd wordt : « Gij zult met hen geen verbond sluiten,
noch medelijden hebben met hen, noch met hen huizen )). En op
de woorden uit Leviticus (13, 22) « De vrouw, die in de maand­
stonden » enz. zegt de Glossa : « Men moet zich hoeden voor
allen afgodendienst, en niet in aanraking komen met afgodendie­
naars noch met hun volgelingen, noch met hen omgaan ».* 3

Leerstelling. — De omgang met een bepaald persoon kan
aan de geloovigen ontzegd worden, ofwel om hem te straffen met
wien het de geloovigen verboden wordt om te gaan, ofwel om
hem te behoeden, aan wie men verbiedt met anderen om te gaan.
pie redenen kan men terugvinden in de woorden van den Apos­
tel (1° Blief aan de Corinthiërs, 5). Want na den ban te hebben
uitgesproken geeft hij als reden op : (( Weet gij niet, dat een
greepje zuurdeesem het geheele deeg zuur maakt? » (6). Verder
wijst hij de reden van de straf aan, die door de Kerk wordt
opgelegd, wanneer hij zegt : «Oordeelt gij niet die binnen zijnP»
(12). De Kerk verbiedt aan de geloovigen den omgang met die
ongeloovigen, die nooit het christelijk geloof aanvaard hebben,
nl. de heidenen en de Joden, maar niet om de eerste reden. Ze
heeft er immers geen geestelijke, maar slechts een tijdelijke rechts­
macht over, wanneer nl. die ongeloovigen onder de Christenen
wonen en er een misdrijf begaan, dat door de geloovigen met
tijdelijke straffen gestraft wordt. Om die reden, nl. tot straf, ver­
biedt de Kerk echter aan de geloovigen om te gaan met die on­
geloovigen, die afwijken van het geloof, dat ze eenmaal aanvaard
hadden, hetzij ze het geloof vervalschten, zooals de ketters, hetzij


ze volkomen afwijken van het geloof, zooals de afvalligen. Tege^
beide immers spreekt de Kerk den ban uit.
Wat de tweede reden betreft, moet onderscheid gemaakt wor­
den, volgens het verschil van personen, gevallen en tijden. Indieu
immers sommigen sterk staan in hun geloof, zoodat er niet te
vreezen valt, dat zij door hun omgang met de ongeloovigen hun
geloof zouden verliezen, maar eerder mag verhoopt worden, dat
de ongeloovigen zich zullen bekeeren, dan moet men hen niet
verbieden, om te gaan met de ongeloovigen, die het geloof nooit
hebben aanvaard, nl. met de heidenen en de Joden, voornamelijk
wanneer dat noodig is. Indien het echter gaat over eenvoudige
lieden, die niet vast staan in hun geloof, en van wie men met
waarschijnlijkheid vreezen mag, dat ze tot wankelen zullen ge­
bracht worden, dan moet men hen den omgang met de ongeloovi­
gen verbieden, voornamelijk met te groote gemeenzaamheid of
zonder noodzakelijkheid.
— 1. (Ontbreekt.)
2. De Kerk heeft geen rechtsmacht om de geloovigen met gees- j
telijke straffen te straffen; ze heeft echter rechtsmacht om som­
mige ongeloovigen tijdelijke straffen op te leggen, waartoe beAntwoord op de bedenkingen.


hoort, dat de Kerk soms, om bepaalde misdrijven, aan de ongeloovigen den omgang met de geloovigen verbiedt.
3. Het is waarschijnlijker, dat een dienstknecht, die onder het
gezag van een meester staat, zich bekeeren zal tot het geloof van
zijn meester die geloovig is, dan andersom. Daarom is het niet
verboden, dat de geloovigen ongeloovige dienstknechten zouden
hebben.Ontstond er echter gevaar voor den meester door den om­
gang met dergelijke dienstknechten, dan zou hij hen uit zijn
dienst moeten ontslaan, naar het gebod van den Heer (Mattheus,
3, 30) : (( Indien uu) voet u oorzaag is van ergernis, houiv hem
ö/, en Werp hem van u weg ».
Wat de woorden aangaat, die tegen de bedenkingen werden
aangevoerd, moet in aanmerking worden genomen, dat de Heer
dit bevolen heeft met betrekking tot die heidenen, waarvan het
land bezet was door de Joden, 'die tot afgodendienst geneigd
waren. Het was immers te vreezen, dat ze door een voortdurenden omgang met hen hun geloof zouden verliezen. En daarom
wordt (op dezelfde plaats) gezegd (Deuteronomium, 7, 4) : <( Hij
zal uw zoon misleiden opdat hij mij niet volge ».
Xe ARTIKEL.
Mogen de ongeloovigen aangesteld worden als oversten of
gezagvoerders over de geloovigen?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de ongeloovigen mogen
a»ngesteld worden als oversten of gezagvoerders over de geloo­
vigen. — 1. De Apostel immers zegt in zijn II ' Brief aan Timotheus (6, 1) : « Alle slaven, die onder hel jul{ staan, moeten hun,
meesters met alle eer hoogachten ». En dat hij over de heidenen
spreekt blijkt duidelijk uit wat volgt (2) : (( Die echter gelooüi- j
ge meesters hebben, mogen ze niet minachten )). Ook bij Petrus
(1° Br., 2, 18) lezen we: «.Gij, dienstboden, ïveesl met alle ontzag
aan de meesters onderdanig, niet enfyel aan de welwillende, maar
00k aan de lastige ». Welnu de Apostelen zouden dat niet ber
velen, indien de ongeloovigen geen gezag mochten voeren over
de geloovigen. Bijgevolg mogen de ongeloovigen gezag voeren
over de geloovigen.
2. Al wie behoort tot het huis van een vorst is aan hem onder- j
worpen. Welnu sommige geloovigen behoorden tot het huis van j


ongeloovige vorsten, want er wordt gezegd in den Brief aan de
Philipensers (4, 22) : « U groeten al de heiligen en het meest
nog zij uit hel huis van Cesar », d. i. van Nero, die een ongeloo­
vige was. Bijgevolg mogen de ongeloovigen gezag voeren over de
geloovigen.
3. Zooals de Wijsgeer zegt in het 1° Boek der Politica (2C H.),
is de dienstknecht het werktuig van den meester voor al wat het
menschelijk leven betreft, zooals de helper van den ambachtsman
zijn werktuig is voor al wat het ambacht betreft. Welnu in zulke
dingen mag een geloovige onderworpen zijn aan een ongeloovige,
want de geloovigen mogen planters zijn bij de ongeloovigen. Bij­
gevolg mogen de ongeloovigen oversten zijn van de geloovigen en
er gezag over voeren.
Daartegenover staat echter, dat het^aan iemand, die gezag
voert, toekomt zijn onderhoorige te oordeelen. Welnu, de onge­
loovigen mogen de geloovigen niet oordeelen, want de Apostel
zegt in zijn I" Brief aan de Corinthiërs (6, 1) : (( Durft iemand
van u, als hij een geschil heeft tegen een ander, ten oordeel gaan
hij de ongerechtigen (d. i. bij de ongeloovigen) en niet bij de* 3


heiligen? )) Bijgevolg mogen de ongeloovigen geen gezag voeren
over de geloovigen.
Leerstelling. — We kunnen dit vraagstuk op twee manie­
ren beschouwen. Er kan immers ten eerste spraak zijn over de
eerste aanstelling tot heerschers en gezagvoerders van ongeloovi­
gen over geloovigen, en dat mag men geenszins toelaten, want dit
zou een ergernis zijn en een gevaar voor het geloof. Zij immers
diè onder iemands gezag staan, kunnen door hun meester er gemakkelijk toe overhaald worden, om naar zijn wil te handelen»
of ze moeten een sterk karakter hebben. Daarbij komt nog, dat
de ongeloovigen het geloof zullen misprijzen, wanneer zij de ge­
breken der geloovigen kennen. Daarom ook verbood de Apostel,
dat de geloovigen hun geschillen zouden onderwerpen aan het
oordeel van ongeloovige rechters. De Kerk laat dan ook niet
toe, dat ongeloovigen rechtsmacht zouden verkrijgen over de ge- j
loovigen of over hen zouden worden aangesteld, door welk ambt
dan ook.
Er kan ten tweede spraak zijn van een heerschappij of een j
gezag, dat reeds uitgeoefend wordt; en daaromtrent moet men
m aanmerking nemen, dat de heerschappij en het gezagvoeren men­

schelijke instellingen zijn, maar het onderscheid tusschen geloovigen
en ongeloovigen door goddelijke instelling bestaat. Welnu, het
goddelijk recht, dat bestaat.door de genade, neemt het menschelijk recht niet weg, dat bestaat door de natuurlijke rede. Daaruit
volgt, dat het onderscheid tusschen geloovigen en ongeloovigen,
op zich zelf beschouwd, de heerschappij en het gezagvoeren d'er
ongeloovigen over de geloovigen niet wegneemt. Toch kan dat
recht op heerschappij en gezag op rechtvaardige wijze worden
ontnomen door de uitspraak en op bevel der Kerk, die met god­
delijk gezag bekleed is, omdat de ongeloovigen door hun ongeloof
hun gezag verdienen te verliezen over de geloovigen, die kinde­
ren Gods geworden zijn.
Van dat recht maakt de Kerk soms gebruik, soms niet. Wat
immers de ongeloovigen betreft, die vallen onder de tijdelijke
rechtsmacht van de Kerk en haar leden, heeft de Kerk bepaald,
dat een slaaf van de Joden, die christen wordt, onmiddellijk een
vrije man wordt, zonder dat hij een losprijs hoeft te betalen,
indien hij als slaaf geboren is; en hetzelfde geldtrvoor een ongeloovige, die gekocht werd om een heer te dienen; indien hij
echter gekocht werd om verkocht te worden, dan moet de mees­
ter hem binnen de drie maanden op de markt brengen om ver­
kocht te worden. Daarin is de Kerk niet onrechtvaardig : de

Joden immers zijn de slaven van de Kerk en de Kerk mag over
hun goederen beschikken, zooals ook de tijdelijke vorsten wetten
hebben uitgevaardigd omtrent hun onderdanen, in het belang van
de vrijheid. Wat betreft de ongeloovigen, die niet vallen onder
de tijdelijke rechtsmacht van de Kerk of van haar leden, heeft
de Kerk, om ergernis te vermijden, die bepalingen niet uitgevaar­
digd, ofschoon zij het rechtens zou mogen doen. Ook de Heer
toont aan (Mattheus, 1 7, 24, v.v.), dat Hij den tol niet hoefde te
betalen omdat de zonen vrij zijn, maar om ergernis te vermijden
gaf Hij bevel hem toch te betalen. En nadat Paulus gezegd heeft
(t. a. p. in de lc Bedenking), dat de dienstknechten hun meesters
moeten eerbiedigen, voegt hij er aan toe : « Opdat Gods naam
en Zijn leering niet zouden gelasterd worden ».
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Daaruit blijkt het
antwoord op de eerste bedenking.
2. Cesar oefende reeds het gezag uit vóór het onderscheid tusschen geloovigen en ongeloovigen, en daarom verloor hij het niet
door de bekeering van enkelen. Het was ook nuttig, dat enkele
geloovigen tot het huis van den keizer behoorden, om de andere


geloovigen te verdedigen, zooals de H. Sebastiaan de gemoederen
van de christenen aanwakkerde, wanneer zij in hun folteringen
wankelden, toen hij nog onder den krijgsmantel leefde in het huis
van Diocletianus.
3. De slaven zijn aan hun meesters onderworpen voor geheel hun
leven; de ondergeschikten aan hun overheid, voor alle werk. Maar
de helpers der ambachtslieden zijn hen alleen ondergeschikt voor
sommige bepaalde werken. Het is dus gevaarlijker, dat ongeloovigen heerschappij en gezag zouden verkrijgen over de geloovi­
gen, dan dat ze hen als helpers voor een bepaald vak zouden
gebruiken. Daarom laat de Kerk toe, dat de christenen in de lan­
den der Joden als planters zouden arbeiden, daar ze daartoe niet
noodzakelijk met hen moeten omgaan. Ook Salomon vroeg aan
den koning van Tyrus meesterknechten om de boomen door
te zagen, zooals men ziet in hel 3° Boek Kortingen (3, 6). Indien
echter uit dergelijken omgang of samenleven gevaar ontstond voor
de volharding der geloovigen, dan zou het volstrekt moeten ver­
boden worden.
XIe ARTIKEL.
Mag men den eeredienst der ongeloovigen dulden?
Bedenkingen. — Men beweert, dat men den eeredienst der
ongeloovigen niet mag dulden. — 1. Het is immers duidelijk,
dat de ongeloovigen zondigen door hun eeredienst te onderhou­
den. Welnu hij, die een zonde niet belet wanneer hij die belet­
ten kan, schijnt toe te stemmen in de zonde, zooals gezegd wordt
in de Qiossa op deze woorden uit den Brief aart de Romeinen
(1, 32) : (( Niet alleen zij, die het kwaad doen, maar zij die
instemmen met hen die het doen ». Bijgevolg zondigen zij, die
den eeredienst der ongeloovigen dulden.
2. Men mag den eeredienst der Joden gelijkstellen met af­
goderij, want op de woorden uit den Brief aan de Galaten (3,
1) : (( Laat u niet wederom met het juk der slavernij bevangen )>
zegt de Glossa: «De slavernij van de Wet is niet minder zwaar dan
die der afgoderij ». Welnu, men zou den eeredienst der afgoderij
niet dulden; wat meer is, christelijke vorsten hebben eerst de
afgodentempels laten sluiten, en daarna laten af breken, zooals* 2


Augustinus verhaalt in het 18° Boek van zijn werk De Stad Gods
(54° H.). Bijgevolg zou men ook den eeredienst der Joden niet
mogen dulden.
3. Zooals hierboven gezegd werd (3e Art.), is de zonde van
ongeloof de zwaarste zonde. Welnu, andere zonden worden niet
geduld, maar door de wet gestraft, zooals echtbreuk, diefstal,
enz. Bijgevolg mag men ook den eeredienst der ongeloovigen niet
dulden.
Daartegenover staat echter, dat wij lezen in de Decreten (45e
Deel, Can. Qui sincera), dat Gregorius over de Joden zegt :
« Men moet hen alle vrijheid laten, om hunne feestdagen te on­
derhouden en te vieren, zooals zij die totnutoe gevierd hebben, en
zooals hun Vaderen eeurven lang hebben gedaan )).
Leerstelling. — Het menschelijk bestuur vloeit voort uit
het goddelijk bestuur, en moet het ook navolgen. Welnu, ofschoon,
God almachtig is en het opperste goed, duldt Hij toch, dat er in
het heelal een of ander kwaad bedreven wordt, wat Hij zou kun­
nen beletten, opdat door dat kwaad te beletten geen grooter goed3


zou verhinderd worden of geen grooter kwaad zou geschieden.
Daarom dulden ook zij, die gezag voeren in het menschelijk be­
stuur, met recht een of ander kwaad, om het goede niet te verhin­
deren, en om geen aanleiding te geven tot grooter kwaad. Zoo
zegt Augustinus in zijn Boek Over de Orde (2° B., 4" H.) :
{(Neemt de ontuchtvrouwen weg uit de menschclijke gemeenschap,
en ge zult alles overhoop Werpen door de driften ». Ofschoon
dan de ongeloovigen zondigen door hun eeredienst, toch mag men
hem dulden, ofwel om een of ander goed, dat er uit volgt, ofwel
om een of ander kwaad dat men er door vermijdt. Uit het
onderhouden van den eeredienst der Joden, die vroeger een
voorafbeelding was van de waarheid van het geloof, dat wij
ontvangen hebben, volgt dit goed, dat onze vijanden zelf getui­
gen voor ons geloof, en ons op figuurlijke wijze voorstellen wat
wij gelooven. En daarom wordt hun eeredienst geduld. De eere­
dienst van andere ongeloovigen, die geen waarheid insluit, noch
eenig nut oplevert, moet niet geduld worden, dan om een gebeurlijk kwaad te vermijden, nl. ergernis of scheuring, waar het ver­
bod aanleiding zou kunnen toe geven, of om de zaligheid niet te
beletten van hen, die dank zij die verdraagzaamheid zich stilaan
tot Het geloof bekeeren. Daarom heeft de Kerk soms ook den


eeredienst van ketters en heidenen geduld, wanneer de ongeloovigen zeer talrijk waren.
Daaruit blijkt het ANTWOORD OP DE BEDENKINGEN.

XIIe ARTIKEL.
Mag men de kinderen van de Joden en andere ongeloovigenf
doopen tegen den wil der ouders in?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat men de kinderen der
Joden en andere ongeloovigen mag doopen tegen den wil der
ouders in. — 1. De huwelijksband immers is sterker dan het va­
derlijk gezag over de kinderen, want het vaderlijk gezag kan
verbroken worden door een mensch, wanneer nl. de zoon meerder­
jarig wordt, terwijl de huwelijksband door geen mensch kan ver­
broken worden, naar het woord van Mattheus (19, 6) : <( Wal
God heeft gebonden, mag de mensch niet scheiden. » Welnu

de huwelijksband wordt ontbonden om reden van het ongeloof.
De Apostel zegt immers in zijn In Brief aan de Corinthiërs (7, 15) :
(( Als de ongeloovige echtgenoot wil scheiden, laat hem scheiden.
In dit geval blijft de broeder of de zuster niet verbonden. )) EW
een Canon (28, 1) zegt, dat indien een ongeloovige echtgenoot
me* ZOnc^er beleediging van den Schepper wil leven met zijn
we erhelft, deze met hem niet moet samenleven. Zooveel te meer
oudt dus het recht van het vaderlijk gezag over de kinderen op
om re en van ongeloof, en bijgevolg mogen de kinderen gedoopt
worden tegen den wil der ouders in.
2. Men moet den mensch meer beschutten tegen het gevaar
jan. wefUWigen ^00<^’ ^an te§en het gevaar van den tijdelijken
°° k r U *nc^ien men za§*
iemand in doodsgevaar verkeert
naar et ichaam, en hij hem niet hielp, dan zou hij zondigen.
aar nu e kinderen der Joden en andere ongeloovigen in doodsge­
vaar zijn naar de ziel, indien ze overgelaten worden aan hun ouders,
!e ze m et ongeloof zullen opvoeden, mag men ze van hen verW!Jderen en doopen en in het geloof onderwijzen.
i
e m er^n van slaven zijn slaaf en zijn onderworpen aan
e gezag van de meesters. Welnu de Joden zijn de slaven der
Konmgen en vorsten. Dus ook hun kinderen. Bijgevolg hebben de* 2 3

koningen en vorsten de macht om met de kinderen der Joden te
doen wat ze willen. Ze zijn dus niet onrechtvaardig, indien ze die
kinderen doopen tegen den wil der ouders in.
4. Elke mensch behoort méér toe aan God, van Wien hij zijn
ziel ontving, dan aan zijn vader naar het lichaam, van wien hij
zijn lichaam ontving. Men bedrijft dus geen onrecht, wanneer men
de kinderen der Joden onttrekt aan hun ouders naar het vleesch en
ze door het doopsel toewijdt aan God.
5. Het doopsel bewerkt doelmatiger de zaligheid dan de pre­
diking, want door het doopsel worden de zondesmet en de zonde­
straf onmiddellijk weggenomen en wordt de deur des hemels ge­
opend. Welnu indien er gevaar ontstaat uit nalatigheid in de pre­
diking, dan wordt hij er voor aansprakelijk gesteld, die niet pre­
dikte, zooals Ezechfcl zegt (3, 18, 20; 33, 6, 8) van dengene,
die het zwaard ziet komen en de bazuin niet blaast. Zooveel te
meer zal het dus hen worden aangerekend, die de kinderen der
Joden konden doopen, en het niet deden, indien ze daardoor ver­
doemd worden.
Daartegenover staat echter, dat men niemand onrecht mag aan­
doen. Welnu men zou de Joden onrecht 'aandoen, indien men hun
kinderen tegen hun wil in moest doopen, daar ze dan hun vaderlijk

gezag over hun geloovig geworden kinderen zouden verliezen.
Bijgevolg mag men hen niet doopen tegen den wil der ouders in.
Leerstelling. — Het gebruik der Kérk heeft een zeer groot
gezag, en altijd en in alles moet men het nauwgezet volgen, want
zelfs de leer der katholieke leeraren ontleent haar gezag aan de
Kerk. Men moet zich dan ook méér houden aan het gezag van de
Kerk dan aan het gezag van Augustinus, Hieronymus of welken
leeraar ook. Welnu het is nooit het gebruik van de Kerk geweest,
de kinderen der Joden te doopen tegen den wil der ouders in,
ofschoon er in vroegere eeuwen veel machtige katholieke vorsten
waren, zooals Constantinus en Theodosius, die zeer vertrouwelijk
omgingen met heilige bisschoppen, zooals Constantinus met Sylvester en Theodorus met Ambrosius. Die bisschoppen hadden ze­
ker met nagelaten dit van hen af te smeeken, indien het redelijk
was geweest. Het is dus gevaarlijk, deze nieuwe stelling voor te
stellen, dat men tegen het tot nu toe bestaande gebruik der
Kerk in, de kinderen der Joden mag doopen, hoewel hun ouders
het niet willen.
Er is daar een dubbele reden voor. Ten eerste het gevaar voor

het geloof. Want inclien kinderen, die het gebruik van het ver­
stand nog niet hebben, het doopsel ontvangen, zouden zij later,
wanneer ze tot het volkomen gebruik van het verstand gekomen
zijn, gemakkelijk door hun ouders er kunnen toe gebracht worden
te verloochenen wat ze onwetend hebben aanvaard, wat nadeelig
zou wezen voor het geloof.
Ten tweede is het tegen het natuurrecht. Van nature immers is
het kind iets van den vader. Aanvankelijk is het van. zijn ouders
niet onderscheiden naar het lichaam, zoolang het nl. in den moeder­
schoot gedragen wordt. Wanneer het kind den moederschoot ver­
laat, en voor het kind t gebruik van zijn vrijen wil heeft, is het
onderworpen aan de zorg van zijn ouders, die als een geestelijke
schoot is, want zoolang het kind het gebruik van zijn verstand niet
heeft, staat het gelijk met een redeloos dier. Bijgevolg, evenals een
os en een paard iemands eigendom zijn, zoodat hij het volgens het
burgerlijk recht naar beliefte kan gebruiken als zijn werktuig, evenzoo staat, volgens het natuurrecht, het kind, vooraleer het ’t ge­
bruik van zijn verstand heeft, onder de zorg van zijn vader. Het
zou bijgevolg tegen het natuurrecht zijn, wanneer het kind aan
de zorg van zijn ouders moest onttrokken worden voor het tot
het gebruik van zijn verstand gekomen is of wanneer men er over
moest beschikken tegen den wil der ouders in. Wanneer het kind
echter het gebruik van zijn vrijen wil heeft, begint het zichzelf te

worden en mag het zelf voorzien in wat het goddelijk recht en
het natuurrecht voorschrijven. Dan mag men het er toe brengen
om te gelooven, niet door dwang, maar door overtuiging. Het mag
zelfs, ondanks zijn ouders, het geloof aanvaarden en gedoopt wor­
den, maar niet vö'or het tot het gebruik van zijn verstand gekomen
is. Daarom zegt men van de kinderen der Aartsvaders, dat ze
gered zijn in het geloof hunner ouders, waardoor men bedoelt,
dat het aan de ouders toekomt te zorgen voor de zaligheid hunner
kinderen, voornamelijk voor ze het gebruik der rede hebben.,
Antwoord op de bedenkingen. — 1. In het huwelijk heb­
ben beide echtgenooten het gebruik van hun vrijen wil, en beide
mogen het geloof aanvaarden, tegen den wil van den anderen in.
Dit is echter met het geval met het kind, voor het ’t gebruik van
het verstand heeft. Wanneer het echter dit gebruik heeft, dan gaat
de vergelijking op, indien het wil bekeeren.
2. Niemand mag van de lichamelijke dood bevrijd worden tegen
de orde van het burgerlijk recht in; b. v. indien iemand door zijn
rechters ter dood veroordeeld is, mag niemand hem met geweld
daaraan onttrekken. Men mag evenmin de orde in het natuursi puer, antequam habeat usum rationis, a cura parentum subtrahatur, vel de

recht schenden, waardoor het kind onder de zorg van zijn vader
staat, om het te vrijwaren tegen het gevaar van den eeuwigen dood.
3. De Joden zijn de slaven der vorsten, naar de burgerlijke
slavernij, die de orde van het natuurrecht en van het goddelijk
recht niet uitsluit.
4. De mensch wordt naar God gericht door de rede, waardoor
hij Hem kan kennen. Bijgevolg is het kind, voor het tot het ge­
bruik van het verstand gekomen is, door de natuurlijke orde naar
God gericht door de rede van zijn ouders, onder wier zorg het van
nature valt, en volgens hun schikkingen moet men aan het kind de
goddelijke dingen verleenen.
3. Het gevaar dat volgt uit de nalatigheid in de prediking, be­
staat alleen voor hem, aan wien het predikambt is toevertrouwü.
Daarom lezen we voor de aangehaalde woorden uit Rzechi'èl (3,
1 7, en 33, 7) : « Il( heb u aangesteld als wachter over de zonen
van Israël ». Welnu hun eigen ouders zijn het, die er moeten voor
zorgen, dat de kinderen der ongeloovigen de sacramenten ontvan­
gen die noodig zijn ter zaligheid. Hen dreigt dus het gevaar, in­
dien hun kinderen schade lijden in hun zaligheid om het ontzeggen
der Sacramenten.
(Vier Artikelen.)
Daarna moeten wij handelen over de ketterij. En daaromtrent
stellen wij vier vragen :
1. Is de ketterij een soort ongeloof?
2. Over haar voorwerp.
3. Moet men de ketters dulden?
4. Moet men ze terug opnemen wanneer zij tot inkeer komen?
T ARTIKEL.
Is de koterij een soort ongeloof?
„Bedenkingen. — Men beweert, dat de ketterij geen soort* •


ongeloof is. — 1. Het ongeloof immers heeft zijn zetel in het
verstand, zooals hierboven gezegd is (10c Kw., 2C Art.). Welnu
de ketterij schijnt niet tot het verstand te behooren, maar veeleer)
tot het streefvermogen. Hieronymus immers zegt aangaande de
woorden uit den Blief aan de Galaten « De werken zijn open­
baar » (vgl. Decreten, 24, 3) : <( Naar het grieksch beteekent
ketterij keus, nl. voor zoover elk die leer kiest, ivelke hij acht de
beste te zijn ». Welnu kiezen is een daad van het streefvermogen, zooals vroeger gezegd is (la 2ae, Kw. 13, Art. 1). Bij­
gevolg is de ketterij geen soort ongeloof.
2. Een ondeugd wordt op de eerste plaats soortelijk bepaald
door haar doel. Daarom zegt de Wijsgeer in het 3° Boek der
Ethica (2° H.), dat hij die ontucht bedrijft om te /gunnen stelen,
veeleer een dief is, dan een onkuisch mensch. Welnu het doel van
de ketterij is een tijdelijk voordeel, voornamlijk het gezag te voe­
ren en de eerbewijzen te ontvangen, wat behoort tot de ondeugd
van hoogmoed en hebzucht. Augustinus immers zegt in zijn Boek
Over het nut van het Geloof (1c H.), dat de ketter iemand is die
om een tijdelijk voordeel, en voornamelijk om uit eerzucht gezag
te kunnen voeren, valsche en nieuwe meemngen vooruitzet o
volgt. Bijgevolg is de ketterij geen soort ongeloof, maar wel een
soort hoogmoed.* 2

3. Het ongeloof heeft zijn zetel in het verstand en daarom
behoort het niet tot de werken van het vleesch. Welnu de ket­
terij behoort tot de werken van het vleesch. De Apostel zegt
immers in zijn Brief aan de Galaten (5, 19) : « De Werken vari
het vleesch zijn kenbaar; het zijn Onkuischheid, onzuiverheid »,
en onder andere noemt hij <( de tweedracht, de verdeeldheid ))»
die hetzelfde zijn als de ketterij. Dus is de ketterij niet een soort
ongeloof.
Daartegenover staat echter, dat de valschheid tegengesteld is
aan de waarheid. Welnu de ketter is iemand, die valsche en
nieuwe meeningen vooruitzet of volgt, wat tegengesteld is aan
de waarheid, die het geloof aanhangt. Bijgevolg behoort de ket- j
terij tot het ongeloof.
LEERSTELLING. — Zooals (in de eerste bedenking) gezegd
wordt, sluit de naam ketterij de beteekenis m van keus. De keus
nu, zooals vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw. 13, Art. 3) slaat
op wat noodig is tot het doel en veronderstelt dus het doel. Wel­
nu in het geloof aanvaardt de wil een bepaalde waarheid, als zijn
eigen goed, zooals uit het vroeger gezegde blijkt (4" Kw., 3C en 4C 3

Art.). Daarom valt de voornaamste waarheid dan ook samen
met het laatste doel, terwijl de bijkomstige waarheden slechts
middelen zijn tot het doel. Omdat nu hij, die gelooft, aanvaardt
wat een ander zegt, is het voornaamste in het geloof steeds die­
gene, met wiens woord men instemt, die dan ook het laatste doel
is; datgene echter, wat men door die instemming wil aanvaar­
den, is bijkomstig. Hij dus, die waarlijk het christelijk Se °°
heeft, stemt met zijn wil in met Christus voor alles, wat waarlijk
tot Zijn leer behoort.
Men kan bijgevolg van het ware christelijk geloof afwijken op
twee manieren. Ten eerste omdat men niet wil instemmen met
Christus, en in dat geval is de wil niet goed geordend met be­
trekking tot het doel, en dit is eigen aan het geloof van Heidenen en
Joden. Ten tweede, omdat men zich wel wil aansluiten bij Christus,
maar dwaalt in de keus van datgene waarvoor men zich bij
ns"
tus aansluit, omdat men nl. niet aanneemt wat waarlijk door Chris­
tus geleerd werd, maar wat ons eigen verstand ons ingeeft, ij
gevolg is de ketterij een soort ongeloof, eigen aan hen, die et
geloof in Christus belijden, maar Zijn leering vervalschen.
Antwoord op de bedenkingen.


stelling) gezegd werd, behoort de keus tot het ongeloof, zooal$
de wil behoort tot het geloof.
2. De ondeugden worden soortelijk bepaald door het onmiddellijk doel; door het verwijderde doel worden ze geslachtelijk
bepaald en veroorzaakt. Wanneer b. v. iemand ontucht bedrijft
om te stelen, dan behoort die daad soortelijk tot de ontucht, om
haar eigen doel en voorwerp; uit het laatste doel echter blijkt,
dat de ontucht voortkomt uit diefstal, waarom dan ook de on­
tucht tot diefstal behoort als een uitwerksel tot zijn oorzaak, of
als een soort tot haar geslacht, zooals blijkt uit wat vroeger ge­
zegd werd omtrent de handelingen in het algemeen (la 2ae, Kw.;
18, Art. 7). Het onmiddellijk doel van de ketterij is, zijn eigenj
valsche stelling aan te hangen, en daardoor wordt de ketterij soor­
telijk bepaald, maar uit het verwijderde doel blijkt haar oorzaak,
nl. hoogmoed en hebzucht.
3. Het grieksche woord voor ketterij komt voort van kiezen
zooals het latijnsche woord secta (sekte) afgeleid is van sedan'
(zich afscheiden Van iets), zooals Isidorius zegt in zijn Etymolo■;
gieën (8° B., 3e H.). Daardoor duiden ketterij en sekte hetzelfde
aan, en behooren beide tot de werken van het vleesch, niet door
de eigen daad van ongeloof met betrekking tot het onmiddellifjl'
voorwerp, maar door de oorzaak, die ofwel een streven is naar.

een verkeerd doel, wanneer het ongeloof voortspruit uit hoogmoed
of hebzucht, zooals (in de 2° Bed.) gezegd is, ofwel een begoo­
cheling der verbeelding, die een beginsel van dwaling is, zooals
de Wijsgeer zegt in het 4° Boek der Metaphysica (3C B., 5C H.).
De verbeelding nu behoort eenigszins tot het vleesch, in zoover
haar handeling afhankelijk is van een lichamelijk orgaan.
IT ARTIKEL.
Zijn de geloofswaarheden hei eigen voorwerp van de ketterij?
BEBENKINGEN. — Men beweert, dat de geloofswaarheden
het eigen voorwerp van de ketterij niet zijn. — 1. Zooals er im­
mers ketterijen en scheuringen zijn onder de christenen, zoo waren
er ook onder de Joden en de Pharizeën, zooals Isidorus zegt in
het'8° Boek van zijn Etymologieën (4c H.). Welnu het voorwerp
van die scheuringen waren niet de geloofswaarheden. Bijgevolg
zijn de geloofswaarheden niet het eigen voorwerp van de ket­
terij.

2. Het voorwerp van het geloof zijn de dingen, die geloc
worden. Welnu het voorwerp van de ketterij zijn niet alleen din
gen, maar ook woorden en verklaringen van de H. Schrift.Hieronymus immers zegt (in zijn Verklaring van de Brief aan de Ga­
laten) , dat al wie de Schrift anders verslaat dan de Heilige Geest
door Wien ze geschreven is, vereischt, ketter mag genoemd worden,
ook wanneer hij zich van de Kerk niet afscheidt. En op een an­
dere plaats (Glossa op Osee 2, 16) zegt hij, dat uit een onvoor­
zichtig Woord een ketterij ontstaal. Bijgevolg is het geloof niet
het eigen voorwerp van de ketterij.
3. De heilige leeraars zijn het soms niet eens over punten, die
tot het geloof behooren, zooals Augustinus en Hieronymus over
het vervallen zijn der wettelijke voorschriften. Welnu, ze waren
toch geen ketters, en bijgevolg is het geloof niet het eigen voor­
werp van de ketterij.

Maar daartegenover staat, dat Augustinus zegt tegen de Manicheën in zijn Boek Over de Stad Gods (18C B., 51° H.) :
(( Zij, die in de Kerk van Christus een verkeerde of slechte meening houden, en die er toe worden aangemaand om het Ware en
het goede te houden, maar hardnekki§ weerstand bieden en hun2 3
I
sërderfelijl{c en doodelijke leerstellingen niet willen verlaten, maar
ze integendeel blijven verdedigen, zijn ketters ». Welnu, verder­
felijke en doodelijke instellingen zijn alleen die, welke in strijd zijn
met de leer van het geloof waar door de rechtvaardige leeft (Brief
aan de Romeinen, 1, 17). Bijgevolg zijn de geloofswaarheden
het eigen voorwerp van de ketterij.
Leerstelling. — We spreken hier over de ketterij, in zoo­
ver zij een verderf is van het christelijk geloof. Welnu het is geen
verderf van het christelijk geloof, dat iemand een valsche meening
houdt met betrekking tot wat niet behoort tot het geloof, zooals
de meetkunde en alles van dien aard, wat tot het geloof niet kan
behooren; alleen is het een verderf van het geloof, dat iemand
een verkeerde meening houdt met betrekking tot wat tot het geloof
behoort. Welnu, zooals vroeger gezegd werd (1e Kw., 6e Art.),
kan iets op twee manieren tot het geloof behooren : ten eerste,
rechtstreeks en hoofdzakelijk, zooals de geloofsartikelen, ten
twee onrechtstreeks en op bijkomstige wijze, zooals datgene waar­
uit de loochening van een of ander artikel volgt. En beide kunnen
het voorwerp zijn van de ketterij, zooals ook van het geloof.


— 1. Zooals de ketterijen
van Joden en Pharizeën sloegen op sommige meeningen, eigen
aan het Jodendom of het Pharisaïsme, zoo ook slaan de ketterij­
en der Christenen op datgene, wat behoort tot het geloof in Chris­
tus.
2. Men zegt, dat hij dé H. Schrift anders verklaart dan de
Heilige Geest eischt, die door een verkeerde verklaring van de
H. Schrift er het tegenovergestelde in leest van wat door den HGeest geopenbaard werd. Daarom zegt Ezechiël (13, 6) over de
valsche profeten, dat ze hardnekkig hun beweringen staven, nldoor valsche verklaringen van de H. Schrift. Ook belijdt men
zijn geloof door de woorden, die men spreekt. De belijdenis ini
mers is een daad van het geloof, zooals hierboven gezegd werd
(3C Kw., 1° Art.). Wanneer men dus op onjuiste wijze spreekt
over wat tot het geloof behoort, kan daaruit het verderf van het
geloof volgen. Paus Leo zegt dan ook in een brief aan Proterius,
Bisschop van Alexandrië (129° Br., 2° H.) : <( De vijanden van
Christus Kruis bespieden al wat We doen en zeggen; moesten wij
er hun de minste aanleiding toe geven, ze zouden op leugenachtige
wijze durven te beweren, dat wij volgelingen zijn van Nestorius ».* 3
Antwoord op de bedenkingen.


3. Augustinus zegt (43° of 162° Brief; vgl. Decielen,
)
« Zij die hun gedacht, hoewel het valsch en verkeerd is, zon er
hardnekkigheid verdedigen, maar met behoedzame bezorgdhe
de Waarheid zoeken, en bereid zijn zich te beteren wanneer zi)ze
vinden, moeten niet als ketters Worden aangezien ))• Ze spieken
immers door eigen keus de leer der Kerk niet tegen. Zoo kunnen
sommige leeraars het niet eens geweest zijn over zaken, waarin
het voor het geloof van geen belang is, of men dïe meening hou t
of een andere, of ook over zaken, die wel tot het geloof behooien,
maar nog niet bepaald waren door de Kerk. Moest echter iemand
ze hardnekkig blijven tegenspreken, ook nadat ze door het gezag
van geheel de Kerk bepaald werden, dan zou hij als ^ett^r>m°e"
ten worden aangezien. Dit gezag berust hoofdzakelijk bij en
Paus. Er wordt immers gezegd in de Decreten (24, 1, 12) .
« Zoo dikwijls het geloof in het gedrang komt, kunnen onze
broeders en medebisschoppen zich alleen beroepen op Petrus, at
is op hel gezag, dat spreekt in zijn naam, en nooit heeft Hieionymus, noch Augustinus, noch welke heilige leeraai • dan oo ,
zijn meening verdedigd tegen zijn gezag in )>. Daarom zegt ieronymus (Pelagius, Brief over de Verklaring van het Symbo um


aan Paus Damasus) : « Dit is hei Geloof, Heilige Vader, da'
wij in de katholieke Kerk ge/eerd hebben. Indien in deze uitee.
zetting iets voorkomt, Wat met onvoldoende kennis van zaken <op onvoorzichtige wijze werd vooruitgezet, dan verlangen we, dat
het zou verbeterd Worden door U, die het geloof en den zetel van
Petrus hebt overgeërfd. Indien onze uiteenzetting door uw apostolisch oordeel echter Wordt goedgekeurd, dan zou al wie mij Wil
beschuldigen bewijzen, dat hij onervaren of kwaadwillig is, of
zelfs niet eens katholiek is, echter niet, dat ik een ketter ben ».
111° ARTIKEL.
Moet men de kotters dulden?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat men de ketters moet
dulden. — 1. De Apostel immers zegt in zijn 2n Brief aan Timoiheus (2, 24 vv.) : « Een dienaar van den Heer moet zacht­
moedig zijn : zachtmoedig moet hij hen berispen, die de waar­
heid Weerstaan, hun gelegenheid latend, dat God hen wellicht laat

hekeeren om de waarheid te jennen en ie ontkomen aan de netten
yin den duivel ». Welnu indien men de ketters niet dult, maar ze
,oodt, dan ontneemt men hun de gelegenheid tot bekeering. Het
is dus tegen het bevel van den Apostel.
2. Wat noodig is in de Kerk, moet er ook geduld worden. Web
nu de ketterijen zijn noodig in de Kerk. De Apostel immers zegt
in zijn ln Brief aan de Corinthiérs (11, 19) : (( Er moeten kette­
rijen zijn, opdat de oprechten kenbaar worden bij u )). Bijgevolg
moeten de ketters geduld worden.
3. De Heer beval aan zijn dienaars (Mattheus 13, 30), de
dolle tarwe te laten groeien tot in den oogsttijd d. i. tot het einde
der tijden, zooals de Glossa zegt (v. 39). Welnu door de dolle
tarwe worden, naar de verklaring der Heiligen, de ketters bedoeld.
Bijgevolg moet men de ketters dulden.
Daartegenover staat echter het woord van den Apostel in zijn
Brief aan Titus (3, 10-11) : « Een ketter moet gij na de eerste of
tweede vermaning vermijden, Wetend dat zulke man verdraaid
is » .
Leerstelling. — Met betrekking tot de ketters moet men

twee dingen beschouwen, één van hun kant, en één van den kant
van de Kerk Van hun kant moet men de zonde beschouwen,
waardoor ze niet alleen verdiend hebben om door den ban van
de Kerk te worden afgescheiden, maar ook om door den dood uit
de wereld te worden weggenomen; het is immers een veel zwaar­
der zonde, het geloof te vervalschen, dat het leven der ziel is, dan
het geld te vervalschen, waardoor men voorziet in het tijdelijk
bestaan. Indien dus de valsche munters en andere boosdoeners met
volle recht door de wereldsche vorsten onmiddellijk worden ten;
dood gebracht, hoeveel te meer mag men dan met volle recht de
ketters onmiddellijk nadat ze schuldig bevonden werden aan ket­
terij, niet alleen in den ban slaan, maar zelfs dooden.
Van den kant van de Kerk kan men beschouwen haar barmhar­
tigheid om de afgedwaalden te bekeeren, en daarom veroordeelt zij
hen niet onmiddellijk, maar pas na een eerste of tweede vermaning,
zooals de Apostel leert. Indien iemand dan nog hardnekkig blijft,
en er geen hoop meer is op bekeering, zorgt de Kerk voor het heil
van de anderen, en sluit ze hem buiten de Kerk door den ban
uit te spreken, waarna ze hem overlevert aan het tijdelijk gezag
dat hem door de doodstraf uit de wereld weg kan nemen. Hieronymus immers zegt naar aanleiding van het woord uit den Brief'


aan de Galaten : (( Een weinig zuurdeesem )) (5, 19) : « Hel
bedorven vleesch moet uitgesneden worden, en het schurftige
schaap moet uit den schaapstal worden gedreven, opdat niet
het heele huis, de deeg, het lichaam, de kudde zouden in brand
schieten, verderven, verrotten of uitsteiven. Arius was in Alexandrïè maar een sprankel, doch daar hij niet onmiddellijk uiigedoofd Werd, heeft hij de heele ereld door zijn vlam verwoest )).
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het komt aan de
zachtzinnigheid toe, een eerste en tweede maal te berispen, maar
indien de ketter niet terug wil komen, dan moet men hem als ver­
loren beschouwen, zooals blijkt uit de aangehaalde woorden van
den Apostel.
2. Hel ligt buiten de bedoeling van de ketters, van eemg nut
te zijn door de standvastigheid der geloovigen op de proef te stel­
len, gelijk de Apostel zegt, en door ons onze luiheid te doen af­
schudden, zoodat wij de H. Schrift met meer aandacht onder­
zoeken, zooals Augustinus zegt in zijn Boek over de Genesis
tegen de Manicheèrs (1° B., 1c H.). Hun bedoeling is integen­
deel het geloof te bederven, wat het grootste nadeel is, en men
moet meer letten op wat ze op zichzelf bedoelen, en ze dan ook


uitsluiten, dan op wat buiten hun bedoeling ligt, waarom ze zou
den kunnen geduld worden.
3. Zooals er staat in de Decreten (24, 3), is het niet hetzelfde,
of iemand in den ban geslagen Wordt, ofrvel geheel Wordt uitge­
roeid. Wanneer men iemand in den ban slaat, dan is het, zooals
de Apostel zegt (le Brief aan de Corinthiërs, 3, 5), opdat zijn ziel
gered zou worden op den dag des Heeren. En wanneer de ketters
door den dood geheel worden uitgeroeid, dan is dit niet tegen
het bevel van den Heer, want dit bevel moet alleen verstaan
worden voor het geval dat men het onkruid niet kan uitrukken,
zonder ook het goede graan uit te rukken, zooals vroeger gezegd
werd (10e Kw., 8e Art., 1° Ant.), toen we handelden over de
ongeloovigen in het algemeen.
IV* ARTIKEL.
Moet de Kerf? de £etters, die zich befyeeren, terug opnemen?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de Kerk de ketters, die

dn bekeeren, zonder voorbehoud terug op moet nemen,
i. We lezen immers bij Jeremias (3, 1), dat God gezegd heeft .
« Gij hebt u bezoedeld met menigvuldige minnaars, nochtans kom
tot mij terug, zegt de Heer. » Welnu het oordeel van de Kef
is het oordeel van God, naar het woord uit Deutei onomium ( »
17): « Gij zult den kleine hooien zooiüel als den groote, gij zult
geen aanzien kennen des persoons, xvant dit is Gods oordeel >).
Wanneer dan sommigen zich bezoedeld hebben door ongeloo ,
wat een geestelijke ontucht is, toch moeten ze terug worden opgenomen.
2. De Heer beveelt aan Petrus (Mattheus, 18, 22), dat /»ƒ
zijn broeder, die gezondigd heeft, niet enfcef zevenmaal, maar tot
zeventig maal zeven maal moet vergeven, wat volgens de verkla­
ring die Hieronymus van die woorden geeft, beteekent, dat zoo
dikwijls iemand gezondigd heeft, hem vergiffenis moet worden
geschonken. Zoo dikwijls dus iemand zondigt door in ketterij te
hervallen, moet hij door de Kerk terug worden opgenomen.
3. De ketterij is een soort ongeloof. Welnu de andere ongeloovigen, die zich willen bekeeren, worden door de Kerk opge­
nomen. Bijgevolg moeten ook de ketters opgenomen worden.* 2 3


Daartegenover staat echter, dat er een Decreet zegt (Deer. Ad
Abolendam), dat indien iemand, na de dwaling te hebben afge- ■
zivoren, terug in de afgezworen ketterij veiwalt, men hem moet
overleveren aan het burgerlijk gerecht. Bijgevolg moet de Kerk
hem niet terug opnemen.
LEERSTELLING. — Getrouw aan de instelling van Christus,
strekt de Kerk haar liefde uit over allen, niet alleen over haar
vrienden, maar ook over haar vijanden en vervolgers, naar het
woord van Mattheus (5, 44) : (( Bemint uiüe vijanden, doet Wel
aan hen, die U haten )). W^lnu het is eigen aan de liefde, het
goede van den naaste te willen en te bewerken. Er is echter een
dubbel goed : ten eerste een geestelijk goed, nl. het heil der ziel,
wat de liefde hoofdzakelijk bedoelt, aangezien eenieder uit liefde
dat goed moet willen voor zijn naaste. Wat dat betreft, worden
de ketters, die zich bekeeren, hoe dikwijls ze ook hervallen, door
de Kerk tot de verzoening terug opgenomen, waardoor de weg
der zaligheid voor hen geopend wordt. Het tweede goed, dat op
bijkomstige wijze tot de liefde behoort, is het tijdelijk goed, zooals het leven van het lichaam, aardsche bezittingen, goede faam,
kerkelijke of burgerlijke waardigheden. Dat goed moeten wij niet
uit liefde willen voor de anderen, dan alleen met betrekking tot


hun eeuwige zaligheid en tot die van de anderen. Indien dus
het bezit van een of ander van deze goederen door den een het
eeuwig heil van velen moest verhinderen, dan zou men hem dit
goed niet moeten willen uit liefde, maar dan zou men daartegen
moeten willen, dat hij er van beroofd wordt, zoowel omdat de
eeuwige zaligheid moet gesteld worden boven het tijdelijk goed,
als omdat het welzijn van velen moet gaan vóór het welzijn van
een enkele. Indien nu de ketters, die zich bekeeren, altijd op­
nieuw werden opgenomen, en het leven en hun tijdelijke goederen
konden bewaren, dan zou het schadelijk kunnen zijn voor de
zaligheid van anderen, niet alleen omdat ze door te hervallen an­
deren zouden kunnen meesleuren, maar ook omdat, wanneer zij
aan de straf ontkomen, anderen gemakkelijker in de ketterij zou­
den vervallen. De Ecclesiast zegt immers (8, 1 1) : « Omdat men
de kwaden niet onmiddellify veroordeelt, daarom bedrijven de
memchen het IfWaad zonder vrees )). Daarom neemt de Kerk de
ketters, die zich een eerste maal bekeeren, niet alleen op tot ven-4
zoening, maar behoudt zij ook hun leven, en soms herstelt ze
hen, door ontslaging, in de kerkelijke waardigheden, waarmee ze
vroeger bekleed waren, indien hun bekeering oprecht is. En dat
heeft de Kerk dikwijls gedaan voor het welzijn van de vrede.
Maar wanneer zij, na een eerste maal te zijn opgenomen, her­

vallen, dan schijnt dit een teeken te zijn van onstandvastigheid'
in het geloof, en daarom worden zij die dan nog terugkeeren, wel
opgenomen tot verzoening, maar wordt het doodvonnis niet in­
getrokken.

Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het oordeel Gods
neemt altijd degenen op, die terugkeeren, omdat God de harten
doorgrondt en de ware bekeering kent. Dit kan de Kerk echter
niet navolgen. Ze vermoedt immers met recht, dat zij, die her­
vallen na terug opgenomen te zijn, niet oprecht bekeerd waren.
Da'arom sluit zij voor hen den weg der zaligheid niet af, maar
beschermt ze hen ook niet tegen doodsgevaar.
2. De Heer sprak tot Petrus over een zonde, die tegen onsi
bedreven zou worden, en die moet men altijd vergeven, zoodat
men aan zijn broeder vergiffenis moet schenken, wanneer hij te- i
rugkeert. Men mag dit woord echter niet betrekken op de zonde
tegen den naaste of tegen God, want het ligt niet in onze macKt
die te vergeven, zooals Hieronymus zegt in zijn verklaring van
de woorden van Mattheus (18) : « Heeft uw broeder tegen u
gezondigd ». Maar ook voor dat geval heeft de wet een bepaalde
handelwijze voorgeschreven, die met de eer van God en het nut
Tan den naaste overeenkomt.

3. De andere ongeloovigen, die het geloof nooit hadden oittvangen, en die zich tot het geloof bekeeren, hebben nooit blijken
gegeven van onstandvastigheid in het geloof, zooals de ketters,
ie terug afvallig worden, en daarom geldt dezelfde reden nidt
voor die twee gevallen.
TWAALFDE KWESTIE
OVER DE GELOOFSVERZAKING
(Twee Artikelen.)
Daarna moeten we handelen over de geloofsverzaking, en daar­
omtrent stellen we twee vragen :
1. Behoort de geloofsverzaking tot het ongeloof?
2. Mogen de onderdanen zich om reden van geloofsverzaking
onttrekken aan het gezag der afvallige gezagvoerders?
Ie ARTIKEL.
Behoort de geloofsverzaking tot het ongeloof?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de geloofsverzaking niet
behoort tot het ongeloof. — 1. Wat immer het beginsel is van alle
zonden behoort niet tot het ongeloof, want er zijn vele zonden
die kunnen bedreven worden zonder ongeloof. Welnu, de geloofs­
verzaking is het beginsel van alle zonden. In het Boek Ecclesiasti~
QUAESTIO XII.

cus (10, 14) immers wordt gezegd : « Het beginsel van den
hoogmoed bij den mensch is het afvallig worden van Cod », en
verder (15) wordt er aan toegevoegd : « Het beginsel van alle
zonden is de hoogmoed. » Bijgevolg behoort de geloofsverzaking
niet tot het ongeloof.
2. Het ongeloof is in het verstand. Welnu de geloofsverzaking
ligt meer in uitwendige daden of woorden of zelfs in het innerlijk
willen. Er wordt immers gezegd in het Boek der Spreuken (6,
12 w.) : <(De afvallige mensch is een nuttelooze mensch, die vooruitstapt met een kwaadwillig gezicht, wenkt met de oogen, stampt
met de voeten, spreekt met zijn vingers, kulade plannen smeedt in
zijn bedorven hart, en te allen tijde oneenigheid sticht. » Ook zou
men iemand als afvallig beschouwen, die zich zou laten besnijden,
of die het graf van Mohamet zou vereeren. Bijgevolg behoort de
geloofsverzaking niet rechtstreeks tot het ongeloof.
3. De ketterij behoort tot het ongeloof en daarom is zij een be­
paalde soort ongeloof. Indien dus de geloofsverzaking tot het on­
geloof behoort, moet zij een bepaalde soort ongeloof zijn, wat ech­
ter volgens het hierboven gezegde (10e Kw., 5C Art.) niet het ge­
val is. Bijgevolg behoort de geloofsverzaking niet tot het onge­
loof.* 2 3

Daartegenover staat echter wat gezegd wordt bij Joannes (6,
67) : « Veel leerlingen verlieten hem », d. i. werden afvallig. Wel­
nu Christus had vroeger over dezelfde leerlingen gezegd : « Er
zijn er onder u, die niet gelooven ». Bijgevolg behoort de geloofs­
verzaking tot het ongeloof.
LEERSTELLING. — De geloofsverzaking sluit een afwijken in
van God. Dat kan op verschillende manieren gebeuren, volgens de
verschillende manieren, waarop de mensch mei God vereenigd is.
De mensch is immers ten eerste met God vereenigd door het ge­
loof; ten tweede door den wil, die, zooals het bèhoort, zich aan
God onderwerpt en Zijn geboden wil onderhouden; ten derde door
sommige bijzondere dingen, waardoor men méér geeft dan men
verplicht is, zooals het kloosterleven, de geestelijke staat of de
heilige wijdingen. Wanneer nu datgene wegvalt, wat op iets an-'
ders volgt, dan blijft datgene nog, wat voorafgaat, maar niet an­
dersom. Men kan dus afvallig worden van God, door te verzaken
aan het kloosterleven, waartoe men zich door gelofte had verbon­
den, of aan de wijding die men had ontvangen, en dit is de verza- j
king aan het kloosterleven of aan de wijding. Men kan ook afval-j
lig worden van God naar den geest, die zich aan Gods geboden;
niet wil onderwerpen. Een mensch nu, die op die twee manieren

afvallig zou geworden zijn van God, kan nog met God vereenigd
blijven door het geloof. Maar indien hij ook van het geloof af­
vallig wordt, dan wijkt hij geheel en al van God af. De afvallig­
heid, waardoor men afvallig wordt van het geloof, en die « afval­
ligheid door ontrouw » wordt genoemd, is bijgevolg de afvalligheid
zonder meer, en op die wijze behoort de geloofsverzaking zonder
meer tot het ongeloof.
Antwoord OP DE bedenkingen.— 1. De eerste bedenking
gaat uit van de tweede afvalligheid, waardoor de wil afwijkt van
Gods geboden, en dit gebeurt in iedere doodzonde.
2. Tot het geloof behoort niet alleen de overtuiging van het hart,
maar ook de belijdenis van het inwendig geloof door uitwendig^
woorden en handelingen, want de belijdenis is een daad van het
geloof. Daarom behooren sommige uitwendige woorden of hande­
lingen tot het ongeloof, voor zoover zij een teeken zijn van on­
geloof. Zoo ook wordt een teeken van gezondheid zelf gezond'
genoemd. De aangehaalde woorden, ofschoon ze op elke afval­
ligheid kunnen toegepast worden, zijn toch het meest toepasselijk
op de geloofsverzaking. Daar immers het geloof de eerste grond-


slag is van datgene, wat we hopen, en daar het zonder het geu
loof onmogelijk is, aan God te behagen (Brief aan de Hebre'érs,
11, 1 en 6), blijft er in den mensch, die aan het geloof verzaakt,
niets meer over, wat nuttig kan zijn voor de eeuwige zaligheid'.
Daarom zegt het Boek der Spreuken (6, 12) : « De afvallige is
een nuttelooze mensch ». Het geloof is immers het leven der ziel,
naar het woord uit den Brief aan de Romeinen (1, 17): « De
rechtvaardige leeft door het geloof ». Evenals dus door het op­
houden van het lichamelijk leven al de ledematen en deelen van
den mensch de vereischte geaardheid verliezen, zoo ook ontstaat
er wanorde in al de ledematen, wanneer het leven der gerechtig-heid ophoudt, waarvan het geloof het beginsel is : ten eerste in den
mond, waardoor het meest te kennen gegeven wordt wat het hart
inhoudt; ten tweede in de oogen; ten derde in de bewegingsorganen; ten vierde in den wil, die naar het kwaad neigt; en daaruit
volgt, dat men tweedracht zaait om anderen van het geloof te doen
afvallen,,zooals men er zelf afvallig is van geworden.
3. Een hoedanigheid of een vorm-oorzaak verschillen niet soor­
telijk door datgene wat öf de term waarheen, öf de term waar van­
daan van een beweging is, maar de beweging wordt soortelijk bepaald door de verschillende termen. De geloofsverzaking nu is
met betrekking tot het ongeloof als de term Waarheen van de be-i


weging, waardoor men afwijkt van het geloof. Daarom is de ge-*
loofsverzaking geen bepaalde soort ongeloof, maar een bezwa­
rende omstandigheid, naar het woord van den 2n Brief van Petrus
(2, 21) : « Het was oerkieslijJ^er voor hen, de waarheid niet te
hebben geiend, dan na ze geiend te hebben, achteruit te wijk^ri. »
IIe ARTIKEL.
Verliest een vorst, die aan het geloof verzaadt, zijn gezag over
zijn onderdanen, zoodat zij hem niet meer moeten gehoorzamen?

Bedenkingen. — Men beweert, dat een vorst, die aan het
geloof verzaakt, zijn gezag over zijn onderdanen niet verliest,
zoodat zij niet zouden moeten gehoorzamen. — 1. Ambrosius
immers zegt (vgl. Augustinus, Verklaring van Psalm 124, bij de
woorden : « De Heer zal de roede niet laten »), dat Keizer Ju­
lianus, ofschoon Hij een afvallige was, toch Christelijke soldaten
had, die hem gehoorzaamden wanneer hij beval : (( Zet den strijd
in voor de verdediging van het gemeenebest. » Bijgevolg worden
de onderdanen niet onttrokken aan het gezag van hun vorst, om­
dat hij aan het geloof verzaakt.

2. Een geloofsverzaker is een ongeloovige. Welnu, er zijn hei­
ligen, die ongeloovige meesters trouw hebben gediend, zooals Joseph Pharao, Daniël Nabuchodonosor, Mardocheus Assuerus. De
onderdanen zijn dus niet ontslagen van gehoorzaamheid aan hun
vorst, wanneer hij aan het geloof verzaakt.
3. Zooals men van God afwijkt door geloofsverzaking, zoo
wijkt men van Hem af door iedere zonde. Wanneer dus de vor­
sten, door aan het geloof te verzaken, het recht verloren om aan
hun onderdanen te gebieden, dan zouden zij om dezelfde reden
dat recht verliezen om andere zonden. Welnu dit is klaarblijkelijk
valsch, en bijgevolg mag men zich aan de gehoorzaamheid der
vorsten niet onttrekken om hun geloofsverzaking.

Daartegenover staat echter wat Gregorius de VI ie zegt (Con­
cilie te Rome, 5e Canon, 15, 6) : « Getrouw aan de voorschriften
onzer heilige voorgangers, en krachtens ons apostolisch gezag, ont­
slaan wij van hun eed diegenen, die door getrouwheid of eed ver­
plicht zijn aan in den ban geslagenen, en wij verbieden, dat ze
hen op welke wijze ook. getrouwheid zouden betuigen totdat zij
tot inkeer komen. » Welnu de geloofsverzakers zijn in den ban,
zooals ook de ketters, gelijk de Decreten zeggen (Deer. over dè j2 3

ketters, « Ad Abolendam ». Bijgevolg moet men niet gehporzamen
aan de vorsten, die aan het geloof verzaken.
Leerstelling. — Zooals vroeger gezegd werd (10c Kw.,
101* Art.), verhindert het ongeloof als zoodanig het gezagvoeren
niet, want het gezagvoeren is ontstaan door het volkenrecht, wat
een menschelijk recht is, het onderscheid tusschen geloovigen en ongeloovigen echter bestaat door het goddelijk recht, dat het mensche­
lijk recht niet opheft. Iemand nu, die door ongeloof zondigt, kan
zijn gezag verliezen door een rechtelijke uitspraak, zooals soms ook
om andere fouten. Het komt echter aan de Kerk niet toe, het on­
geloof te bestraffen van hen, die het geloof nooit hebben aan­
vaard, naar het woord van den Apostel in zijn ln Brief aan de
Corinthiërs (5, 12) : <( Wat zou ik de buitenstaanders oordeelen? » Zij kan echter het ongeloof van diegenen, die eenmaal het
geloof aanvaard hebben, door een rechtelijke uitspraak bestraffen
en het is billijk, dat hun straf hierin bestaat, dat ze aan hun geloovige onderdanen niet langer mogen gebieden. Dit zou immeis groot
nadeel kunnen berokkenen aan het geloof omdat, zooals (in het
vorig Artikel) gezegd werd, de afvallige in zijn bedorven hart

kwaad berokkent en tweedracht zaait, doordat hij de menschen
afvallig wil maken van het geloof. Zoo spoedig iemand dus door
een rechterlijke uitspraak aangewezen wordt als in den ban ge­
slagen om geloofsverzaking, zijn door het feit zelf zijn onderda­
nen onttrokken aan zijn gezag en vrij van den eed van getrouw­
heid, waardoor ze met hem verbonden waren.
Antwoord op de BEDENKINGEN. — 1. In dien tijd was de
Kerk nog maar pas gesticht en had ze nog niet de noodige macht
om de burgerlijke vorsten te dwingen, en daarom liet ze toe, dat
de geloovigen aan Julianus den Apostaat zouden gehoorzamen in
datgene wat niet tegen het geloof was, om zób een grooter ge­
vaar voor het geloof te vermijden.
2. Die reden geldt niet voor de ongeloovigen, die het geloof
nooit aanvaard hebben, zooals (in de Leerstelling) gezegd werd.
3. Zooals (in het vorig Artikel) gezegd werd, scheidt de ge­
loofsverzaking den mensch volkomen van God af, wat het geval
niet is met de andere zonden.

DERTIENDE KWESTIE
OVER DE ZONDE VAN GODSLASTERING
IN HET ALGEMEEN.
(Vier Artikelen.)
Daarna moeten we handelen over de zonde van godslastering,
die tegengesteld is aan de geloofsbelijdenis. We handelen ten eer­
ste over de godslastering in het algemeen; ten tweede over de gods­
lastering die zonde tegen de Heiligen Geest genoemd wordt.
Over de godslastering in het algemeen stellen we vier vragen.
1. Is de godslastering tegengesteld aan de geloofsbelijdenis?
2. Is godslastering altijd doodzonde?
3. Is godslastering de grootste zonde?
4. Lasteren de verdoemden God?


Is de godslastering tegengesteld aan de geloofsbelijdenis?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de godslastering niet.
tegengesteld is aan de geloofsbelijdenis. — I. Door godslastering
immers spreekt men een smadelijk woord of een bedreiging uit,
die een beleediging zijn van den Schepper. Welnu dit is veeleer
kwaadwilligheid tegenover God dan ongeloof. Bijgevolg is de
godslastering niet tegengesteld aan de geloofsbelijdenis.
2. Op het woord uit den Brief aan de Ephesiërs (4, 31) : « De
godslastering weze geweerd onder u » zegt de Glossa : (( nl. de
godslastering tegen God en de heiligen ». Welnu de geloofsbelij­
denis heeft alleen betrekking op hetgeen in verband staat met God,
die het voorwerp is van het geloof. Bijgevolg is de godslastering
niet altijd tegengesteld aan de geloofsbelijdenis.
3. Sommigen (vgl. Alexander van Hales, Theologische Sum­
ma, 2° Dl., Kw. 131, 2° Lid) zeggen, dat er drie soorten godslasteringen zijn : de eerste is die, waardoor men aan God toe-


schrijft, wat Hem niet toekomt; de tweede die, waardoor men
van Hem ontkent wat Hem wel toekomt; de derde is die, waar­
door men aan een schepsel toekent wat eigen is aan God. Bijge
volg is niet alleen God, maar zijn ook de schepselen het voorwerp
der godslastering, terwijl alleen God het voorwerp is van het ge­
loof. Bijgevolg is de godslastering niet tegengesteld aan de geloo sbelijdenis.
Daartegenover staat echter wat de Apostel zegt in zijn 1 Brief
aan Timotheus (1, 13) : « Eerst was ik godslasieraar en liereervolger », en daarna zegt hij : (( Dat heb ik onwetend gedaan in
mijn ongeloof. » Daaruit blijkt, dat de godslastering behoort tot
het ongeloof.
Leerstelling. — Het woord godslastering duidt op het kren­
ken van een voortreffelijk goed-zijn, op de eerste plaats van net
goddelijk goed-zijn. God echter, zooals Dionysius zegt in zijn.
Boek Over de Goddelijke Namen (1e H-), is het wezen zelf van
het goed-zijn. Bijgevolg behoort al wat aan God toekomt tot Zijn
goed-zijn, terwijl alles wat Hem niet toekomt, ook niet kan behooren tot de natuur van het volmaakte goed-zijn, dat Zijn we-


zen is. Al wie bijgevolg iets van God ontkent, wat Hem toekomt, •
of iets van Hem bevestigt, wat Hem niet toekomt, krenkt het god­
delijk goed-zijn. Dat nu kan op twee manieren geschieden : ten
eerste alleen door een gedachte van het verstand; ten tweede, ook
mede door een gevoelen van afkeer, zooals andersom het geloof in
God vervolmaakt wordt door de liefde tot Hem. Men krenkt dus
het goddelijk goed-zijn, ofwel alleen door het verstand, ofwel ook
mede door het gevoelen. Gebeurt dit alleen in het hart, dan be­
drijft men een inwendige godslastering; wordt het veruitwendigd
door het woord, dan bedrijft men een uitwendige godslastering, en
in zoover is de godslastering tegengesteld aan de belijdenis.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Hij die tegen God
spreekt door bedreigingen uit te spreken, krenkt het goddelijk
goed-zijn, niet alleen door den waan van zijn verstand, maar ook
door de kwaadwilligheid van zijn wil, die voor zoover het moge­
lijk is de goddelijke eer verfoeit en tegenwerkt, en dat is de vol­
komen godslastering.
2. Evenals God geloofd wordt in Zijn heiligen, voor zoover
men Gods werken looft, die Hij in de heiligen verricht, zoo ook.
slaat de laster, uitgesproken tegen de heiligen, op God terug.

3. De drie gronden geven eigenlijk geen aanleiding tot het on­
derscheiden van drie soorten godslasteringen. Immers aan
toekennen wat Hem niet toekomt en van Hem ontkennen wat Hem
wel toekomt verschilt alleen hierdoor, dat het een n bevestiging is
en het andere een ontkenning. Daardoor nu worden de hebbelijk­
heden niet soortelijk onderscheiden. Door dezelfde wetenschap
toch kent men de valschheid van de bevestigingen en van de ont­
kenningen, en door dezelfde onwetendheid dwaalt men omtrent
beide, terwijl ook een ontkenning bewezen wordt door een bevesti­
ging, zooals gezegd wordt in het tweede werk Over de Bewijs­
voering (lc B., 23' H.). Wat nu het toekennen betreft aan de
schepselen van wat eigen is aan God, dat is hetzelfde als Hem.
toe te kennen wat Hem niet toekomt. Alles immers wat eigen is
aan God, is God zelf. Aan een schepsel iets toekennen wat eigen
is aan God, is zeggen, dat God hetzelfde is als het schepsel.
IT ARTIKEL.
Is godslastering altijd doodzonde?
Bedenkingen.

— Men beweert, dat godslastering niet altijd


doodzonde is. — 1. Op de woorden immers uit den Brief aan de
Colossensers (3, 8) : « Gij ook, laat nu alles », enz. zegt de Glos­
sa : (( Na de grootere zonden, verbiedt hij de kleinere. )) Latef
echter spreekt de Apostel over de godslastering. Bijgevolg wordt
de godslastering tot de kleinere zonden gerekend, nl. tot de dagelijksche zonden.
2. Iedere doodzonde is strijdig met een of ander der Tien Ge­
boden. Welnu de godslastering is met geen enkel gebod strijdigBijgevolg is zij geen doodzonde.
3. Zonden, die zonder overleg bedreven worden, zijn geen;
doodzonden. Daarom zijn de eerste gemoedsbewegingen geen
doodzonden, omdat ze het overleg der rede voorafgaan, zooals
vroeger gezegd werd (la 2ae, Kw. 74, Art. 10). Welnu godslaste­
ring gebeurt soms zonder overleg. Bijgevolg is ze niet altijd dood­
zonde.
Maar daartegenover staat echter dat het Boek Leviticus zegt
(24, 16) : « Hij, die den naam van den Heer lastert, zal den dood
sterven ». Welnu de doodstraf wordt alleen uitgesproken voor
een doodzonde. Bijgevolg is godslastering doodzonde.


Leerstelling. — Vroeger werd gezegd (la 2ae, Kw. 72,
Art. 3), dat doodzonde die zonde is, waardoor de mensch af­
gescheiden wordt van het eerste beginsel van het geestelijk leven,
nl. van de liefde Gods. Alle zonden dus, die in strijd zijn met de
liefde, zijn van nature doodzonden. Welnu de godlastering is
van nature in strijd met de goddelijke liefde, omdat zij, zooals (m
het vorig Artikel) gezegd werd, het goddelijk goed-zijn krenkt, wat
het voorwerp is van de liefde. Bijgevolg is godslastering van na­
ture doodzonde.
— b Die Glossa mag
men niet zóó verstaan, dat al de zonden, die volgen, kleinere zou en
zijn, maar wel zoo, dat er eerst alleen grootere zonden verme
worden, en daarna ook enkele kleinere, waartusschen er ec ter
ook enkele grootere voorkomen.
... ,
2. Daar de godslastering tegengesteld is aan de geloofsbelijde­
nis, zooals (in het vorig Artikel) gezegd werd, daarom moet het
verbod van godslastering herleid worden tot het ver o van on
geloof, dat uitgedrukt is in de woorden (uit het Boe
xo usf
20, 2) : (( Ik ben de Heer uu) God », enz., of ook m de woorAntwoord op de bedenkingen.


den (t. a. pl., 7) : « Gij zult den naam van God niet ijdel gebruiden )). Want hij, die Gods naam gebruikt om iets valsch van
God te bevestigen, gebruikt hem méér op ijdele wijze dan hij,
die door Gods naam iets valsch bekrachtigt.
3. De godslastering kan op twee manieren zonder overleg en
bij verrassing gebeuren : ten eerste zóó, dat iemand niet opmerkt,
dat hetgeen hij zégt een godslastering is, en dat kan voorvallen
wanneer iemand plotseling uit drift woorden uitspreekt, die in zijn
verbeelding zijn, en waarvan hij de beteekenis niet in acht neemt.
Dan is het dagelijksche zonde en is het ook geen echte godslas­
tering. Ten tweede zóó, dat iemand op de beteekenis der woorden
let en opmerkt, dat het godslastering is, en dan is hij niet vrij te
-pleiten van godslastering, evenmin als iemand, die in een plotse­
linge opwelling van gramschap iemand vermoordt, die naast hem
zit.
IIP ARTIKEL.
Is godslastering de grootste zonde?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat godslastering met de

grootste zonde is. — 1. Men noemt immers iets kwaad, omdat
het nadeel toebrengt, zooals Augustinus zegt in zijn Enchiridion
(12e H.). Welnu de zonde van doodslag, waardoor een mensch
gedood wordt, brengt grooter nadeel toe dan de zonde van gods­
lastering, die aan God geen nadeel kan toebrëngen. Bijgevolg is
de zonde van doodslag zwaa'rder dan de godslastering.
2. De meineedige beroept zich op God als op een getuige van
de valschheid, en zóó schijnt hij te beweren, dat God zelf valsch
is. Welnu niet elke godslasteraar gaat zoover, dat hij beweert, dat
God valsch is. Bijgevolg is de meineed zwaarder zonde dan de
godslastering.
3. Qp het woord uit Psalm 74 (v. 4 en 5) : « Verhef uw
hoorn niet tegen God » zegt de Glossa : « De grootste ondeugd
is : de zonde te verontschuldigen )). Bijgevolg is de godslastering
niet de grootste zonde.
Daartegenover staat echter wat de Glossa zegt bij de woorden
van Isaïas (18, 2) : « Aan het vreeselijk volk )), nl. : <( Elfa
zonde, vergeleden bij de godslastering, is een minder zware zon­
de )).

— Hierboven (eerste Artikel van deze Kw(
tie) werd gezegd, dat de godslastering tegengesteld is aan de ge
loofsbelijdenis. Ze is dus even zwaar als het ongeloof, maar wordt
nog een zwaarder zonde, wanneer het misprijzen van den wil er
aan wordt toegevoegd, en nog zwaarder, wanneer men uitvalt ir.
woorden, zooals ook de lofprijzing door het geloof vermeerderd
wordt door de liefde en de belijdenis. Daar nu het ongeloof van
nature de grootste zonde is, zooals hierboven gezegd werd (10
Kw., 3° Art.) is ook de godslastering de zwaarste zonde, daar
zij tot hetzelfde geslacht behoort, en de zonde van ongeloof nog
verzwaart.

Antwoord op de BEDENKINGEN. — 1. Wanneer men den
doodslag vergelijkt bij de godslastering, met het oog op het voor­
werp waartegen gezondigd wordt, is het duidelijk, dat de gods­
lastering, die een onmiddellijk tegen God bedreven zonde is,
zwaarder is dan de doodslag, die een zonde is tegen den naaste.
Wanneer men echter die twee zonden bij elkaar vergelijkt met;
het oog op het nadeel, wat ze doen, dan is de doodslag een zwaar­
dere zonde. De doodslag toch doet meer kwaad aan den naaste,
dan de godslastering aan God. Daar men echter om de zwaarte


,*n de zonde te bepalen meer let op het inzicht van den bedorven
wil dan op het uitwerksel van de handeling, zooals vroeger g'ezegd werd (la 2ae, Kw. 73, Art. 3 en 8), bedrijft een godsasteraar, die nadeel wil berokkenen aan Gods eer, volstrekt ge­
sproken, een zwaardere zonde dan een moordenaar. Nochtans is
de doodslag in strafwaardigheid de grootste onder Je zonden te­
gen den naaste.
2. Op de woorden uit den Brief aan de Ephesi'êrs (4, 31) :
« Dat de godslasteraar onder u verdwijne » zegt de Glossa (ge­
trokken uit het werk van Augustinus Tegen de Leugen, 19® H.) :
« Het is erger God te lasteren dan meineedig te zijn )). Immers,
de meineedige oordeelt en spreekt niet valsch over God, zooals
de godslasteraar, maar doet beroep op God als getuige van de
valschheid, niet alsof hij meende, dat God een valsche getuige is,
maar in de hoop, dat God niet zal getuigen door een klaarblijke­
lijk teeken.
3. Het verontschuldigen van de zonde is een bezwarende om­
standigheid van elke zonde, ook van de godslastering, en wordt
m zoover de grootste zonde genoemd, als ze iedere zonde grooter
maakt.
IV* ARTIKEL.
Lasteren de verdoemden Cod?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de verdoemden God nie*
lasteren. — I. Sommige slechte menschen immers onthouden zicH
nu van de godslastering uit vrees voor de toekomstige straffen’
Welnu de verdoemden ondergaan die straffen, en verafschuwei4
ze dus nog meer. Ze worden er dus ook meer van weerhoudert
God te lasteren.
2. De godslastering is de zwaarste zonde en daarom is zij ook
het meest strafwaardig. Welnu in het hiernamaals is geen spraak
meer van verdienste of strafwaardigheid, en bijgevolg is er ook
geen godslastering meer mogelijk.
3. De Ecclesiast zegt (11,3) : « Waar de boom valt, daaf
blijft hij liggen )). Daaruit blijkt, dat men na dit leven noch eert
verdienste kan verwerven, die men in dit leven niet had verwor­
ven, noch nieuwe zonden bedrijven. Welnu, vele verdoemden
waren in dit leven geen godslasteraars. Bijgevolg zullen ze ook
in het toekomstig leven God niet lasteren.
ARTICULUS IV.
[Part. 3. q. 63. art. 2. et Joan. 8. lect. 6.].

Daartegenover staat echter wat gezegd wordt in de Apocxilyps (16, 9) : « De menschen brandden in een groot vuur, en ze
vloekten den naam van den Heer, die macht heeft over hun wonden ». Daarop zegt de Glossa, dat zij, die in de hel zijn, hoewel
ze weten, dat ze naar verdienste gestraft worden, beklagen, dat
Cod machtig genoeg is om hen te pijnigen. Welnu dat zou een.
godslastering zijn in dit leven. Dus is het ook een godslastering
in het ander leven.
Leerstelling. — Zooals hierboven gezegd is (1e en 36 Art.),
is de godslastering uiteraard een verafschuwing van het goddelijk
goed-zijn. Welnu, de verdoemden leggen hun slechten wil, die
afkeerig is van Gods rechtvaardigheid, niet af, ze beminnen dat­
gene waarom ze gestraft worden, en zouden er willen van ge­
nieten, indien het mogelijk was; ze haten de straffen, die ze om
die zonden ondergaan, en wanneer ze de zonden betreuren, die
ze bedreven hebben, dan is dat niet omdat zij die zonden veraf­
schuwen, maar omdat zij er voor gestraft worden. Die verafschu­
wing nu van de goddelijke rechtvaardigheid is een inwendige
godslastering, en we mogen ook aannemen, dat ze na de verrij­
zenis God ook met den mond zullen lasteren, evenals de heiligen
ook met hun mond God zullen loven.

Antwoord OP de BEDENKINGEN. — 1. De menschen wor­
den in dit leven van de godslastering weerhouden uit vrees voor
de straffen, die ze hopen te ontgaan. Maar de verdoemden in
de hel hopen niet, de straffen te ontgaan, en daarom geven ze
zich over aan alles waar hun slechte wil hen toe aanzet.
2. Verdienste en strafwaardigheid zijn eigen aan dit leven.
Daarom zijn de goede werken, in dit leven verricht, verdien­
stelijk, en zijn de slechte strafwaardig. Bij de gelukzaligen echter
zijn de goede werken niet verdienstelijk, maar behooren ze tot de I
gelukzaligheid, die hun belooning is. Zóó zijn ook de slechte |
werken der verdoemden niet strafwaardig, maar behooren ze tot ■:
de straf hunner verdoeming.
3. Alwie in doodzonde sterft, wil de goddelijke rechtvaardig" j
heid om een of andere reden verafschuwen, en zóó kan hij God |
lasteren.
VEERTIENDE KWESTIE
OVER DE GODSLASTERING
TEGEN DEN HEILIGEN GEEST.
(Vier Artikelen.)
Daarna moeten we handelen over de godslastering tegen den
Heiligen Geest in het bijzonder, en daaromtrent stellen we vier
vragen :
1. Is de godslastering of de zonde tegen den H. Geest het­
zelfde als de zonde uit bepaalde boosheid?
2. Over de soorten van deze zonde.
3. Kan men van die zonde geen vergiffenis bekomen?
4. Kan de eerste zonde, die iemand bedrijft, Vóór hij andere
zonden bedreven heeft, een zonde zijn tegen den Heiligen Geest

Ie ARTIKEL.
Is de zonde tegen den Heiligen Geest hetzelfde als de
zonde uit bepaalde boosheid?
Bedenkingen. — Men beweert, dat de zonde tegen den Hei­
ligen Geest niet hetzelfde is als de zonde uit bepaalde boosheid.
— 1. De zonde immers tegen den Heiligen Geest is de zonde
van godslastering, zooals blijkt uit Mattheus (12, 31). Welnu
niet iedere zonde uit bepaalde boosheid is een godslastering, want
men bedrijft veel andere zonden uit boosheid. Bijgevolg is de
zonde tegen den Heiligen Geest niet hetzelfde als de zonde uit
bepaalde boosheid.
• 2. De zonde uit boosheid is tegengesteld aan de zonde uit onwetendheid of uit zwakheid. Welnu de zonde tegen den Heiligen
Geest is tegengesteld aan de zonde tegen den Zoon des Menschen, zooals blijkt uit Mattheus (12, 32). Bijgevolg is de zonde
tegen den Heiligen Geest niet hetzelfde als de zonde uit boos-


heid. Wanneer immers twee dingen tegengesteld zijn aan twee
verschillende dingen, dan zijn ze onderling verschillend.
3. De zonde tegen den Heiligen Geest is een bepaafd geslacht
van zonde, waaraan bepaalde soorten ondergeschikt zijn. Welnu
de zonde uit bepaalde boosheid is geen bijzonder geslacht van
zonde, maar wel een algemeene voorwaarde of een algemeene
omstandigheid, die men bij alle geslachten van zonde kan aan­
tref fen. Bijgevolg is de zonde tegen den Heiligen Geest niet het­
zelfde als de zonde uit bepaalde boosheid.
Daartegenover staat echter dat Petrus Lombardus zegt (2 B.,
43° Dl.), dat hij tegen den Heiligen Geest zondigt, die in de
boosheid behagen schept om haarzelf. Welnu dat is zondigen
uit bepaalde boosheid. Bijgevolg is de zonde uit bepaalde oosheid hetzelfde als de zonde tegen den Heiligen Geest.
Leerstelling. ->— Men spreekt Op drie verschillende wijzen
over de zonde of de godslastering tegen den Heiligen Geest. . e
oudere leeraars immers, zooals Athanasius, Hilarius, Am rosius,


Hieronymus, Chrysostomus zeggen, dat men zondigt tegen den
Heiligen Geest, wanneer men in letterlijken zin den Heiligen
Geest belastert, hetzij men den naam <( Heiligen Geest )) be­
grijpt als een naam, die het wezen aanduidt en aan geheel de
H. Drievuldigheid toekomt, waarvan iedere persoon een geest is
en heilig is, hetzij men dien naam begrijpt als een naam, die eigen
is aan één Persoon der H. Drievuldigheid, zooals bij Matiheus
(12, 32) , waar de godslastering tegen den Heiligen Geest tegen­
gesteld wordt aan de zonde van godslastering tegen den Zoon
des menschen. Christus immers verrichtte sommige dingen als
mensch, zooals eten, drinken, en alles van dien aard; andere deed
Hij als God, zooals duivelen verjagen, dooden opwekken, en
zoo meer, en die deed Hij én door de kracht van zijn eigen God­
heid, én door de werking van den Heiligen Geest, waarvan zïjn
menschheid vervuld was. De Joden nu lasterden eerst den Menschenzoon, toen ze zeiden, dat Hij een gulzigaard was, een wijn­
drinker, en een vriend van publicanen, zooals we lezen bij Mektheus (II, 19). Later lasterden ze den Heiligen Geest, wanneer
ze de werken, die Christus verrichtte door de kracht van Zijn
eigen Godheid en door de werking van den Heiligen Geest, toenasius, Ambrosius, Hieronymus et Chrysostomus, dicunt esse peccatum m

schreven aan den vorst der duivelen (Maltheus, 12, 24). Daarom
zegt men, dat ze den Heiligen Geest gelasterd hebben.
Augustinus echter (in zijn werk Over de Woorden des Heeren,
12'H. en vv.) verstaat door godslastering of zonde tegen den Hei­
ligen Geest de eindverstoktheid, waardoor nl. iemand tot in den
dood in de doodzonde volhardt. Die zonde bedrijft men niet alleen
door de spraak van de lippen, maar ook door de taal van het hart
en van de werken, en niet op één enkele manier, maar op veel
manieren. Men zegt, dat die spraak en die taal, zóó begrepen,
tegen den Heiligen Geest zijn, omdat ze strijdig zijn met de ver­
giffenis der zonden, die verkregen wordt door den Heiligen Geest,
die de liefde is van den Vader en den Zoon. De Heer zei niet
tot de Joden, dat zij zelf tot den Heiligen Geest zondigden —1
ze waren immers nog niet tot de eindverstoktheid gekomen —
maar Hij waarschuwt hen, dat ze door zóó te spreken er niet
zouden toe komen, te zondigen tegen den Heiligen Geest. In dien
zin moet men ook begrijpen wat gezegd wordt bij Marcus (3, 29),
wanneer hij op de woorden : (( Hij echter, die de godslastering
tegen den Heiligen Geest » enz. laat volgen : « Omdat zij zei­
den : een onreinen geest heeft Hij in ». (3, 30).

lastering tegen den H. Geest) begrijpen dit anders, en zeggen,
dat de zonde of de godslastering tegen den Heiligen Geest be- '
dreven wordt wanneer iemand zondigt tegen iets, wat aan den
Heiligen Geest wordt toegeschreven. Aan den Heiligen Geest
toch wordt de goedheid toegeschreven, zooals de macht aan den j
Vader en de Wijsheid aan den Zoon. Volgens hen zondigt men i
tegen den Vader, wanneer men zondigt uit zwakheid; tegen den
Zoon, wanneer men zondigt uit onwetendheid; tegen den Heili­
gen Geest, wanneer men zondigt uit bepaalde boosheid, d. i.
wanneer men zijn keus laat vallen op het kwaad, zooals vroeger
werd uiteengezet (la 2ae, Kw. 78, Art. 1 en 3). Dit nu gebeurt
op twee manieren : ten eerste door de neiging van een ondeugd,
die boosheid genoemd wordt, en zoo is zondigen uit kwaadwillig­
heid niet hetzelfde als zondigen tegen den Heiligen Geest; ten,
tweede, doordat men uit misprijzen verwerpt en van zich verwijdert wat het verkiezen van de zonde kon verhinderen, zooals de
hoop door wanhoop, de vrees door overmoed, en andere dingen
van dien aard, waarover later gesproken wordt (volgende Artikel,
en Kw. 20 en 21). Alles nu wat ons belet de zonde te kiezen i$
een uitwerksel van den Heiligen Geest in ons, en wie op die wijze
uit boosheid zondigt, zondigt tegen den Heiligen Geest.

Antwoord OP DE BEDENKINGEN. — 1. Evenals de geloofs­
belijdenis niet alleen bestaat in de belijdenis door den mond, maar
ook in de belijdenis door de daad, zoo ook kan men den Heiligen
Geest lasteren zoowel door het woord en door het hart als door de
daad.
2. In de derde beteekenis is de zonde tegen den Heiligen Geest
onderscheiden van de godslastering tegen den Zoon des menschen,
in zoover de Zoon des menschen ook de Zoon van God is, d. i.
(( Gods gracht en Gods ivijsheid » (le Brief aan de Corinthiërs,
1» 24). Op die wijze is de zonde tegen den Zoon des menschen
een zonde uit onwetendheid of uit zwakheid.
3. In zoover de zonde uit bepaalde boosheid voortkomt uit de
neiging van een hebbelijkheid, is zij geen bijzondere zonde, maar
wel een algemeene voorwaarde van de zonde. In zoover zij echter
voortkomt uit het misprijzen van een werk van den Heiligen Geest
in ons, is zij een bijzondere zonde, en is zij zelfs een bijzonder ge­
slacht van zonde. Dit geldt ook voor de eerste verklaring. Maar
volgens de tweede verklaring is zij geen bijzonder geslacht van
zonde, want de eindverstoktheid kan een omstandigheid zijn van
elk geslacht van zonde.
11“ ARTIKEL.
Worden de zes soorten van zonden tegen den Heiligen Geest
op geschikte wijze aangegeven?
Bedenkingen. — Men beweert, dat de soorten van zonden
tegen den Heiligen Geest, die door Petrus Lombardus worden
aangegeven (2e B., 43e Dl.), nl. wanhoop, vermetel betrouwen,
onboetvaardigheid, volharding in de boosheid, het bestrijden van
de bekende waarheid, het benijden van de genade van den naas­
te, niet op geschikte wijze worden aangegeven. — 1. Immers de
goddelijke rechtvaardigheid of barmhartigheid loochenen behoort
tot het ongeloof. Welnu door de wanhoop verwerpt men de god­
delijke rechtvaardigheid. Bijgevolg zijn die twee zonden eerder |
soorten van ongeloof dan soorten van zonden tegen den Heiligen
Geest.
2. De onboetvaardigheid heeft betrekking op een voorbije zon­
de. De volharding in de boosheid, op een toekomstige zonde.
Welnu het verleden en de toekomst geven geen aanleiding tot
soortelijk onderscheid tusschen deugd en ondeugd. Met hetzelfde


geloof immers, waarmee wij gelooven, dat Christus geboren is, ge­
loofden de ouderen, dat Hij zou geboren worden. Bijgevolg moet
men de onboetvaardigheid en de volharding in de boosheid niet
aangeven als twee soorten van zonden tegen den Heiligen Geest.
3. Zooals er staat bij Joannes (1, 1 7), werden de waarheid en
de genade gebracht door Jesus Christus. Bijgevolg moet het be­
strijden van de bekende waarheid en het benijden van de genade
van den naaste eerder gerangschikt worden onder den laster tegen
den Zoon als onder den laster tegen den Heiligen Geest.
4. Bernardus zegt in zijn Boek Over de ontslaging en de voor­
schriften (11° H.), dat wie niet 1vil gehoorzamen weerstand biedt
aan den Heiligen Gseest. Ook de Glossa op Leviticus (10) zegt,
dat een geveinsde boetvaardigheid een godslastering is tegen den
Heiligen Geest. Ook de scheuring is rechtstreeks strijdig met den
Heiligen Geest, want door Hem is de Kerk één. Daaruit blijkt,
dat de soorten van zonden tegen den Heiligen Geest niet op ge­
schikte wijze worden aangegeven.
Daartegenover staat echter wat Augustinus (Fulgentius) zegt
in zijn Boek Over het geloof aan Petras (3e H.) : « Zij zondigen
tegen den Heiligen Geest, die wanhopen aan de vergiffenis er

zonden of zonder verdiensten vertrouwen op Gods barmhartigheid.)) En in zijn Enchiridion (83e H.) zegt hij, dat hij die sterft in
de volharding van den geest in de boosheid schuldig is aan de
de zonde tegen den Heiligen Geest. In zijn Boek Over de Woor­
den des Heeren (11° Preek, 1 2e H.) zegt hij, dat de onboetvaar­
digheid een zonde is tegen den Heiligen Geest. En in het 1° Boek
Over de Bergrede des Heeren (22e H.) zegt hij, dat het bestrij­
den van zijn broeder met den angel der afgunst een zonde is tegen
den H. Geest. In het Boek Over het eenig Doopsel (Over het
Doopsel, tegen de Donatisten, 6e B., 35e H.) zegt hij, dat hij
die de waarheid misprijst, ofwel kwaadwillig is tegenover zijn
broeders aan wie de waarheid geopenbaard is, ofwel ondankbaar
tegenover God, Wiens ingeving de Kerk onderricht, zoodat hij
zondigt tegen den Heiligen Geest.
LEERSTELLING. — De zonden tegen den Heiligen Geest wor­
den, in de derde beteekenis, in de genoemde soorten op geschikte
wijze aangegeven. Ze verschillen volgens het verwijderen of mis­
prijzen van wat den mensch kan verhinderen om te zondigen, nl.
Gods oordeel, Gods gaven, en de zonde zelf. De mensch wordt
immers van de zonde afgehouden, ten eerste door na te denken

over'het oordeel Gods, dat tegelijk rechtvaardig en barmhartig is;
ten tweede door de hoop, die oprijst uit de beschouwing der arm
hartigheid, die de zonde vergeeft en het goede beloont, en ie
hoop verliest men door de wanhoop; en ten derde door de vrees>
die men opvat door de beschouwing van Gods rechtvaardig ei ,
die de zonden bestraft, en die vrees verliest men door vermetel
betrouwen, waardoor men er op betrouwt, zalig te kunnen wor en
zonder verdienste of vergiffenis te bekomen zonder boetvaar ig"
heid.
De gaven Gods, waardoor wij van de zonde worden afge ou­
den, zijn twee in getal : de eerste is de erkenning van de waar
heid, en daar is het bestrijden van de bekende waarheid aan tegen
gesteld, wanneer nl. iemand de bekende geloofswaarheid bestrij t
om vrijer te kunnen zondigen; de tweede is de hulp dei inwen
dige genade, en daar is het benijden van de genade van en
naaste aan tegengesteld, wanneer nl. iemand niet alleen en per
soon van den naaste benijdt, maar ook Gods genade benij t, ie
overvloediger over de wereld wordt uitgestort.
,
Van den kant van de zonde zijn er twee dingen, ie en
mensch van de zonde kunnen afhouden. Ten eerste, et onge


regelde en het verkeerde van de daad; de beschouwing daarvan
verwekt gewoonlijk in den mensch het leedwezen over de be­
dreven zonde, waar de onboetvaardigheid aan tegengesteld is.
Door onboetvaardigheid nu wordt hier niet, zooals hierboven,
bedoeld," dat men wil volharden in de zonde tot aan den dood,
want zóó is ze geen bijzondere zonde, maar slechts een omstan­
digheid van de zonde. Wij bedoelen hier de onboetvaardigheid,
in zoover zij het voornemen insluit om geen boetvaardigheid te
doen. Ten tweede de geringheid en de vergankelijkheid van het
goed, dat men in de zonde zoekt, naar het woord uit den Brief
aan de Romeinen (6, 21) : « Welk voordeel hebt gij getrokken
uit de dingen, Waarover gij nu beschaamd zijt? » De gedachtei
daaraan geeft aan den mensch de kracht om zijn wil niet vast te
hechten aan de zonde. Daaraan is de. volharding in de boosheid
tegengesteld, waardoor de mensch het vast voornemen heeft in
de zonde te volharden. Over die twee laatste gevallen zegt Jeremias (8, 6) : « Niemand doet boete om zijne zonde, zeggend :
Wat heb ik gedaan? », en dat heeft betrekking op het eerste, en :
(( Allen keerden zich naar de dingen, die ze najagen, zooals een
ontstuimig paard zich in het gevecht werpt », en dat heeft betrek­
king op het tweede.
Kw. 14, A. 2.
Antwoord op de bedenkingen. — 1- De zonden van
wanhoop en vermetel betrouwen bestaan niet hierin, dat men aan
Gods rechtvaardigheid of barmhartigheid niet gelooft, maai we
hierin, dat men ze misprijst.
2. Volharding in de boosheid en onboetvaardigheid verschillen
niet alleen door het verband met verleden en toekomst, maar ook
door het formeel opzicht van de verschillende dingen, die men in
de zonde kan beschouwen, zooals (in de Leerstelling) gezeg
werd.
3. Christus schenkt de genade en de waarheid door de gaven
van den Heiligen Geest, die Hij aan de menschen heeft geschonken.
4. Niet willen gehoorzamen is volharding in de boosheid, et
veinzen van de boetvaardigheid, onboetvaardigheid; scheuring is
het benijden van de genade van den naaste, waardoor de e en
der Kerk vereenigd zijn.

IIP ARTIKEL.
Kan men van de zonde tegen den Heiligen Geest
geen vergiffenis bekomen?
Bedenkingen. — Men beweert, dat men van de zonde tegen
den Heiligen Geest vergiffenis kan bekomen. — 1. Augustinus
immers zegt in zijn Boek Over de Woorden des Heeren (11e
Preek, 13c H.) : « M\en moet nooit voor iemand Wanhopen, zoo­
lang Gods geduld gelegenheid biedt tot boetvaardigheid )). Welnu
indien er een zonde was, waarvan men geen vergiffenis kan be- j
komen, dan zou men voor sommige zondaars moeten wanhopen. :
Bijgevolg kan men van de zonde tegen den H. Geest vergiffenis j
bekomen.
2. De zonde wordt alleen vergeven doordat de ziel door God
genezen wordt. Welnu, voor den almachtigen heelmeester zijn ef
geen ongeneesbare kwalen, zooals de Glossa zegt op Psalm 102,
3 : « Hij die al uw krankheden geneest ». Bijgevolg kan men
van de zonde tegen den Heiligen Geest vergiffenis bekomen.


3. Het voorwerp van den vrijen wil is het goed en het kwaad.
Welnu zoolang hij leeft kan de mensch zondigen, hoe deugdzaam
hij ook is, daar zelfs de engelen uit den hemel gevallen zijn, waarom
Job dan ook zegt (4, 18-19) : « /n zijn engelen heeft Hij kwaad
gevonden. Hoeveel te meer bij hen, die Wonen in leemen huizen! ))
Bijgevolg kan men om dezelfde reden uit iedere zonde wederkeeren tot den staat van gerechtigheid, en dus kan men van de
zonde tegen den Heiligen Geest vergiffenis bekomen.
Daartegenover staat echter wat gezegd wordt bij Mattheus (12,
32) : (( Hij die tegen den Heiligen Qeest zal gesproken hebben,
dat zal hem niet vergeven Worden, noch in deze wereld, noch in
de toekomstige ». En Augustinus zegt in zijn Boek Over de Berg­
rede (le B., 22° H.), dat de schuld van die zonde zóó groot
is, dat ze de nederigheid om te bidden "wegneemt.
Leerstelling. — Volgens de verschillende beteekenissen,
welke men geeft aan de zonde tegen den Heiligen Geest, kan
men op verschillende wijzen zeggen, dat men er geen vergiffenis
van kan bekomen. Want indien men door zonde tegen den Heili­
gen Geest de eindonboetvaardigheid verstaat, dan kan men er

geen vergiffenis van bekomen, in zoover ze volstrekt niet vergeven
wordt. Wanneer immers een zondaar in de doodzonde volhardt
tot aan den dood, dan zal die zonde, waar men in dit leven
geen vergiffenis van verkreeg door boetvaardigheid, ook hierna­
maals niet vergeven worden.
Volgens de twee andere beteekenissen kan men geen vergif­
fenis bekomen van de zonde tegen den Heiligen Geest, niet in
zoover ze volstrekt niet vergeven wordt, maar in zoover ze, op
zich zelf beschouwd, geen vergiffenis verdient. En dat op twee
manieren : ten eerste wat betreft de straf. Wie immers uit onwe­
tendheid of zwakheid zondigt verdient een mindere straf; maar
wie uit boosheid zondigt kan geen reden van verontschuldiging aan­
voeren, die verzachting van straf zou verdienen. Evenzoo was er
voor hem, die den Zoon des Menschen lasterde, wanneer Zijn
Godheid nog niet geopenbaard was, eenige reden van verontschul­
diging, om de zwakheid van het vleesch, dat hij in Christus kon
zien, en daarom verdiende hij een mindere straf. Maar voor hem,
die de Godheid zelf lasterde, door de werken van den Heiligen
Geest toe te schrijven aan den duivel, is er geen reden van ver­
ontschuldiging, die zijn straf zou verminderen. Daarom zegt Chrysostomus (42c Homelie op Mattheus), dat de zonde aan de Joden

niet werd vergeven, noch in dit leven, noch in het ander leven.
Want in dit leven werden zij er voor gestraft door de Romeinen,
en in het ander leven door de straffen der hel. En Athanasius
haalt (in zijn Brief aan Serapius, 4) het voorbeeld aan van hun
voorvaderen, die tegen Mozes morden omdat ze geen water en
geen brood hadden, wat de Heer geduldig verdroeg, omdat ze
een reden van verontschuldiging konden vinden in de zwakheid
van het vleesch. Later echter zondigden ze zwaarder en spraken
ze godslasteringen uit tegen den Heiligen Geest, toen zij nl. de
weldaden van God, die hen uit Egypte verlost had, aan de af­
goden toeschreven zeggende : (( Dat zijn de góden, Israël, die
u uit Egypte verlost hebben ». (Exodus, 32, 4). Daarom bestrafte
de Heer hen met tijdelijke straffen, want dien dag stierven er
drieduizend (t. a. pl., 28), terwijl Hij hen bedreigde met andere
straffen, die zouden volgen, zeggende : « Op den dag der xvraak
zal ik hun zonde bezoeken )) (34).
Men kan, ten tweede, geen vergiffenis bekomen van de zonde
tegen den H. Geest, wat de schuld van de zonde betreft, zooals men die ziekte, wat den aard van de ziekte betreft, ongeneesu
baar noemt, die datgene wegneemt, waardoor de zieke zou kun­
nen genezen, b. v. wanneer zij de kracht van de natuur wegneemt

of een walg geeft voor eten of heelmiddelen, ofschoon God ook
die ziekte kan genezen. Op dezelfde wijze zegt men, dat de zonde
tegen den Heiligen Geest niet kan vergeven worden, wat betreft
haar natuur, in zoover ze datgene wegneemt, waardoor de zonde
vergeven wordt. Dit sluit echter voor Gods almacht en barmhar­
tigheid den weg van vergiffenis en genezing niet af, waardoor
sommigen soms als op wonderbare wijze geestelijk genezen wor­
den.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. In dit leven moet
men voor niemand wanhopen, wanneer men Gods almacht en
barmhartigheid beschouwt, wel echter wanneer men de natuur van
de zonde beschouwt, volgens welke sommigen (( zonen van de
Wanhoop » genoemd worden, naar het woord uit den Brief aan
de Ephesiërs (2, 2).
2. Die redeneering gaat op met betrekking tot de almacht van
God, niet echter met betrekking tot de natuur van de zonde.
3. De vrije wil is in dit leven altijd veranderlijk. Het kan echter
gebeuren, dat de vrijheid juist datgene uitsluit, wat haar naar het
goede zou kunnen keeren, in zoover hét van haar afhangt. Bijge­
volg kan de zonde niet vergeven worden van den kant van den
vrijen wil, hoewel God ze kan vergeven.

Kan de eerste zonde, die iemand bedrijft, een zonde
zijn tegen den Heiligen Geest?
Bedenkingen. — Men beweert, dat de eerste zonde die
iemand bedrijft vóór hij een andere zonde bedreven heeft, niet
de zonde tegen den Heiligen Geest kan zijn. — 1. Het ligt immers
in de orde der natuur, dat men van het onvolmaakte overgaat
naar het volmaakte. Dat kan men opmerken bij de goeden, vol­
gens het woord uit het Boel( der Spreuken (4, 16) : « De Wegen
der rechtvaardigen zijn als een schitterend licht, dat aangroeit en
volkomener Wordt tot het volle dag is ». Wat echter het kwaad
betreft, is datgene volmaakt, wat het grootste kwaad is, zooals
blijkt uit wat de Wijsgeer zegt in het 5° Boek der Metaphysica,
(4' B., 16 H.) . Daar nu de zonde tegen den Heiligen Geest de
grootste zonde is, komt de mensch er slechts toe, die zonde te be­
drijven door andere kleinere zonden te bedrijven.
2. Zondigen tegen den Heiligen Geest is zondigen uit bepaalde
boosheid of uit vrije keus. Welnu daar komt men niet onmiddel-


lijk toe, zonder vooraf reeds dikwijls gezondigd te hebben. De
Wijsgeer immers zegt in het 5e Boek van zijn Ethica (6e en 9*
H.), dat hoewel de mensch onrechtvaardig kan zijn, hij toch niet
onmiddellijk £an handelen als een onrechtvaardige, nl. uit vrije
keuze. Daaruit blijkt, dat men niet zondigt tegen den Heiligen
Geest, dan na vooraf andere zonden te hebben bedreven.
3. De boetvaardigheid en de onboetvaardigheid hebben het­
zelfde voorwerp. Welnu de boetvaardigheid heeft slechts betrek­
king op voorbije zonden. Bijgevolg heeft ook de onboetvaardig­
heid, die een zonde is tegen den Heiligen Geest, slechts daarop
betrekking, en bijgevolg veronderstelt de zonde tegen den Heili­
gen Geest andere zonden.
Daartegenover staat echter het woord uit het Boek Ecclesiasticus (11, 23) : « Gemakkelijk kan de arme voor Gods aanschijn
oogenbllkkelijk verrijkt worden ». Bijgevolg kan ook het tegen­
overgestelde gebeuren, en kan iemand door de booze ingeving
van den duivel onmiddellijk de grootste zonde bedrijven, nl. de
zonde tegen den Heiligen Geest.
— Zooals (in het eerste Artikel van deze
westie) gezegd werd, 'kan men ten eerste zondigen tegen den
Leerstelling.

Heiligen Geest door te zondigen uit boosheid. Welnu men kan op
twee manieren zondigen uit boosheid, zooals (t. a. pl.) gezegd
werd. Ten eerste uit neiging van de gewoonte, maar dat is eigen­
lijk niet zondigen tegen den Heiligen Geest. Op die manier kan
de eerste zonde geen zonde zijn uit boosheid, want dit veronder­
stelt voorafgaande zonden, waardoor de gewoonte ontstaat, die er
toe aanzet om te zondigen. Ten tweede kan iemand zondigen uit
boosheid, wanneer hij door misprijzen datgene verwerpt, waar­
door de mensch van de zonde wordt afgehouden, en, zooals (in
het lc Art .) gezegd wordt, is dat eigenlijk zondigen tegen den
Heiligen Geest. Ook die zonde veronderstelt gewoonlijk andere
zonden, omdat, naar het woord uit het Boek der Spreuken (18,
9), de goddelooze begint te misprijzen, wanneer hij dieper in
zonde valt.
Het kan echter gebeuren, dat de eerste zonde, die iemand be­
drijft, een zonde is tegen den Heiligen Geest, nl. een zonde van
misprijzen, en dat zoowel om de vrijheid van den wil als om vele
voorafgaande gesteltenissen, alsook om een bijzonder sterke aan­
lokking tot het kwaad en om onze geringe liefde voor het goed.
Bijgevolg zal het zelden of nooit gebeuren, dat de eerste zonde van
in het geestelijk leven gevorderden een zonde is tegen den Heiligen
Geest. Daarom zegt Origenes in het 1° Boek van zijn werk Over


de Beginselen (3e H.) : « Ik denk niet, dat iemand, die den
hoogsten graad van volmaaktheid bereikt heeft, die deugd onmiddellijk zal verliezen of onmiddellijk zal vallen. Hij zal lang­
zamerhand en trapsgewijze vallen ».
Hetzelfde geldt, als men de zonde van den Heiligen Geest in
letterlijken zin verstaat, nl. als lastering tegen den Heiligen Geest,
want die lastering, die door den Heer bedoeld werd, komt altijd
voort van het misprijzen uit boosheid.
Wanneer men echter door zonde tegen den Heiligen Geest de
eindonboetvaardigheid verstaat, zooals Augustinus doet in zijn
werk Over de Woorden des Heeren (11° Preek, 14° H.), dan
kan de vraag niet eens gesteld worden, want dan veronderstelt de
zonde tegen den Heiligen Geest, dat men in de zonde volhardt
tot het einde van zijn leven.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. In het algemeen
gaat men, zoowel voor het goed als voor het kwaad, van het
onvolmaakte naar het volmaakte, naargelang de mensch vooruit­
gaat in het goed of m het kwaad. Toch kan, voor goed en kwaad,
de een met iets grooter beginnen dan de andere, en zóó kan een


begin naar zijn natuur volmaakt zijn in het goed of in het kwaad,
hoewel het onvolmaakt is met betrekking tot de vorderingen die
men maakt, wanneer men vooruitgaat in het goed of in het kwaad.
2. Die redeneering gaat uit van de zonde, bedreven uit boos­
heid, wanneer zij voortkomt uit de neiging der gewoonte.
3. Wanneer men, zooals Augustinus, door onboetvaardigheid
verstaat het volharden in de zonde tot het einde toe, dan is het
duidelijk, dat de onboetvaardigheid andere zonden veronderstelt,
zooals ook de boetvaardigheid. Maar wanneer er spraak is van
de gewone onboetvaardigheid, die een zonde is tegen den Heiigen Geest, dan is het duidelijk, dat de onboetvaardigheid de
zonden kan voorafgaan, want iemand die nooit zondigde kan het
voornemen hebben om, wanneer het hem zou gebeuren te zon­
digen, boetvaardigheid te doen of niet.
VIJFTIENDE KWESTIE
OVER DE ONDEUGDEN, DIE TEGENGESTELD
ZIJN AAN DE GAVEN VAN WETENSCHAP EN
VERSTAND.
(Drie Artikelen.)
Daarna moeten we handelen over de ondeugden, die tegen­
gesteld zijn aan de gaven van wetenschap en verstand. Daar
we echter vroeger (la 2ae, Kw. 76), toen we spraken over de
oorzaken der zonden, reeds gehandeld hebben over de onwetend­
heid, die tegengesteld is aan de wetenschap, moeten we nu alleen
handelen over de verblindheid van den geest en de verstompi'ng
der zinnen, die tegengesteld zijn aan de gave van verstand.
En daaromtrent stellen we drie vragen :
1. Is verblindheid van den geest zonde?
2. Is verstomping van de zinnen een andere zonde dan de
verblindheid van den geest?
3. Hebben die ondeugden hun oorsprong in de zonden van het
vleesch?
Ie ARTIKEL.
Is de verblindheid van den geest zonde?
Bedenkingen. - Men beweert, dal de verblindheid van
den geest geen zonde is. — 1. Datgene immers, wat een reden
van verontschuldiging is voor de zonde, is geen zonde. Welnu de
verblindheid van den geest is een reden van verontschuldiging
voor de zonde. We lezen immers bij Joannes (9, 41) (( Indien gij
blind Waart, zoude ge geen zonde hebben ». Bijgevolg is de ver­
blindheid van den geest geen zonde.
2. Straf en schuld zijn niet hetzelfde. Welnu de verblindheid
van den geest is een straf, zooals blijkt uit Isa'ias (6, 10) : (( Verblind het hart van dit volk ». De verblindheid immers is een
kwaad, en kan dus niet van God komen, wanneer zij geen straf
is. Bijgevolg is de verblindheid van den geest geen zonde.
3. Iedere zonde is vrijwillig, zooals Augustinus zegt in zijn
werk Over den waren Godsdienst (14'‘ H.). Welnu de verblind­
heid van den geest is niet vrijwillig, want, zooals Augustinus zegt
in'het 10° Boek van zijn Belijdenissen (23'‘ H.), wil eenieder de
ARTICULUS I.

Waarheid kennen, rvanneer ze schittert, en ook in het Boek
Ecclesiasticus (11, 7) wordt gezegd : (c Het licht is zacht, en het
doet de oogen genoegen, de zon te zien )). Bijgevolg is de ver­
blindheid van den geest geen zonde.
Daartegenover staat echter, dat Gregorius in zijn Zede^undige
Verhandelingen (17e H.) de verblindheid van den geest opnoemt
onder de ondeugden, die veroorzaakt worden door de ontucht.
LEERSTELLING. — Evenals de lichamelijke blindheid het ge­
mis is van datgene, waardoor men lichamelijk ziet, zoo ook is de
verblindheid van den geest het gemis van datgene, waardoor men
ziet naar den geest en het verstand. Het beginsel daarvan is drie­
voudig. Het is ten eerste het licht van het natuurlijk verstand,
en dat licht mist de ziel nooit — het behoort immers tot de natuur der redelijke ziel — hoewel het verstand soms kan verhin­
derd worden in zijn eigen werking door de lagere krachten, die
het menschelijk verstand noodig heeft om te verstaan; dit is het
geval bij zwakzinnigen en zinneloozen, zooals gezegd werd in
het Eerste Deel (Kw. 84, 7(‘ en 8° Art.).
Het tweede beginsel van het verstandelijk gezicht is een be­
paald bestendig licht, dat aan het natuurlijk licht van het veret delectabile oculis videre solem. » Ergo caecitas mentis non est peccatum.
V

stand wordt toegevoegd. Dat licht kan aan de ziel ontnomen wor
den, en dat gemis is de verblindheid, welke een straf is, z®oa^
ook het gemis van het licht der genade. Daarom zegt het oe
der IVijsheid (2, 21) van sommigen : « Hij heeft ze ver in
door hun boosheid ».
.
Hec derde beginsel van het verstandelijk gezicht is een ver
standelijk beginsel, waardoor de mensch de andere dingen ver
staat. De menschelijke geest nu kan dat beginsel m acht nemen,
of niet. Dat hij het niet in acht neemt gebeurt op twee manieren,
ten eerste, omdat zijn wil zich vrijwillig afwendt van de esc ou
wing van dat beginsel, zooals gezegd wordt in Psalm
*
« Hij wilde niet verstaan, om niet deugdzaam te moeten ani e
len ». Ten tweede omdat de geest meer bezig is met andere din­
gen, waar hij meer aan hecht, en waardoor hij verhinder w0*
om dit beginsel in acht te nemen, naar het wooid van saJP
*
9 : (( Het vuur (van de begeerlijkheid) heeft hen overvallen en
ze hebben de zon niet gezien ». In deze twee gevallen is e ver
blindheid van den geest zonde.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. De verblindheid,
die een reden van verontschuldiging is voor de zonde, omt voor
uit een natuurlijk gebrek van iemand, die het vermogen niet ee
om te zien.

2. Deze redeneering gaat op voor de tweede blindheid, die
een straf is.
3. Eenieder wil de waarheid inzien, wanneer men de zaken op
zich zelf beschouwt. Om een bijkomstige reden kan het echter
voor iemand hatelijk zijn, omdat hij nl. daardoor wordt afge­
houden van v/at hij méér bemint.
IIe ARTIKEL.
Is de verstomping van de zinnen een andere zonde
• dan de verblindheid van den geest?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de verstomping van de
zinnen niet een andere zonde is dan de verblindheid van den
geest. — 1. Aan ieder ding immers is er maar één ander tegen­
gesteld. Welnu, zooals blijkt uit wat Gregorius zegt in het 2e
Boek van zijn Zedel^undige Verhandelingen (27° H.), is de ver­
stomping der zinnen tegengesteld aan de gave van verstand, waar
ook de verblindheid van den geest aan tegengesteld is, want het
verstand wordt beschouwd als een beginsel van het gezicht. Bij-


gevolg is de verstomping van de zinnen hetzelfde als de veiblindheid van den geest.
_o
2. In het 31° Boek van zijn Zedekundige verhandelingen (W
H.) spreekt Gregorius over de verstomping en noemt hiji naar
« de verstomping van de zinnen omtrent het verstand ». Welnu
die verstomping van de zinnen omtrent het verstand is niets an­
ders dan een tekort aan begripsvermogen, wat behoort tot de
verblindheid van den geest. Bijgevolg is de verstomping van de
zinnen hetzelfde als de verblindheid van den geest.
3. Indien er tusschen die twee ondeugden een verschil is, dan
moet het voornamelijk hierin bestaan, dat, zooals (in het vong
Artikel) gezegd is, de verblindheid van den geest vi ij willig is,
terwijl de verstomping van de zinnen een natuurlijk gebiek is.
Welnu een natuurlijk gebrek is geen zonde. Bijgevolg zou oo
de verstomping van de zinnen geen zonde zijn, wat tegen de leer
van Gregorius is, die deze verstomping opnoemt onder de ondeug­
den, die voortkomen uit de gulzigheid.
Daartegenover staat echter, dat verschillende oorzaken ver­
schillende uitwerkselen hebben. Welnu Gregorius zegt in het 1
Boek zijner Zedekundige Verhandelingen (t. a. ph) * dat de veiquoddam visivum designat. Ergo hebetudo sensus est idem quod caecitas
mentis.

siomping van het verstand voortkomt uit de gulzigheid, en de ver­
blindheid van den geest uit de ontucht. Welnu dit zijn twee ver­
schillende ondeugden. Bijgevolg zijn ook de verstomping en de
verblindheid twee verschillende ondeugden.
Leerstelling. — Verstompt zijn is het tegendeel van scherp
zijn. Iets nu wordt scherp genoemd, omdat het doordringend is,
terwijl iets stomp genoemd wordt omdat het afgestompt is, en
nergens kan doordringen. Men noemt nu bij wijze van vergelijking
de lichamelijke zinnen doordringend, in zoover ze hun voorwerp
waarnemen van op een zekeren afstand, alsook in zoover ze het
kleinste en 'het diepste der dingen kunnen vatten, als waren zij
er in ingedrongen. Zoo zegt men met betrekking tot de zinnen,
dat iemand scherp is van zinnen, wanneer hij de zintuiglijk-waar­
neembare dingen van op een afstand kan zien, hooren of ruiken,
terwijl men zeggen zal dat iemand stomp is van zinnen, wanneer
hij slechts kan waarnemen wat dicht bij is, of heel groot.
Bij wijze van vergelijking met de lichamelijke zinnen zegt
men, dat er ook een zin is voor de verstandelijke dingen, nl. met
betrekking tot de eerste beginselen, zooals de Wijsgeer zegt in
het 6° Boek van zijn Ethica (11e H.). Ook voor de zinnen


immers is de kennis van de zintuigelijk-waarneembare dingen als
een beginsel van de kennis. De zin nu, die betrekking heeft op
het verstandelijke, neemt zijn voorwerp niet waar door lichamelijken afstand, maar door andere middelen, zooals hij door de
eigenschappen der dingen hun wezen waarneemt, en door de uit­
werkselen, de oorzaken.
Men zegt nu, dat hij een scherpen zin heeft naar het verstand,
die uit een eigenschap van een ding of uit een uitwerksel onmid­
dellijk de natuur van het ding verstaat, en die doordringt tot de
beschouwing van het minste, wat aan een ding toekomt. Een
stomp verstand heeft hij, die tot de kennis van de waarheid van
het ding niet doordringen kan, dan na vele verklaringen, en er
dan nog met toe komt volkomen te begrijpen al wat tot de natuur
van het ding behoort.
'Bijgevolg is de verstomptheid der zinnen omtrent het verstan­
delijke een zwakheid van geest, met betrekking tot de beschou­
wing der geestelijke goederen; de verblindheid daarentegen is
het volledig gemis van de kennis er van. Die twee ondeugden nu
zijn tegengesteld aan de gave van verstand, waardoor de mensch
de geestelijke goederen waarneemt, en er met scherpzinnigheid in
doordringt. De verstomptheid is zonde, zooals de verblindheid

van den geest, in zoover zij vrijwillig is, zooals blijkt bij dengene,
die gehecht is aan de vleeschelijke genoegens, en voor de aan­
dachtige beschouwing der geestelijke dingen een tegenzin voelt
en ze dan ook verwaarloost.
Daaruit blijkt het ANTWOORD OP DE BEDENKINGEN.
IIIe ARTIKEL.
Komen de verblindheid van den geest en de verstomptheid
der zinnen voort uit de zonden van het vleesch?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat de verblindheid van
den geest en de verstomptheid der zinnen niet voortspruiten uit de
zonden van het vleesch. — 1. Augustinus immers trekt in het
l-e Boek zijner Retractaties (4° H.) terug wat hij in zijn Alleen­
spraken (1c B., fe H.) geschreven had, nl. het volgende : « God,
die niet gewild hebt, dat het ware zou gekend zijn dan alleen
door de zuiveren ». Daar zou men kunnen op antwoorden, zegt
hij, dat vele onzuiveren veel waarheden kennen. Welnu de menschen worden voornamelijk onzuiver door de vleeschelijke zon-


den. Bijgevolg worden de verblindheid van den geest cn de verstomping der zinnen niet veroorzaakt door de vleeschelijke on­
deugden.
2. De verblindheid van den geest en de verstomptheid der zinnen
zijn gebreken van het verstandelijk deel der ziel. De vleescbelijke driften daarentegen behooren tot het vleesch. Welnu het
vleesch heeft geen invloed op de ziel, maar andersom. Bijgevolg
veroorzaken de lichamelijke driften noch de verblindheid van
geest, noch de verstomptheid van de zinnen.
3. Elk ding ondergaat méér de werking van wat er dicht bij
staat, dan van wat er ver van af staat. Welnu de geestelijke on­
deugden staan dichter bij den geest dan de vleeschelijke. Bijge­
volg worden de verblindheid van den geest en de verstomptheid
der zinnen veeleer veroorzaakt door geestelijke ondeugden dan
door vleeschelijke.
Daartegenover staat echter wat Gregorius zegt in het 31e Boek
van zijn Zedekundige Verhandelingen (17e H.), nl. 'dat de verstomptheid der zinnen omtrent het verstandelijke voortkomt uit
gulzigheid, de verblindheid van den geest uit ontucht.
Leerstelling. — De volmaaktheid van de verstandsdaad

van den mensch bestaat in het vermogen om te abstraheeren van
de zinnelijke kenbeelden. Hoe meer het verstand van den mensch
onafhankelijk is van die kenbeelden, des te beter kan het ver­
standelijke dingen beschouwen en al het zinnelijke ordenen. Ook
zegt Anaxagoras, dat het verstand « onvermengd zuiver )> moet
zijn om te kunnen gebieden, en de Wijsgeer zegt in het 8' Boek
van zijn Physica (5C H.), dat hij, die een handeling wil uitoefe­
nen, de materie moet beheerschen, om er een verandering in te
kunnen voortbrengen. Welnu het is duidelijk, dat het genot de
aandacht hecht aan de dingen die men geniet, en daarom zegt de
Wijsgeer in het 10° Boek zijner Ethica (5° H.), dat eenieder op
volmaakte wijze uitvoert waar hij genot in schept, terwijl wij
datgene, waar wij geen genot in smaken, ofwel in het geheel met
doen, ofwel op onvolmaakte wijze.
De ondeugden nu van het vleesch, nl. de gulzigheid en de
ontucht, hebben tot voorwerp het genot van den gevoelszin m
spijzen en in het geslachtsleven, wat de hevigste zijn onder al de
lichamelijke genietingen. Daarom wordt de aandacht van den
mensch door die ondeugden het meest getrokken tot het lichame­
lijke, waardoor de werking van den mensch omtrent het ver­
standelijke verzwakt. Dat gebeurt echter méér door de ontucht

dan door de gulzigheid, in zoover het genot van het geslachts­
leven heviger is dan dat van de spijzen. Daarom komt uit de
ontucht de verblindheid van den geest voort, die de kennis der
geestelijke dingen bijna volkomen wegneemt. Uit de gulzigheid
komt de verstomptheid der zinnen voort, die den mensch zwak
maakt tegenover de verstandelijke dingen. En andersom maken
de deugden, die tegengesteld zijn aan die ondeugden, nl. de ont­
houding en de zuiverheid, den mensch allerbest geschikt tot de
volmaakte verstandelijke handeling. Daar zegt Daniël (1, 17),
dat de Heer aan de kinderen (d. i. aan hen, die verstorven en
zuiver leven) Wetenschap en kennis gaf omtrent elk boek en elke
wijsheid.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het kan wel ge­
beuren, dat sommigen, die verslaafd zijn aan de vleeschelijke on­
deugden, soms op scherpzinnige wijze over de verstandelijke din­
gen kunnen spreken, om de scherpte van hun natuurlijk verstand
of om een bij gevoegde aan geworven hebbelijkheid. Het is echter
onvermijdelijk, dat hun aandacht dikwijls van de scherpzinnige
beschouwing wordt afgetrokken door het lichamelijk genot, en
daarom kunnen de onzuiveren wel sommige waarheden kennen,
maar hun onzuiverheid is een groote hinderpaal.

2. Het vleesch heeft geen invloed op het verstandelijk deel als
zou dat daardoor veranderd worden. Het kan echter wel de
werking verhinderen, zooals hierboven gezegd is.
3. Hoe verder de vleeschelijke ondeugden af staan van den
geest, des te meer trekken ze de aandacht van den geest op an­
dere dingen, en daarom zijn ze een des te grootere hinderpaal voor
de beschouwing van den geest.
OVER DE GEBODEN,
DIE BETREKKING HEBBEN OP HET GELOOF,
DE WETENSCHAP EN HET VERSTAND.
Daarna moeten wij handelen over de geboden, die betrekking
hebben op het voorgaande.
En daaromtrent stellen wij twee vragen :
1 • Over de geboden, die betrekking hebben op het geloof.
2. Over de geboden, die betrekking hebben op de gaven van
wetenschap en verstand.
T ARTIKEL.
Moesten er in de Oude Wet geboden uitgevaardigd Worden
mei betrekking tot het geloof ?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dat er in de Oude Wet ge­
boden moesten worden uitgevaardigd met betrekking tot het ge-


loof. — 1. Een gebod immers slaat op wat verplichtend en noodig is. Welnu het geloof is hoogstnoodig voor den mensch, naar
het woord uit den Brief aan de Hebreèrs (11,6) : (( Zondei
geloof kan de mensch aan God onmogelijk aangenam zijn »• Het
was dus hoogstnoodig, dat er geboden werden uitgevaardigd met
betrekking tot het geloof.
2. Het Nieuw Verbond is in het Oude vervat, gelijk het afgebeelde in de voorafbeelding, zooals vroeger gezegd werd (la 2ae,
Kw. 107, 3e Art.). Welnu in het Nieuwe Verbond worden uit­
drukkelijk geboden gegeven met betrekking tot het geloof, zooals
blijkt uit Joannes (14, 1) : « Gij gelooft in God, gelooft ook in
mij ». Het blijkt bijgevolg, dat er ook in de Oude Wet enkele
geboden moesten worden uitgevaardigd met betrekking tot het ge­
loof.
3. Om dezelfde reden wordt een deugdzame daad bevolen en
worden de tegengestelde ondeugden verboden. Welnu in de Oude
Wet waren er veel geboden om het ongeloof te verbieden, zooals
in het Boek Exodus (20, 3) : « Gij zult voor mijn aanschijn geen
vreemde góden hebben », en in het Deuteronomium (13, 1-3),
waar bevolen wordt niet te luisteren naar zieners of naar hen die
droomgezichten hadden, en die hen van het geloof in God zouden
aftrekken. Bijgevolg moesten er ook in de Oude Wet geboden
zijn met betrekking tot het geloof.

4. De belijdenis is een daad van het geloot, zooals vroeger ge­
zegd werd (3° Kw., 1c Art.). Welnu in de Oude Wet waren er
geboden met betrekking tot de belijdenis en het onderricht in het
geloof. In het Boek Exodus (12, 26-27) immers wordt bevolen,
dat de Joden de reden van de paaschgebruiken moesten opgeven,
wanneer ze daarover door hun kinderen werden ondervraagd. En
in het Deuteronomium (13) wordt bevolen, dat hij die een leer
verspreidt, die strijdig is met het geloof, moet gedood worden.
Bijgevolg moesten er in de Oude Wet geboden zijn met betrek­
king tot het geloof.
5. Al de boeken van het Oude Verbond zijn vervat in de
Oude Wet. Daarom zegt de Heer bij Joannes (15, 25), dat in
de Wet geschreven staat : (( 2e hebben me zonder reden gehaat ».
Welnu dat staat in de Psalmen (Ps. 34, 19). En in het Boek
Ecclesiasticus (2, 8) lezen wij : « Gij allen die den Heer vreest
gelooft in Hem ». Bijgevolg moesten er in de Oude Wet geboden
zijn met betrekking tot het geloof.
Daartegenover staat echter, dat de Apostel in zijn Brief aan
de Romeinen (3, 27) de Oude Wet noemt de Wet der Werken
en ze stelt tegenover de wet van het geloof. Bijgevolg moesten er
in de Oude Wet geen geboden zijn met betrekking tot het geloof.

LEERSTELLING. — Een meester kan alleen de wet stellen aan
zijn onderdanen, en daarom veronderstellen de geboden van de
wet, dat zij, aan wie de wet gesteld wordt, onderworpen zijn aan
hem, die de wet stelt. Welnu de eerste onderwerping van den
mensch aan God geschiedt door het geloof, volgens het woord
uit den Brief aan de Hebreërs (11,6) : « Hij die tot God fyornt
moet gelooven, dat Hij bestaat ». Het geloof moet bijgevolg de
geboden van de wet voorafgaan, en daarom wordt in het Boek
Exodus (20, 2) datgene, wat betrekking heeft op het geloof, ge­
steld voor de geboden van de Wet, wanneer gezegd wordt :
« 1^ ben de Heer, uu) God, die u gevoerd heeft uit het land van
Egypte )), alsook in het Boek Deuteronomium (6, 4), waar eerst
wordt gezegd : « Hoory Israël, de Heer utv God is één », waar­
na pas gehandeld wordt over de geboden.
Omdat er nu in het geloof veel dingen vervat zijn, die geoT*
dend zijn tot het geloof aan God, wat het eerste en voornaamste
is onder al de punten van het geloof, zooals gezegd werd (le Kw.,
T Art.), daarom kunnen er, wanneer de menschen eenmaal geloovén aan God, zoodat zij aan God onderworpen zijn, geboden
uitgevaardigd worden met betrekking tot andere geloofspunten.
Daarom zegt Augustinus in het 83e Traktaat op Joannes, bij de


verklaring van de woorden van Joannes (13, 12) : « Dat is mijn
gebod », dat ons omtrent het geloof verschillende geboden gegeven
zijn. In de Oude Wet echter moesten de geloofsgeheimen aan
het volk niet worden verklaard, en daarom werden er, alleen het
geloof in den éénen waren God uitgezonderd, in de Oude Wet
geen andere geboden gegeven met betrekking tot het geloof.
Antwoord op de bedenkingen. — 1. Het geloof is noodig, als beginsel van het geestelijk leven, en wordt daarom ver­
ondersteld vóór het aanvaarden van de Wet.
2. Op die plaats veronderstelt de Heer iets vóór het geloof,
nl. het geloof in den eenen God, wanneer hij zegt : « Gij gelooft
in God ». Daarna beveelt Hij iets, nl. het geloof in de menschwording, waardoor één en dezelfde persoon God en mensch is.
Doch die verklaring van het geloof behoort tot het geloof van
de Nieuwe Wet, en daarom voegt Hij er aan toe : « Gelooft oo}(
in mij ».
3. De geboden, die een verbod bevatten, hebben betrekking
op de zonden, die de deugd vernietigen. De deugd nu wordt ver­
nietigd door afzonderlijke tekortkomingen, zooals vroeger gezegd
werd (la 2ae, Kw. 18, Art. 4). Daarom moesten er, wanneer de

Joden eenmaal geloofden aan den éénen God, in de Oude Wet
verboden zijn, waardoor zij zouden worden afgehouden van die
afzonderlijke tekortkomingen, die het geloof vernietigen.
4. Ook de belijdenis en het onderricht in het geloof veronder­
stellen de onderwerping van den mensch aan God door het geloof,
en daarom mochten-er in de Oude Wet op meer geschikte wijze
geboden zijn met betrekking tot de belijdenis en het onderricht
in het geloof, dan met betrekking tot het geloof zelf.
5. In de aangehaalde woorden veronderstelt men het geloof,
waardoor wij gelooven aan Gods bestaan. Daarom zegt de ge­
wijde Schrijver eerst : (( Gij, die den Heer vreest )>, wat niet
mogelijk is zonder het geloof. De woorden, die volgen, nl. (( Celooft in Hem », moeten in verband gebracht worden met som­
mige bijzondere geloofswaarheden, voornamelijk met wat God
belooft aan hen, die Hem gehoorzamen. Daarom wordt er aan
toegevoegd : « Uw belooning zal u niet ontnomen worden

II' ARTIKEL.
Was het goed, dat er in de Oude Wet geboden Waren
met betrekking iot de wetenschap en het verstand?
BEDENKINGEN. — Men beweert, dal het niet goed was, dat
er in de Oude Wet geboden waren met betrekking tot de weten­
schap en het verstand. — 1. De wetenschap immers en het ver­
stand behooren tot de kennis. Welnu de kennis gaat de handeling
vooraf en richt ze. Bijgevolg moeten de geboden, die betrekking
hebben op de wetenschap en het verstand, de geboden vooraf­
gaan, die betrekking hebben op de handeling. Daar nu de eerste
geboden van de Wet de Tien Geboden zijn, is het duidelijk, dat
er onder de Tien Geboden enkele moesten zijn met betrekking
tot de wetenschap en het verstand.
2. Men moet onderricht worden, vóór men onderricht, want
de mensch moet eerst van een ander leeren, vóór hij een ander
onderwijst. Welnu in de Oude Wet worden er geboden gegeven
met betrekking tot het onderwijs. Sommige zijn gebiedende gebo-


den, zooals in Deuteronomium (4, 9), waar geboden wordt : « Cij
zult dit leeren aan uu) kinderen en neven »; andere zijn verbie­
dende geboden, zooals in Deuteronomium (4, 2) : « Cij zult niets
afdoen noch iets toevoegen aan wat ik u gezegd heb ». Men
moest bijgevolg ook sommige geboden geven, die den mensch er
toe aanzetten om zich te laten onderrichten.
3. De wetenschap en het verstand schijnen meer noodig te zijn
voor den priester dan voor den koning. Daarom wordt gezegd bij
Malachias (2, 7) : « De lippen van den priester zullen de weten­
schap bewaren, uit zijn mond verwacht men de Wet », en bij
Osee (4, 6) : « Omdat gij de Wetenschap verworpen hebt, zal ik
u verwerpen en gij zult voor mij de priesterlijke bedieningen niet
waarnemen ». Welnu aan den koning wordt bevolen, dat
hij in de wetenschap der wet zou onderricht worden, zooals blijkt
uit Deuteronomium (17, 18-19). Bijgevolg moest in het Oude
Verbond veel meer aan de priesters geboden worden, dat ze in
de wet zouden onderricht worden.
4. Men kan datgene, wat tot de wetenschap en het verstand be­
hoort, niet overwegen terwijl men slaapt. Die overweging wordt
ook verhinderd door uiterlijke bezigheden. Bijgevolg beveelt Deu­
teronomium (6, 7) op ongepaste wijze : « Cij zult ze overwegen,

zittend in uw huis, wandelend langs de baan, wanneer gij slaapt
en opstaat ». Dus worden in de Oude Wet de geboden omtrent
de wetenschap en het verstand niet op gepaste wijze gegeven.
Daartegenover staat echter, dat het Deuteronomium zegt (4, 6) :
<( Al degenen, die deze geboden zullen hooren, zullen zeggen :
Wat een wijs en verstandig volk »•
LEERSTELLING. — Men kan met betrekking tot de wetenschap
en het verstand drie dingen beschouwen : ten eerste, het ver­
krijgen dezer gaven; ten tweede, hun gebruik; ten derde, het be­
waren er van. Men verkrijgt de wetenschap en het verstand door
het onderricht en de studie, en die twee dingen worden in de
wet bevolen. Want in Deuteronomium (6, 6) wordt gezegd :
((De Woorden, Waardoor ik u gebied, zult gij in uw hart dragen )),
en daarmee wordt de studie bedoeld. Het komt immers aan een
student toe, zich toe te leggen op wat gezegd wordt. Wat op die
woorden volgt (7), nl. « En gij zult het verhalen aan uW zonen »,
behoort tot het onderricht.
Het gebruik van de wetenschap en het verstand bestaat in het


overwegen van wat men weet en verstaat, en daarover wordt (t.
a. pl.) gezegd : <( Gij zult het overwegen, zittende in uW huis »,
enz.
Men bewaart die gaven door het geheugen, en daarover wordt
verder gezegd (8-9) : « Gij zult ze ^vastsnoeren op uW hand als
een teelden, zij zullen u vóór oogen staan en zich vóór u bewegen,
gij zult ze schrijven op den dorpel en de deurposten van uW huis )).
Door dit alles wordt de voortdurende herinnering aan Gods ge­
boden aangeduid. Wat immers voortdurend onze zinnen aandoet,
ofwel den tastzin, zooals wat wij in de hand hebben, ofwel het ge­
zicht, zooals wat voortdurend vóór onze oogen is of waar wij
dikwijls moeten terugkeeren, zooals de ingang van het huis, dat
alles kan uit ons geheugen niet weggewischt worden. Deuteronomium (4, 9) zegt ook uitdrukkelijk : « Vergeet de woorden niet,
die uw oogen hebben gezien; en dat ze uit uw hart niet wegge­
wischt worden, al de dagen van uw leven ». Al deze voorschriften
kan men nog breedvoeriger lezen in het Nieuw Testament, zoo­
wel in de leer van het Evangelie als in die der Apostelen.
Antwoord op de bedenkingen. — I. In Deuteronomium
(4, 6) wordt gezegd : « Dit is uw wijsheid en verstand vóór het


vo//f ». Daardoor wordt bedoeld, dat de wetenschap en het ver­
stand van Gods geloovigen gelegen zijn in de voorschriften der
wet. Daarom moet men eerst de geboden van de wet voorhouden,
en pas daarna moet men de menschen brengen tot de wetenschap
en het verstand er van. Daarom ook moeten die geboden niet
opgenomen worden onder de Tien Geboden, die de eerste zijn.
2. Zooals (in de Leerstelling) gezegd werd, worden er in de
wet ook geboden gegeven met betrekking tot de studie. Toch
wordt het onderricht met meer nadruk bevolen dan de studie, om­
dat het onderricht de meerderen betreft, die hun eigen meester
zijn en die onmiddellijk onder de wet staan en de geboden ont­
vangen. De studie daarentegen betreft de minderen, die de voor­
schriften van de wet moeten ontvangen door bemiddeling van de
meerderen.
3. De kennis van de wet is zóó innig verbonden met de'priesterlijke bediening, dat samen met de bediening ook de kennis van de
wet wordt opgelegd, en daarom moesten er geen bijzondere geboden
zijn met betrekking tot hel onderricht der priesters. Doch de ken­
nis van de wet Gods is niet zoo innig verbonden met de konink-*
lijke bediening, omdat de koning aangesteld is over het volk met


betrekking tot het tijdelijke, en daarom'wordt op bijzondere wijZe
bevolen, dat de koning door de priesters zou onderricht wordfeh

.
4. Men moet dit gebod van de wet niet zoo verstaan, dat de
mensch de wet Gods moet overwegen terwijl hij slaapt, maar wel
zóó, dat hij dat moet doen, wanneer hij slapen gaat. In den slaap
toch krijgen de menschen zuiverder beelden, naar den invloed
die van het waken overgaat op den slaap, zooals blijkt uit den
Wijsgeer in het lc Boek der Ethica (13e H.). In denzelfden zin
wordt bevolen bij iedere handeling de wet te overwegen, niet dat
men altijd metterdaad aan de wet moet denken, maar omdat alles
wat men doet, moet geregeld worden naar de wet.