Secunda Secundae. Quaestio 58. Over de rechtvaardigheid .
Prooemium
Deinde considerandum est de iustitia. Circa quam quaeruntur duodecim. Primo, quid
sit iustitia. Secundo, utrum iustitia semper sit ad alterum. Tertio, utrum sit virtus.
Quarto, utrum sit in voluntate sicut in subiecto. Quinto, utrum sit virtus generalis.
Sexto, utrum secundum quod est generalis, sit idem in essentia cum omni virtute. Septimo,
utrum sit aliqua iustitia particularis. Octavo, utrum iustitia particularis habeat
propriam materiam. Nono, utrum sit circa passiones, vel circa operationes tantum.
Decimo, utrum medium iustitiae sit medium rei. Undecimo, utrum actus iustitiae sit
reddere unicuique quod suum est. Duodecimo, utrum iustitia sit praecipua inter alias
virtutes morales. (IIa-IIae q. 58 pr.)
Articulus 1. Is het passend de rechtvaardigheid te bepalen als « de standvastige en blijvende wil
om aan eenieder zijn recht te geven »?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad primum sic proceditur. Videtur quod inconvenienter definiatur a iurisperitis quod
iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum unicuique tribuens. Iustitia enim,
secundum philosophum, in V Ethic., est habitus a quo sunt aliqui operativi iustorum,
et a quo operantur et volunt iusta. Sed voluntas nominat potentiam, vel etiam actum.
Ergo inconvenienter iustitia dicitur esse voluntas. (IIa-IIae q. 58 a. 1 arg. 1)
Praeterea, rectitudo voluntatis non est voluntas, alioquin, si voluntas esset sua
rectitudo, sequeretur quod nulla voluntas esset perversa. Sed secundum Anselmum, in
libro de veritate, iustitia est rectitudo. Ergo iustitia non est voluntas. (IIa-IIae q. 58 a. 1 arg. 2)
Praeterea, sola Dei voluntas est perpetua. Si ergo iustitia est perpetua voluntas,
in solo Deo erit iustitia. (IIa-IIae q. 58 a. 1 arg. 3)
Praeterea, omne perpetuum est constans, quia est immutabile. Superflue ergo utrumque
ponitur in definitione iustitiae, et perpetuum et constans. (IIa-IIae q. 58 a. 1 arg. 4)
Praeterea, reddere ius unicuique pertinet ad principem. Si igitur iustitia sit ius
suum unicuique tribuens, sequetur quod iustitia non sit nisi in principe. Quod est
inconveniens. (IIa-IIae q. 58 a. 1 arg. 5)
Praeterea, Augustinus dicit, in libro de moribus Eccles., quod iustitia est amor Deo
tantum serviens. Non ergo reddit unicuique quod suum est. (IIa-IIae q. 58 a. 1 arg. 6)
Respondeo dicendum quod praedicta iustitiae definitio conveniens est, si recte intelligatur.
Cum enim omnis virtus sit habitus qui est principium boni actus, necesse est quod
virtus definiatur per actum bonum circa propriam materiam virtutis. Est autem iustitia
circa ea quae ad alterum sunt sicut circa propriam materiam, ut infra patebit. Et
ideo actus iustitiae per comparationem ad propriam materiam et obiectum tangitur cum
dicitur, ius suum unicuique tribuens, quia, ut Isidorus dicit, in libro Etymol., iustus
dicitur quia ius custodit. Ad hoc autem quod aliquis actus circa quamcumque materiam
sit virtuosus, requiritur quod sit voluntarius, et quod sit stabilis et firmus, quia
philosophus dicit, in II Ethic., quod ad virtutis actum requiritur primo quidem quod
operetur sciens, secundo autem quod eligens et propter debitum finem, tertio quod
immobiliter operetur. Primum autem horum includitur in secundo, quia quod per ignorantiam
agitur est involuntarium, ut dicitur in III Ethic. et ideo in definitione iustitiae
primo ponitur voluntas, ad ostendendum quod actus iustitiae debet esse voluntarius.
Additur autem de constantia et perpetuitate, ad designandum actus firmitatem. Et ideo
praedicta definitio est completa definitio iustitiae, nisi quod actus ponitur pro
habitu, qui per actum specificatur, habitus enim ad actum dicitur. Et si quis vellet
in debitam formam definitionis reducere, posset sic dicere, quod iustitia est habitus
secundum quem aliquis constanti et perpetua voluntate ius suum unicuique tribuit.
Et quasi est eadem definitio cum ea quam philosophus ponit, in V Ethic., dicens quod
iustitia est habitus secundum quem aliquis dicitur operativus secundum electionem
iusti. (IIa-IIae q. 58 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod voluntas hic nominat actum, non potentiam. Est autem
consuetum quod apud auctores habitus per actus definiantur, sicut Augustinus dicit,
super Ioan., quod fides est credere quod non vides. (IIa-IIae q. 58 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod neque etiam iustitia est essentialiter rectitudo, sed causaliter
tantum, est enim habitus secundum quem aliquis recte operatur et vult. (IIa-IIae q. 58 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod voluntas potest dici perpetua dupliciter. Uno modo, ex parte
ipsius actus, qui perpetuo durat. Et sic solius Dei voluntas est perpetua. Alio modo,
ex parte obiecti, quia scilicet aliquis vult perpetuo facere aliquid. Et hoc requiritur
ad rationem iustitiae. Non enim sufficit ad rationem iustitiae quod aliquis velit
ad horam in aliquo negotio servare iustitiam, quia vix invenitur aliquis qui velit
in omnibus iniuste agere, sed requiritur quod homo habeat voluntatem perpetuo et in
omnibus iustitiam conservandi. (IIa-IIae q. 58 a. 1 ad 3)
Ad quartum dicendum quod quia perpetuum non accipitur secundum durationem perpetuam
actus voluntatis, non superflue additur constans, ut sicut per hoc quod dicitur perpetua
voluntas designatur quod aliquis gerat in proposito perpetuo iustitiam conservandi,
ita etiam per hoc quod dicitur constans designatur quod in hoc proposito firmiter
perseveret. (IIa-IIae q. 58 a. 1 ad 4)
Ad quintum dicendum quod iudex reddit quod suum est per modum imperantis et dirigentis,
quia iudex est iustum animatum, et princeps est custos iusti, ut dicitur in V Ethic.
Sed subditi reddunt quod suum est unicuique per modum executionis. (IIa-IIae q. 58 a. 1 ad 5)
Ad sextum dicendum quod sicut in dilectione Dei includitur dilectio proximi, ut supra
dictum est; ita etiam in hoc quod homo servit Deo includitur quod unicuique reddat
quod debet. (IIa-IIae q. 58 a. 1 ad 6)
Articulus 2. Sluit de rechtvaardigheid altijd verhouding tot een ander in?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod iustitia non semper sit ad alterum. Dicit
enim apostolus, ad Rom. III, quod iustitia Dei est per fidem Iesu Christi. Sed fides
non dicitur per comparationem unius hominis ad alterum. Ergo neque iustitia. (IIa-IIae q. 58 a. 2 arg. 1)
Praeterea, secundum Augustinum, in libro de moribus Eccles., ad iustitiam pertinet,
ob hoc quod servit Deo, bene imperare ceteris, quae homini sunt subiecta. Sed appetitus
sensitivus est homini subiectus, ut patet Gen. IV, ubi dicitur, subter te erit appetitus
eius, scilicet peccati, et tu dominaberis illius. Ergo ad iustitiam pertinet dominari
proprio appetitui. Et sic erit iustitia ad seipsum. (IIa-IIae q. 58 a. 2 arg. 2)
Praeterea, iustitia Dei est aeterna. Sed nihil aliud fuit Deo coaeternum. Ergo de
ratione iustitiae non est quod sit ad alterum. (IIa-IIae q. 58 a. 2 arg. 3)
Praeterea, sicut operationes quae sunt ad alterum indigent rectificari, ita etiam
operationes quae sunt ad seipsum. Sed per iustitiam rectificantur operationes, secundum
illud Prov. XI, iustitia simplicis dirigit viam eius. Ergo iustitia non solum est
circa ea quae sunt ad alterum, sed etiam circa ea quae sunt ad seipsum. (IIa-IIae q. 58 a. 2 arg. 4)
Sed contra est quod Tullius dicit, in I de Offic., quod iustitiae ea ratio est qua
societas hominum inter ipsos, et vitae communitas continetur. Sed hoc importat respectum
ad alterum. Ergo iustitia est solum circa ea quae sunt ad alterum. (IIa-IIae q. 58 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, cum nomen iustitiae aequalitatem
importet, ex sua ratione iustitia habet quod sit ad alterum, nihil enim est sibi aequale,
sed alteri. Et quia ad iustitiam pertinet actus humanos rectificare, ut dictum est,
necesse est quod alietas ista quam requirit iustitia, sit diversorum agere potentium.
Actiones autem sunt suppositorum et totorum, non autem, proprie loquendo, partium
et formarum, seu potentiarum, non enim proprie dicitur quod manus percutiat, sed homo
per manum; neque proprie dicitur quod calor calefaciat, sed ignis per calorem. Secundum
tamen similitudinem quandam haec dicuntur. Iustitia ergo proprie dicta requirit diversitatem
suppositorum, et ideo non est nisi unius hominis ad alium. Sed secundum similitudinem
accipiuntur in uno et eodem homine diversa principia actionum quasi diversa agentia,
sicut ratio et irascibilis et concupiscibilis. Et ideo metaphorice in uno et eodem
homine dicitur esse iustitia, secundum quod ratio imperat irascibili et concupiscibili,
et secundum quod hae obediunt rationi, et universaliter secundum quod unicuique parti
hominis attribuitur quod ei convenit. Unde philosophus, in V Ethic., hanc iustitiam
appellat secundum metaphoram dictam. (IIa-IIae q. 58 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod iustitia quae fit per fidem in nobis, est per quam iustificatur
impius, quae quidem in ipsa debita ordinatione partium animae consistit, sicut supra
dictum est, cum de iustificatione impii ageretur. Hoc autem pertinet ad iustitiam
metaphorice dictam, quae potest inveniri etiam in aliquo solitariam vitam agente. (IIa-IIae q. 58 a. 2 ad 1)
Et per hoc patet responsio ad secundum. (IIa-IIae q. 58 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod iustitia Dei est ab aeterno secundum voluntatem et propositum
aeternum, et in hoc praecipue iustitia consistit. Quamvis secundum effectum non sit
ab aeterno, quia nihil est Deo coaeternum. (IIa-IIae q. 58 a. 2 ad 3)
Ad quartum dicendum quod actiones quae sunt hominis ad seipsum sufficienter rectificantur
rectificatis passionibus per alias virtutes morales. Sed actiones quae sunt ad alterum
indigent speciali rectificatione, non solum per comparationem ad agentem, sed etiam
per comparationem ad eum ad quem sunt. Et ideo circa eas est specialis virtus, quae
est iustitia. (IIa-IIae q. 58 a. 2 ad 4)
Articulus 3. Is de rechtvaardigheid een deugd?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod iustitia non sit virtus. Dicitur enim Luc.
XVII, cum feceritis omnia quae praecepta sunt vobis, dicite, servi inutiles sumus,
quod debuimus facere fecimus. Sed non est inutile facere opus virtutis, dicit enim
Ambrosius, in II de Offic., utilitatem non pecuniarii lucri aestimationem dicimus,
sed acquisitionem pietatis. Ergo facere quod quis debet facere non est opus virtutis.
Est autem opus iustitiae. Ergo iustitia non est virtus. (IIa-IIae q. 58 a. 3 arg. 1)
Praeterea, quod fit ex necessitate non est meritorium. Sed reddere alicui quod suum
est, quod pertinet ad iustitiam, est necessitatis. Ergo non est meritorium. Actibus
autem virtutum meremur. Ergo iustitia non est virtus. (IIa-IIae q. 58 a. 3 arg. 2)
Praeterea, omnis virtus moralis est circa agibilia. Ea autem quae exterius constituuntur
non sunt agibilia, sed factibilia, ut patet per philosophum, in IX Metaphys. Cum igitur
ad iustitiam pertineat exterius facere aliquod opus secundum se iustum, videtur quod
iustitia non sit virtus moralis. (IIa-IIae q. 58 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod Gregorius dicit, in II Moral., quod in quatuor virtutibus, scilicet
temperantia, prudentia, fortitudine et iustitia, tota boni operis structura consurgit. (IIa-IIae q. 58 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod virtus humana est quae bonum reddit actum humanum, et ipsum
hominem bonum facit. Quod quidem convenit iustitiae. Actus enim hominis bonus redditur
ex hoc quod attingit regulam rationis, secundum quam humani actus rectificantur. Unde
cum iustitia operationes humanas rectificet, manifestum est quod opus hominis bonum
reddit. Et ut Tullius dicit, in I de Offic., ex iustitia praecipue viri boni nominantur.
Unde, sicut ibidem dicit, in ea virtutis splendor est maximus. (IIa-IIae q. 58 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod cum aliquis facit quod debet, non affert utilitatem lucri
ei cui facit quod debet, sed solum abstinet a damno eius. Sibi tamen facit utilitatem,
inquantum spontanea et prompta voluntate facit illud quod debet, quod est virtuose
agere. Unde dicitur Sap. VIII quod sapientia Dei sobrietatem et iustitiam docet, prudentiam
et virtutem; quibus in vita nihil est utilius hominibus, scilicet virtuosis. (IIa-IIae q. 58 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod duplex est necessitas. Una coactionis, et haec, quia repugnat
voluntati, tollit rationem meriti. Alia autem est necessitas ex obligatione praecepti,
sive ex necessitate finis, quando scilicet aliquis non potest consequi finem virtutis
nisi hoc faciat. Et talis necessitas non excludit rationem meriti, inquantum aliquis
hoc quod sic est necessarium voluntarie agit. Excludit tamen gloriam supererogationis,
secundum illud I ad Cor. IX, si evangelizavero, non est mihi gloria, necessitas enim
mihi incumbit. (IIa-IIae q. 58 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod iustitia non consistit circa exteriores res quantum ad facere,
quod pertinet ad artem, sed quantum ad hoc quod utitur eis ad alterum. (IIa-IIae q. 58 a. 3 ad 3)
Articulus 4. Is de rechtvaardigheid in de wil als in haar subject?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod iustitia non sit in voluntate sicut in subiecto.
Iustitia enim quandoque veritas dicitur. Sed veritas non est voluntatis, sed intellectus.
Ergo iustitia non est in voluntate sicut in subiecto. (IIa-IIae q. 58 a. 4 arg. 1)
Praeterea, iustitia est circa ea quae sunt ad alterum. Sed ordinare aliquid ad alterum
est rationis. Iustitia ergo non est in voluntate sicut in subiecto, sed magis in ratione. (IIa-IIae q. 58 a. 4 arg. 2)
Praeterea, iustitia non est virtus intellectualis, cum non ordinetur ad cognitionem.
Unde relinquitur quod sit virtus moralis. Sed subiectum virtutis moralis est rationale
per participationem, quod est irascibilis et concupiscibilis, ut patet per philosophum,
in I Ethic. Ergo iustitia non est in voluntate sicut in subiecto, sed magis in irascibili
et concupiscibili. (IIa-IIae q. 58 a. 4 arg. 3)
Sed contra est quod Anselmus dicit, quod iustitia est rectitudo voluntatis propter
se servata. (IIa-IIae q. 58 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod illa potentia est subiectum virtutis ad cuius potentiae actum
rectificandum virtus ordinatur. Iustitia autem non ordinatur ad dirigendum aliquem
actum cognoscitivum, non enim dicimur iusti ex hoc quod recte aliquid cognoscimus.
Et ideo subiectum iustitiae non est intellectus vel ratio, quae est potentia cognoscitiva.
Sed quia iusti dicimur in hoc quod aliquid recte agimus; proximum autem principium
actus est vis appetitiva; necesse est quod iustitia sit in aliqua vi appetitiva sicut
in subiecto. Est autem duplex appetitus, scilicet voluntas, quae est in ratione; et
appetitus sensitivus consequens apprehensionem sensus, qui dividitur per irascibilem
et concupiscibilem, ut in primo habitum est. Reddere autem unicuique quod suum est
non potest procedere ex appetitu sensitivo, quia apprehensio sensitiva non se extendit
ad hoc quod considerare possit proportionem unius ad alterum, sed hoc est proprium
rationis. Unde iustitia non potest esse sicut in subiecto in irascibili vel concupiscibili,
sed solum in voluntate. Et ideo philosophus definit iustitiam per actum voluntatis,
ut ex supradictis patet. (IIa-IIae q. 58 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod quia voluntas est appetitus rationalis, ideo rectitudo
rationis, quae veritas dicitur, voluntati impressa, propter propinquitatem ad rationem,
nomen retinet veritatis. Et inde est quod quandoque iustitia veritas vocatur. (IIa-IIae q. 58 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod voluntas fertur in suum obiectum consequenter ad apprehensionem
rationis. Et ideo, quia ratio ordinat in alterum, voluntas potest velle aliquid in
ordine ad alterum, quod pertinet ad iustitiam. (IIa-IIae q. 58 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod rationale per participationem non solum est irascibilis et
concupiscibilis, sed omnino appetitivum, ut dicitur in I Ethic., quia omnis appetitus
obedit rationi. Sub appetitivo autem comprehenditur voluntas. Et ideo voluntas potest
esse subiectum virtutis moralis. (IIa-IIae q. 58 a. 4 ad 3)
Articulus 5. Is de rechtvaardigheid een algemene deugd?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad quintum sic proceditur. Videtur quod iustitia non sit virtus generalis. Iustitia
enim condividitur aliis virtutibus, ut patet Sap. VIII, sobrietatem et iustitiam docet,
prudentiam et virtutem. Sed generale non condividitur seu connumeratur speciebus sub
illo generali contentis. Ergo iustitia non est virtus generalis. (IIa-IIae q. 58 a. 5 arg. 1)
Praeterea, sicut iustitia ponitur virtus cardinalis, ita etiam temperantia et fortitudo.
Sed temperantia vel fortitudo non ponitur virtus generalis. Ergo neque iustitia debet
aliquo modo poni virtus generalis. (IIa-IIae q. 58 a. 5 arg. 2)
Praeterea, iustitia est semper ad alterum, ut supra dictum est. Sed peccatum quod
est in proximum non est peccatum generale, sed dividitur contra peccatum quo peccat
homo contra seipsum. Ergo etiam neque iustitia est virtus generalis. (IIa-IIae q. 58 a. 5 arg. 3)
Sed contra est quod philosophus dicit, in V Ethic., quod iustitia est omnis virtus. (IIa-IIae q. 58 a. 5 s. c.)
Respondeo dicendum quod iustitia, sicut dictum est, ordinat hominem in comparatione
ad alium. Quod quidem potest esse dupliciter. Uno modo, ad alium singulariter consideratum.
Alio modo, ad alium in communi, secundum scilicet quod ille qui servit alicui communitati
servit omnibus hominibus qui sub communitate illa continentur. Ad utrumque igitur
se potest habere iustitia secundum propriam rationem. Manifestum est autem quod omnes
qui sub communitate aliqua continentur comparantur ad communitatem sicut partes ad
totum. Pars autem id quod est totius est, unde et quodlibet bonum partis est ordinabile
in bonum totius. Secundum hoc igitur bonum cuiuslibet virtutis, sive ordinantis aliquem
hominem ad seipsum sive ordinantis ipsum ad aliquas alias personas singulares, est
referibile ad bonum commune, ad quod ordinat iustitia. Et secundum hoc actus omnium
virtutum possunt ad iustitiam pertinere, secundum quod ordinat hominem ad bonum commune.
Et quantum ad hoc iustitia dicitur virtus generalis. Et quia ad legem pertinet ordinare
in bonum commune, ut supra habitum est, inde est quod talis iustitia, praedicto modo
generalis, dicitur iustitia legalis, quia scilicet per eam homo concordat legi ordinanti
actus omnium virtutum in bonum commune. (IIa-IIae q. 58 a. 5 co.)
Ad primum ergo dicendum quod iustitia condividitur seu connumeratur aliis virtutibus
non inquantum est generalis, sed inquantum est specialis virtus, ut infra dicetur. (IIa-IIae q. 58 a. 5 ad 1)
Ad secundum dicendum quod temperantia et fortitudo sunt in appetitu sensitivo, idest
in concupiscibili et irascibili. Huiusmodi autem vires sunt appetitivae quorundam
bonorum particularium, sicut et sensus est particularium cognoscitivus. Sed iustitia
est sicut in subiecto in appetitu intellectivo, qui potest esse universalis boni,
cuius intellectus est apprehensivus. Et ideo iustitia magis potest esse virtus generalis
quam temperantia vel fortitudo. (IIa-IIae q. 58 a. 5 ad 2)
Ad tertium dicendum quod illa quae sunt ad seipsum sunt ordinabilia ad alterum, praecipue
quantum ad bonum commune. Unde et iustitia legalis, secundum quod ordinat ad bonum
commune, potest dici virtus generalis; et eadem ratione iniustitia potest dici peccatum
commune, unde dicitur I Ioan. III quod omne peccatum est iniquitas. (IIa-IIae q. 58 a. 5 ad 3)
Articulus 6. Valt de rechtvaardigheid, als algemene deugd, naar de wezenheid samen met alle andere
deugden?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad sextum sic proceditur. Videtur quod iustitia, secundum quod est generalis, sit
idem per essentiam cum omni virtute. Dicit enim philosophus, in V Ethic., quod virtus
et iustitia legalis est eadem omni virtuti, esse autem non est idem. Sed illa quae
differunt solum secundum esse, vel secundum rationem, non differunt secundum essentiam.
Ergo iustitia est idem per essentiam cum omni virtute. (IIa-IIae q. 58 a. 6 arg. 1)
Praeterea, omnis virtus quae non est idem per essentiam cum omni virtute, est pars
virtutis. Sed iustitia praedicta, ut ibidem philosophus dicit, non est pars virtutis,
sed tota virtus. Ergo praedicta iustitia est idem essentialiter cum omni virtute. (IIa-IIae q. 58 a. 6 arg. 2)
Praeterea, per hoc quod aliqua virtus ordinat actum suum ad altiorem finem, non diversificatur
secundum essentiam habitus, sicut idem est essentialiter habitus temperantiae, etiam
si actus eius ordinetur ad bonum divinum. Sed ad iustitiam legalem pertinet quod actus
omnium virtutum ordinentur ad altiorem finem, idest ad bonum commune multitudinis,
quod praeeminet bono unius singularis personae. Ergo videtur quod iustitia legalis
essentialiter sit omnis virtus. (IIa-IIae q. 58 a. 6 arg. 3)
Praeterea, omne bonum partis ordinabile est ad bonum totius, unde si non ordinetur
in illud, videtur esse vanum et frustra. Sed illud quod est secundum virtutem non
potest esse huiusmodi. Ergo videtur quod nullus actus possit esse alicuius virtutis
qui non pertineat ad iustitiam generalem, quae ordinat in bonum commune. Et sic videtur
quod iustitia generalis sit idem in essentia cum omni virtute. (IIa-IIae q. 58 a. 6 arg. 4)
Sed contra est quod philosophus dicit, in V Ethic., quod multi in propriis quidem
possunt virtute uti, in his autem quae ad alterum non possunt. Et in III Polit. dicit
quod non est simpliciter eadem virtus boni viri et boni civis. Sed virtus boni civis
est iustitia generalis, per quam aliquis ordinatur ad bonum commune. Ergo non est
eadem iustitia generalis cum virtute communi, sed una potest sine alia haberi. (IIa-IIae q. 58 a. 6 s. c.)
Respondeo dicendum quod generale dicitur aliquid dupliciter. Uno modo, per praedicationem,
sicut animal est generale ad hominem et equum et ad alia huiusmodi. Et hoc modo generale
oportet quod sit idem essentialiter cum his ad quae est generale, quia genus pertinet
ad essentiam speciei et cadit in definitione eius. Alio modo dicitur aliquid generale
secundum virtutem, sicut causa universalis est generalis ad omnes effectus, ut sol
ad omnia corpora, quae illuminantur vel immutantur per virtutem ipsius. Et hoc modo
generale non oportet quod sit idem in essentia cum his ad quae est generale, quia
non est eadem essentia causae et effectus. Hoc autem modo, secundum praedicta, iustitia
legalis dicitur esse virtus generalis, inquantum scilicet ordinat actus aliarum virtutum
ad suum finem, quod est movere per imperium omnes alias virtutes. Sicut enim caritas
potest dici virtus generalis inquantum ordinat actus omnium virtutum ad bonum divinum,
ita etiam iustitia legalis inquantum ordinat actus omnium virtutum ad bonum commune.
Sicut ergo caritas, quae respicit bonum divinum ut proprium obiectum, est quaedam
specialis virtus secundum suam essentiam; ita etiam iustitia legalis est specialis
virtus secundum suam essentiam, secundum quod respicit commune bonum ut proprium obiectum.
Et sic est in principe principaliter, et quasi architectonice; in subditis autem secundario
et quasi ministrative. Potest tamen quaelibet virtus, secundum quod a praedicta virtute,
speciali quidem in essentia, generali autem secundum virtutem, ordinatur ad bonum
commune, dici iustitia legalis. Et hoc modo loquendi iustitia legalis est idem in
essentia cum omni virtute, differt autem ratione. Et hoc modo loquitur philosophus. (IIa-IIae q. 58 a. 6 co.)
Unde patet responsio ad primum et secundum. (IIa-IIae q. 58 a. 6 ad 1)
Ad tertium dicendum quod etiam illa ratio secundum hunc modum procedit de iustitia
legali, secundum quod virtus imperata a iustitia legali iustitia legalis dicitur. (IIa-IIae q. 58 a. 6 ad 3)
Ad quartum dicendum quod quaelibet virtus secundum propriam rationem ordinat actum
suum ad proprium finem illius virtutis. Quod autem ordinetur ad ulteriorem finem,
sive semper sive aliquando, hoc non habet ex propria ratione, sed oportet esse aliam
superiorem virtutem a qua in illum finem ordinetur. Et sic oportet esse unam virtutem
superiorem quae ordinet omnes virtutes in bonum commune, quae est iustitia legalis,
et est alia per essentiam ab omni virtute. (IIa-IIae q. 58 a. 6 ad 4)
Articulus 7. Bestaat er, buiten de algemene rechtvaardigheid, nog een bijzondere rechtvaardigheid?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad septimum sic proceditur. Videtur quod non sit aliqua iustitia particularis praeter
iustitiam generalem. In virtutibus enim nihil est superfluum, sicut nec in natura.
Sed iustitia generalis sufficienter ordinat hominem circa omnia quae ad alterum sunt.
Ergo non est necessaria aliqua iustitia particularis. (IIa-IIae q. 58 a. 7 arg. 1)
Praeterea, unum et multa non diversificant speciem virtutis. Sed iustitia legalis
ordinat hominem ad alium secundum ea quae ad multitudinem pertinent, ut ex praedictis
patet. Ergo non est alia species iustitiae quae ordinet hominem ad alterum in his
quae pertinent ad unam singularem personam. (IIa-IIae q. 58 a. 7 arg. 2)
Praeterea, inter unam singularem personam et multitudinem civitatis media est multitudo
domestica. Si ergo est iustitia alia particularis per comparationem ad unam personam
praeter iustitiam generalem, pari ratione debet esse alia iustitia oeconomica, quae
ordinet hominem ad bonum commune unius familiae. Quod quidem non dicitur. Ergo nec
aliqua particularis iustitia est praeter iustitiam legalem. (IIa-IIae q. 58 a. 7 arg. 3)
Sed contra est quod Chrysostomus dicit, super illud Matth. V, beati qui esuriunt et
sitiunt iustitiam, iustitiam autem dicit vel universalem virtutem, vel particularem
avaritiae contrariam. (IIa-IIae q. 58 a. 7 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut dictum est, iustitia legalis non est essentialiter
omnis virtus, sed oportet praeter iustitiam legalem, quae ordinat hominem immediate
ad bonum commune, esse alias virtutes quae immediate ordinant hominem circa particularia
bona. Quae quidem possunt esse vel ad seipsum, vel ad alteram singularem personam.
Sicut ergo praeter iustitiam legalem oportet esse aliquas virtutes particulares quae
ordinant hominem in seipso, puta temperantiam et fortitudinem; ita etiam praeter iustitiam
legalem oportet esse particularem quandam iustitiam, quae ordinet hominem circa ea
quae sunt ad alteram singularem personam. (IIa-IIae q. 58 a. 7 co.)
Ad primum ergo dicendum quod iustitia legalis sufficienter quidem ordinat hominem
in his quae sunt ad alterum, quantum ad commune quidem bonum, immediate; quantum autem
ad bonum unius singularis personae, mediate. Et ideo oportet esse aliquam particularem
iustitiam, quae immediate ordinet hominem ad bonum alterius singularis personae. (IIa-IIae q. 58 a. 7 ad 1)
Ad secundum dicendum quod bonum commune civitatis et bonum singulare unius personae
non differunt solum secundum multum et paucum, sed secundum formalem differentiam,
alia enim est ratio boni communis et boni singularis, sicut et alia est ratio totius
et partis. Et ideo philosophus, in I Polit., dicit quod non bene dicunt qui dicunt
civitatem et domum et alia huiusmodi differre solum multitudine et paucitate, et non
specie. (IIa-IIae q. 58 a. 7 ad 2)
Ad tertium dicendum quod domestica multitudo, secundum philosophum, in I Polit., distinguitur
secundum tres coniugationes, scilicet uxoris et viri, patris et filii, domini et servi,
quarum personarum una est quasi aliquid alterius. Et ideo ad huiusmodi personam non
est simpliciter iustitia, sed quaedam iustitiae species, scilicet oeconomica, ut dicitur
in V Ethic. (IIa-IIae q. 58 a. 7 ad 3)
Articulus 8. Heeft de bijzondere rechtvaardigheid een eigen gebied?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad octavum sic proceditur. Videtur quod iustitia particularis non habeat materiam
specialem. Quia super illud Gen. II, fluvius quartus ipse est Euphrates, dicit Glossa,
Euphrates frugifer interpretatur. Nec dicitur contra quod vadat, quia iustitia ad
omnes animae partes pertinet. Hoc autem non esset si haberet materiam specialem, quia
quaelibet materia specialis ad aliquam specialem potentiam pertinet. Ergo iustitia
particularis non habet materiam specialem. (IIa-IIae q. 58 a. 8 arg. 1)
Praeterea, Augustinus, in libro octogintatrium quaest., dicit quod quatuor sunt animae
virtutes, quibus in hac vita spiritualiter vivitur, scilicet prudentia, temperantia,
fortitudo, iustitia, et dicit quod quarta est iustitia, quae per omnes diffunditur.
Ergo iustitia particularis, quae est una de quatuor virtutibus cardinalibus, non habet
specialem materiam. (IIa-IIae q. 58 a. 8 arg. 2)
Praeterea, iustitia dirigit hominem sufficienter in his quae sunt ad alterum. Sed
per omnia quae sunt huius vitae homo potest ordinari ad alterum. Ergo materia iustitiae
est generalis, non specialis. (IIa-IIae q. 58 a. 8 arg. 3)
Sed contra est quod philosophus, in V Ethic., ponit iustitiam particularem circa ea
specialiter quae pertinent ad communicationem vitae. (IIa-IIae q. 58 a. 8 s. c.)
Respondeo dicendum quod omnia quaecumque rectificari possunt per rationem sunt materia
virtutis moralis, quae definitur per rationem rectam, ut patet per philosophum, in
II Ethic. Possunt autem per rationem rectificari et interiores animae passiones, et
exteriores actiones, et res exteriores quae in usum hominis veniunt, sed tamen per
exteriores actiones et per exteriores res, quibus sibi invicem homines communicare
possunt, attenditur ordinatio unius hominis ad alium; secundum autem interiores passiones
consideratur rectificatio hominis in seipso. Et ideo, cum iustitia ordinetur ad alterum,
non est circa totam materiam virtutis moralis, sed solum circa exteriores actiones
et res secundum quandam rationem obiecti specialem, prout scilicet secundum eas unus
homo alteri coordinatur. (IIa-IIae q. 58 a. 8 co.)
Ad primum ergo dicendum quod iustitia pertinet quidem essentialiter ad unam partem
animae, in qua est sicut in subiecto, scilicet ad voluntatem, quae quidem movet per
suum imperium omnes alias animae partes. Et sic iustitia non directe, sed quasi per
quandam redundantiam ad omnes animae partes pertinet. (IIa-IIae q. 58 a. 8 ad 1)
Ad secundum dicendum quod, sicut supra dictum est, virtutes cardinales dupliciter
accipiuntur. Uno modo, secundum quod sunt speciales virtutes habentes determinatas
materias. Alio modo, secundum quod significant quosdam generales modos virtutis. Et
hoc modo loquitur ibi Augustinus. Dicit enim quod prudentia est cognitio rerum appetendarum
et fugiendarum; temperantia est refrenatio cupiditatis ab his quae temporaliter delectant;
fortitudo est firmitas animi adversus ea quae temporaliter molesta sunt; iustitia
est, quae per ceteras diffunditur, dilectio Dei et proximi, quae scilicet est communis
radix totius ordinis ad alterum. (IIa-IIae q. 58 a. 8 ad 2)
Ad tertium dicendum quod passiones interiores, quae sunt pars materiae moralis, secundum
se non ordinantur ad alterum, quod pertinet ad specialem rationem iustitiae, sed earum
effectus sunt ad alterum ordinabiles, scilicet operationes exteriores. Unde non sequitur
quod materia iustitiae sit generalis. (IIa-IIae q. 58 a. 8 ad 3)
Articulus 9. Heeft de rechtvaardigheid betrekking op de hartstochten?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad nonum sic proceditur. Videtur quod iustitia sit circa passiones. Dicit enim philosophus,
in II Ethic., quod circa voluptates et tristitias est moralis virtus. Voluptas autem,
idest delectatio, et tristitia sunt passiones quaedam; ut supra habitum est, cum de
passionibus ageretur. Ergo iustitia, cum sit virtus moralis, erit circa passiones. (IIa-IIae q. 58 a. 9 arg. 1)
Praeterea, per iustitiam rectificantur operationes quae sunt ad alterum. Sed operationes
huiusmodi rectificari non possunt nisi passiones sint rectificatae, quia ex inordinatione
passionum provenit inordinatio in praedictis operationibus; propter concupiscentiam
enim venereorum proceditur ad adulterium, et propter superfluum amorem pecuniae proceditur
ad furtum. Ergo oportet quod iustitia sit circa passiones. (IIa-IIae q. 58 a. 9 arg. 2)
Praeterea, sicut iustitia particularis est ad alterum, ita etiam et iustitia legalis.
Sed iustitia legalis est circa passiones, alioquin non se extenderet ad omnes virtutes,
quarum quaedam manifeste sunt circa passiones. Ergo iustitia est circa passiones. (IIa-IIae q. 58 a. 9 arg. 3)
Sed contra est quod philosophus dicit, in V Ethic., quod est circa operationes. (IIa-IIae q. 58 a. 9 s. c.)
Respondeo dicendum quod huius quaestionis veritas ex duobus apparet. Primo quidem,
ex ipso subiecto iustitiae, quod est voluntas cuius motus vel actus non sunt passiones,
ut supra habitum est; sed solum motus appetitus sensitivi passiones dicuntur. Et ideo
iustitia non est circa passiones, sicut temperantia et fortitudo, quae sunt irascibilis
et concupiscibilis, sunt circa passiones. Alio modo, ex parte materiae. Quia iustitia
est circa ea quae sunt ad alterum. Non autem per passiones interiores immediate ad
alterum ordinamur. Et ideo iustitia circa passiones non est. (IIa-IIae q. 58 a. 9 co.)
Ad primum ergo dicendum quod non quaelibet virtus moralis est circa voluptates et
tristitias sicut circa materiam, nam fortitudo est circa timores et audacias. Sed
omnis virtus moralis ordinatur ad delectationem et tristitiam sicut ad quosdam fines
consequentes, quia, ut philosophus dicit, in VII Ethic., delectatio et tristitia est
finis principalis, ad quem respicientes unumquodque hoc quidem malum, hoc quidem bonum
dicimus. Et hoc modo etiam pertinent ad iustitiam, quia non est iustus qui non gaudet
iustis operationibus, ut dicitur in I Ethic. (IIa-IIae q. 58 a. 9 ad 1)
Ad secundum dicendum quod operationes exteriores mediae sunt quodammodo inter res
exteriores, quae sunt earum materia, et inter passiones interiores, quae sunt earum
principia. Contingit autem quandoque esse defectum in uno eorum sine hoc quod sit
defectus in alio, sicut si aliquis surripiat rem alterius non cupiditate habendi,
sed voluntate nocendi; vel e converso si aliquis alterius rem concupiscat, quam tamen
surripere non velit. Rectificatio ergo operationum secundum quod ad exteriora terminantur,
pertinet ad iustitiam, sed rectificatio earum secundum quod a passionibus oriuntur,
pertinet ad alias virtutes morales, quae sunt circa passiones. Unde surreptionem alienae
rei iustitia impedit inquantum est contra aequalitatem in exterioribus constituendam,
liberalitas vero inquantum procedit ab immoderata concupiscentia divitiarum. Sed quia
operationes exteriores non habent speciem ab interioribus passionibus, sed magis a
rebus exterioribus, sicut ex obiectis; ideo, per se loquendo, operationes exteriores
magis sunt materia iustitiae quam aliarum virtutum moralium. (IIa-IIae q. 58 a. 9 ad 2)
Ad tertium dicendum quod bonum commune est finis singularum personarum in communitate
existentium, sicut bonum totius finis est cuiuslibet partium. Bonum autem unius personae
singularis non est finis alterius. Et ideo iustitia legalis, quae ordinatur ad bonum
commune, magis se potest extendere ad interiores passiones, quibus homo aliqualiter
disponitur in seipso, quam iustitia particularis, quae ordinatur ad bonum alterius
singularis personae. Quamvis iustitia legalis principalius se extendat ad alias virtutes
quantum ad exteriores operationes earum, inquantum scilicet praecipit lex fortis opera
facere, et quae temperati, et quae mansueti, ut dicitur in V Ethic. (IIa-IIae q. 58 a. 9 ad 3)
Articulus 10. Is het midden van de rechtvaardigheid een zaakmidden?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad decimum sic proceditur. Videtur quod medium iustitiae non sit medium rei. Ratio
enim generis salvatur in omnibus speciebus. Sed virtus moralis in II Ethic. definitur
esse habitus electivus in medietate existens determinata ratione quoad nos. Ergo et
in iustitia est medium rationis, et non rei. (IIa-IIae q. 58 a. 10 arg. 1)
Praeterea, in his quae simpliciter sunt bona non est accipere superfluum et diminutum,
et per consequens nec medium, sicut patet de virtutibus, ut dicitur in II Ethic. Sed
iustitia est circa simpliciter bona, ut dicitur in V Ethic. Ergo in iustitia non est
medium rei. (IIa-IIae q. 58 a. 10 arg. 2)
Praeterea, in aliis virtutibus ideo dicitur esse medium rationis et non rei, quia
diversimode accipitur per comparationem ad diversas personas, quia quod uni est multum,
alteri est parum, ut dicitur in II Ethic. Sed hoc etiam observatur in iustitia, non
enim eadem poena punitur qui percutit principem, et qui percutit privatam personam.
Ergo etiam iustitia non habet medium rei, sed medium rationis. (IIa-IIae q. 58 a. 10 arg. 3)
Sed contra est quod philosophus, in V Ethic., assignat medium iustitiae secundum proportionalitatem
arithmeticam, quod est medium rei. (IIa-IIae q. 58 a. 10 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, aliae virtutes morales consistunt
principaliter circa passiones, quarum rectificatio non attenditur nisi secundum comparationem
ad ipsum hominem cuius sunt passiones, secundum scilicet quod irascitur et concupiscit
prout debet secundum diversas circumstantias. Et ideo medium talium virtutum non accipitur
secundum proportionem unius rei ad alteram, sed solum secundum comparationem ad ipsum
virtuosum. Et propter hoc in ipsis est medium solum secundum rationem quoad nos. Sed
materia iustitiae est exterior operatio secundum quod ipsa, vel res cuius est usus,
debitam proportionem habet ad aliam personam. Et ideo medium iustitiae consistit in
quadam proportionis aequalitate rei exterioris ad personam exteriorem. Aequale autem
est realiter medium inter maius et minus, ut dicitur in X Metaphys. Unde iustitia
habet medium rei. (IIa-IIae q. 58 a. 10 co.)
Ad primum ergo dicendum quod hoc medium rei est etiam medium rationis. Et ideo in
iustitia salvatur ratio virtutis moralis. (IIa-IIae q. 58 a. 10 ad 1)
Ad secundum dicendum quod bonum simpliciter dupliciter dicitur. Uno modo, quod est
omnibus modis bonum, sicut virtutes sunt bonae. Et sic in his quae sunt bona simpliciter
non est accipere medium et extrema. Alio modo dicitur aliquid simpliciter bonum quia
est absolute bonum, scilicet secundum suam naturam consideratum, quamvis per abusum
possit fieri malum, sicut patet de divitiis et honoribus. Et in talibus potest accipi
superfluum, diminutum et medium quantum ad homines, qui possunt eis uti vel bene vel
male. Ei sic circa simpliciter bona dicitur esse iustitia. (IIa-IIae q. 58 a. 10 ad 2)
Ad tertium dicendum quod iniuria illata aliam proportionem habet ad principem, et
aliam ad personam privatam. Et ideo oportet aliter adaequare utramque iniuriam per
vindictam. Quod pertinet ad diversitatem rei, et non solum ad diversitatem rationis. (IIa-IIae q. 58 a. 10 ad 3)
Articulus 11. Is het de daad van de rechtvaardigheid, aan ieder het zijne te geven?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad undecimum sic proceditur. Videtur quod actus iustitiae non sit reddere unicuique
quod suum est. Augustinus enim, XIV de Trin., attribuit iustitiae subvenire miseris.
Sed in subveniendo miseris non tribuimus eis quae sunt eorum, sed magis quae sunt
nostra. Ergo iustitiae actus non est tribuere unicuique quod suum est. (IIa-IIae q. 58 a. 11 arg. 1)
Praeterea, Tullius, in I de Offic., dicit quod beneficentia, quam benignitatem vel
liberalitatem appellari licet, ad iustitiam pertinet. Sed liberalitatis est de proprio
dare alicui, non de eo quod est eius. Ergo iustitiae actus non est reddere unicuique
quod suum est. (IIa-IIae q. 58 a. 11 arg. 2)
Praeterea, ad iustitiam pertinet non solum res dispensare debito modo, sed etiam iniuriosas
actiones cohibere, puta homicidia, adulteria et alia huiusmodi. Sed reddere quod suum
est videtur solum ad dispensationem rerum pertinere. Ergo non sufficienter per hoc
notificatur actus iustitiae quod dicitur actus eius esse reddere unicuique quod suum
est. (IIa-IIae q. 58 a. 11 arg. 3)
Sed contra est quod Ambrosius dicit, in I de Offic., iustitia est quae unicuique quod
suum est tribuit, alienum non vindicat, utilitatem propriam negligit ut communem aequitatem
custodiat. (IIa-IIae q. 58 a. 11 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut dictum est, materia iustitiae est operatio exterior
secundum quod ipsa, vel res qua per eam utimur, proportionatur alteri personae, ad
quam per iustitiam ordinamur. Hoc autem dicitur esse suum uniuscuiusque personae quod
ei secundum proportionis aequalitatem debetur. Et ideo proprius actus iustitiae nihil
est aliud quam reddere unicuique quod suum est. (IIa-IIae q. 58 a. 11 co.)
Ad primum ergo dicendum quod iustitiae, cum sit virtus cardinalis, quaedam aliae virtutes
secundariae adiunguntur, sicut misericordia, liberalitas et aliae huiusmodi virtutes,
ut infra patebit. Et ideo subvenire miseris, quod pertinet ad misericordiam sive pietatem,
et liberaliter benefacere, quod pertinet ad liberalitatem, per quandam reductionem
attribuitur iustitiae, sicut principali virtuti. (IIa-IIae q. 58 a. 11 ad 1)
Et per hoc patet responsio ad secundum. (IIa-IIae q. 58 a. 11 ad 2)
Ad tertium dicendum quod, sicut philosophus dicit, in V Ethic., omne superfluum in
his quae ad iustitiam pertinent lucrum, extenso nomine, vocatur, sicut et omne quod
minus est vocatur damnum. Et hoc ideo, quia iustitia prius est exercita, et communius
exercetur in voluntariis commutationibus rerum, puta emptione et venditione, in quibus
proprie haec nomina dicuntur; et exinde derivantur haec nomina ad omnia circa quae
potest esse iustitia. Et eadem ratio est de hoc quod est reddere unicuique quod suum
est. (IIa-IIae q. 58 a. 11 ad 3)
Articulus 12. Is de rechtvaardigheid de voornaamste onder de zedelijke deugden?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad duodecimum sic proceditur. Videtur quod iustitia non praeemineat inter omnes virtutes
morales. Ad iustitiam enim pertinet reddere alteri quod suum est. Ad liberalitatem
autem pertinet de proprio dare, quod virtuosius est. Ergo liberalitas est maior virtus
quam iustitia. (IIa-IIae q. 58 a. 12 arg. 1)
Praeterea, nihil ornatur nisi per aliquid dignius se. Sed magnanimitas est ornamentum
et iustitiae et omnium virtutum, ut dicitur in IV Ethic. Ergo magnanimitas est nobilior
quam iustitia. (IIa-IIae q. 58 a. 12 arg. 2)
Praeterea, virtus est circa difficile et bonum, ut dicitur in II Ethic. Sed fortitudo
est circa magis difficilia quam iustitia, idest circa pericula mortis, ut dicitur
in III Ethic. Ergo fortitudo est nobilior iustitia. (IIa-IIae q. 58 a. 12 arg. 3)
Sed contra est quod Tullius dicit, in I de Offic., in iustitia virtutis splendor est
maximus, ex qua boni viri nominantur. (IIa-IIae q. 58 a. 12 s. c.)
Respondeo dicendum quod si loquamur de iustitia legali, manifestum est quod ipsa est
praeclarior inter omnes virtutes morales, inquantum bonum commune praeeminet bono
singulari unius personae. Et secundum hoc philosophus, in V Ethic., dicit quod praeclarissima
virtutum videtur esse iustitia, et neque est Hesperus neque Lucifer ita admirabilis.
Sed etiam si loquamur de iustitia particulari, praecellit inter alias virtutes morales,
duplici ratione. Quarum prima potest sumi ex parte subiecti, quia scilicet est in
nobiliori parte animae, idest in appetitu rationali, scilicet voluntate; aliis virtutibus
moralibus existentibus in appetitu sensitivo, ad quem pertinent passiones, quae sunt
materia aliarum virtutum moralium. Secunda ratio sumitur ex parte obiecti. Nam aliae
virtutes laudantur solum secundum bonum ipsius virtuosi. Iustitia autem laudatur secundum
quod virtuosus ad alium bene se habet, et sic iustitia quodammodo est bonum alterius,
ut dicitur in V Ethic. Et propter hoc philosophus dicit, in I Rhet., necesse est maximas
esse virtutes eas quae sunt aliis honestissimae, siquidem est virtus potentia benefactiva.
Propter hoc fortes et iustos maxime honorant, quoniam fortitudo est utilis aliis in
bello, iustitia autem et in bello et in pace. (IIa-IIae q. 58 a. 12 co.)
Ad primum ergo dicendum quod liberalitas, etsi de suo det, tamen hoc facit inquantum
in hoc considerat propriae virtutis bonum. Iustitia autem dat alteri quod suum est
quasi considerans bonum commune. Et praeterea iustitia observatur ad omnes, liberalitas
autem ad omnes se extendere non potest. Et iterum liberalitas, quae de suo dat, supra
iustitiam fundatur, per quam conservatur unicuique quod suum est. (IIa-IIae q. 58 a. 12 ad 1)
Ad secundum dicendum quod magnanimitas, inquantum supervenit iustitiae, auget eius
bonitatem. Quae tamen sine iustitia nec virtutis rationem haberet. (IIa-IIae q. 58 a. 12 ad 2)
Ad tertium dicendum quod fortitudo consistit circa difficiliora, non tamen est circa
meliora, cum sit solum in bello utilis, iustitia autem et in pace et in bello, sicut
dictum est. (IIa-IIae q. 58 a. 12 ad 3)