Prima Secundae. Quaestio 91. Over de verschillende soorten wetten .
Prooemium
Deinde considerandum est de diversitate legum. Et circa hoc quaeruntur sex. Primo,
utrum sit aliqua lex aeterna. Secundo, utrum sit aliqua lex naturalis. Tertio, utrum
sit aliqua lex humana. Quarto, utrum sit aliqua lex divina. Quinto, utrum sit una
tantum, vel plures. Sexto, utrum sit aliqua lex peccati. (Ia-IIae q. 91 pr.)
Articulus 1. Is er een eeuwige wet?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad primum sic proceditur. Videtur quod non sit aliqua lex aeterna. Omnis enim lex
aliquibus imponitur. Sed non fuit ab aeterno aliquis cui lex posset imponi, solus
enim Deus fuit ab aeterno. Ergo nulla lex est aeterna. (Ia-IIae q. 91 a. 1 arg. 1)
Praeterea, promulgatio est de ratione legis. Sed promulgatio non potuit esse ab aeterno,
quia non erat ab aeterno cui promulgaretur. Ergo nulla lex potest esse aeterna. (Ia-IIae q. 91 a. 1 arg. 2)
Praeterea, lex importat ordinem ad finem. Sed nihil est aeternum quod ordinetur ad
finem, solus enim ultimus finis est aeternus. Ergo nulla lex est aeterna. (Ia-IIae q. 91 a. 1 arg. 3)
Sed contra est quod Augustinus dicit, in I de Lib. Arb., lex quae summa ratio nominatur,
non potest cuipiam intelligenti non incommutabilis aeternaque videri. (Ia-IIae q. 91 a. 1 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, nihil est aliud lex quam quoddam
dictamen practicae rationis in principe qui gubernat aliquam communitatem perfectam.
Manifestum est autem, supposito quod mundus divina providentia regatur, ut in primo
habitum est, quod tota communitas universi gubernatur ratione divina. Et ideo ipsa
ratio gubernationis rerum in Deo sicut in principe universitatis existens, legis habet
rationem. Et quia divina ratio nihil concipit ex tempore, sed habet aeternum conceptum,
ut dicitur Prov. VIII; inde est quod huiusmodi legem oportet dicere aeternam. (Ia-IIae q. 91 a. 1 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ea quae in seipsis non sunt, apud Deum existunt, inquantum
sunt ab ipso praecognita et praeordinata; secundum illud Rom. IV, qui vocat ea quae
non sunt, tanquam ea quae sunt. Sic igitur aeternus divinae legis conceptus habet
rationem legis aeternae, secundum quod a Deo ordinatur ad gubernationem rerum ab ipso
praecognitarum. (Ia-IIae q. 91 a. 1 ad 1)
Ad secundum dicendum quod promulgatio fit et verbo et scripto; et utroque modo lex
aeterna habet promulgationem ex parte Dei promulgantis, quia et verbum divinum est
aeternum, et Scriptura libri vitae est aeterna. Sed ex parte creaturae audientis aut
inspicientis, non potest esse promulgatio aeterna. (Ia-IIae q. 91 a. 1 ad 2)
Ad tertium dicendum quod lex importat ordinem ad finem active, inquantum scilicet
per eam ordinantur aliqua in finem, non autem passive, idest quod ipsa lex ordinetur
ad finem, nisi per accidens in gubernante cuius finis est extra ipsum, ad quem etiam
necesse est ut lex eius ordinetur. Sed finis divinae gubernationis est ipse Deus,
nec eius lex est aliud ab ipso. Unde lex aeterna non ordinatur in alium finem. (Ia-IIae q. 91 a. 1 ad 3)
Articulus 2. Is er in ons een natuurwet?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod non sit in nobis aliqua lex naturalis. Sufficienter
enim homo gubernatur per legem aeternam, dicit enim Augustinus, in I de Lib. Arb.,
quod lex aeterna est qua iustum est ut omnia sint ordinatissima. Sed natura non abundat
in superfluis, sicut nec deficit in necessariis. Ergo non est aliqua lex homini naturalis. (Ia-IIae q. 91 a. 2 arg. 1)
Praeterea, per legem ordinatur homo in suis actibus ad finem, ut supra habitum est.
Sed ordinatio humanorum actuum ad finem non est per naturam, sicut accidit in creaturis
irrationabilibus, quae solo appetitu naturali agunt propter finem, sed agit homo propter
finem per rationem et voluntatem. Ergo non est aliqua lex homini naturalis. (Ia-IIae q. 91 a. 2 arg. 2)
Praeterea, quanto aliquis est liberior, tanto minus est sub lege. Sed homo est liberior
omnibus animalibus, propter liberum arbitrium, quod prae aliis animalibus habet. Cum
igitur alia animalia non subdantur legi naturali, nec homo alicui legi naturali subditur. (Ia-IIae q. 91 a. 2 arg. 3)
Sed contra est quod, Rom. II, super illud, cum gentes, quae legem non habent, naturaliter
ea quae legis sunt faciunt, dicit Glossa, etsi non habent legem scriptam, habent tamen
legem naturalem, qua quilibet intelligit et sibi conscius est quid sit bonum et quid
malum. (Ia-IIae q. 91 a. 2 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, lex, cum sit regula et mensura, dupliciter
potest esse in aliquo, uno modo, sicut in regulante et mensurante; alio modo, sicut
in regulato et mensurato, quia inquantum participat aliquid de regula vel mensura,
sic regulatur vel mensuratur. Unde cum omnia quae divinae providentiae subduntur,
a lege aeterna regulentur et mensurentur, ut ex dictis patet; manifestum est quod
omnia participant aliqualiter legem aeternam, inquantum scilicet ex impressione eius
habent inclinationes in proprios actus et fines. Inter cetera autem rationalis creatura
excellentiori quodam modo divinae providentiae subiacet, inquantum et ipsa fit providentiae
particeps, sibi ipsi et aliis providens. Unde et in ipsa participatur ratio aeterna,
per quam habet naturalem inclinationem ad debitum actum et finem. Et talis participatio
legis aeternae in rationali creatura lex naturalis dicitur. Unde cum Psalmista dixisset,
sacrificate sacrificium iustitiae, quasi quibusdam quaerentibus quae sunt iustitiae
opera, subiungit, multi dicunt, quis ostendit nobis bona? Cui quaestioni respondens,
dicit, signatum est super nos lumen vultus tui, domine, quasi lumen rationis naturalis,
quo discernimus quid sit bonum et malum, quod pertinet ad naturalem legem, nihil aliud
sit quam impressio divini luminis in nobis. Unde patet quod lex naturalis nihil aliud
est quam participatio legis aeternae in rationali creatura. (Ia-IIae q. 91 a. 2 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ratio illa procederet, si lex naturalis esset aliquid
diversum a lege aeterna. Non autem est nisi quaedam participatio eius, ut dictum est. (Ia-IIae q. 91 a. 2 ad 1)
Ad secundum dicendum quod omnis operatio, rationis et voluntatis derivatur in nobis
ab eo quod est secundum naturam, ut supra habitum est, nam omnis ratiocinatio derivatur
a principiis naturaliter notis, et omnis appetitus eorum quae sunt ad finem, derivatur
a naturali appetitu ultimi finis. Et sic etiam oportet quod prima directio actuum
nostrorum ad finem, fiat per legem naturalem. (Ia-IIae q. 91 a. 2 ad 2)
Ad tertium dicendum quod etiam animalia irrationalia participant rationem aeternam
suo modo, sicut et rationalis creatura. Sed quia rationalis creatura participat eam
intellectualiter et rationaliter, ideo participatio legis aeternae in creatura rationali
proprie lex vocatur, nam lex est aliquid rationis, ut supra dictum est. In creatura
autem irrationali non participatur rationaliter, unde non potest dici lex nisi per
similitudinem. (Ia-IIae q. 91 a. 2 ad 3)
Articulus 3. Is er een menselijke wet?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod non sit aliqua lex humana. Lex enim naturalis
est participatio legis aeternae, ut dictum est. Sed per legem aeternam omnia sunt
ordinatissima, ut Augustinus dicit, in I de Lib. Arb. Ergo lex naturalis sufficit
ad omnia humana ordinanda. Non est ergo necessarium quod sit aliqua lex humana. (Ia-IIae q. 91 a. 3 arg. 1)
Praeterea, lex habet rationem mensurae, ut dictum est. Sed ratio humana non est mensura
rerum, sed potius e converso, ut in X Metaphys. dicitur. Ergo ex ratione humana nulla
lex procedere potest. (Ia-IIae q. 91 a. 3 arg. 2)
Praeterea, mensura debet esse certissima, ut dicitur in X Metaphys. Sed dictamen humanae
rationis de rebus gerendis est incertum; secundum illud Sap. IX, cogitationes mortalium
timidae, et incertae providentiae nostrae. Ergo ex ratione humana nulla lex procedere
potest. (Ia-IIae q. 91 a. 3 arg. 3)
Sed contra est quod Augustinus, in I de Lib. Arb., ponit duas leges, unam aeternam
et aliam temporalem, quam dicit esse humanam. (Ia-IIae q. 91 a. 3 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, lex est quoddam dictamen practicae
rationis. Similis autem processus esse invenitur rationis practicae et speculativae,
utraque enim ex quibusdam principiis ad quasdam conclusiones procedit, ut superius
habitum est. Secundum hoc ergo dicendum est quod, sicut in ratione speculativa ex
principiis indemonstrabilibus naturaliter cognitis producuntur conclusiones diversarum
scientiarum, quarum cognitio non est nobis naturaliter indita, sed per industriam
rationis inventa; ita etiam ex praeceptis legis naturalis, quasi ex quibusdam principiis
communibus et indemonstrabilibus, necesse est quod ratio humana procedat ad aliqua
magis particulariter disponenda. Et istae particulares dispositiones adinventae secundum
rationem humanam, dicuntur leges humanae, servatis aliis conditionibus quae pertinent
ad rationem legis, ut supra dictum est. Unde et Tullius dicit, in sua Rhetor., quod
initium iuris est a natura profectum; deinde quaedam in consuetudinem ex utilitate
rationis venerunt; postea res et a natura profectas et a consuetudine probatas legum
metus et religio sanxit. (Ia-IIae q. 91 a. 3 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ratio humana non potest participare ad plenum dictamen
rationis divinae, sed suo modo et imperfecte. Et ideo sicut ex parte rationis speculativae,
per naturalem participationem divinae sapientiae, inest nobis cognitio quorundam communium
principiorum, non autem cuiuslibet veritatis propria cognitio, sicut in divina sapientia
continetur; ita etiam ex parte rationis practicae naturaliter homo participat legem
aeternam secundum quaedam communia principia, non autem secundum particulares directiones
singulorum, quae tamen in aeterna lege continentur. Et ideo necesse est ulterius quod
ratio humana procedat ad particulares quasdam legum sanctiones. (Ia-IIae q. 91 a. 3 ad 1)
Ad secundum dicendum quod ratio humana secundum se non est regula rerum, sed principia
ei naturaliter indita, sunt quaedam regulae generales et mensurae omnium eorum quae
sunt per hominem agenda, quorum ratio naturalis est regula et mensura, licet non sit
mensura eorum quae sunt a natura. (Ia-IIae q. 91 a. 3 ad 2)
Ad tertium dicendum quod ratio practica est circa operabilia, quae sunt singularia
et contingentia, non autem circa necessaria, sicut ratio speculativa. Et ideo leges
humanae non possunt illam infallibilitatem habere quam habent conclusiones demonstrativae
scientiarum. Nec oportet quod omnis mensura sit omni modo infallibilis et certa, sed
secundum quod est possibile in genere suo. (Ia-IIae q. 91 a. 3 ad 3)
Articulus 4. Is een Goddelijke Wet noodzakelijk?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod non fuerit necessarium esse aliquam legem
divinam. Quia, ut dictum est, lex naturalis est quaedam participatio legis aeternae
in nobis. Sed lex aeterna est lex divina, ut dictum est. Ergo non oportet quod praeter
legem naturalem, et leges humanas ab ea derivatas, sit aliqua alia lex divina. (Ia-IIae q. 91 a. 4 arg. 1)
Praeterea, Eccli. XV dicitur quod Deus dimisit hominem in manu consilii sui. Consilium
autem est actus rationis, ut supra habitum est. Ergo homo dimissus est gubernationi
suae rationis. Sed dictamen rationis humanae est lex humana, ut dictum est. Ergo non
oportet quod homo alia lege divina gubernetur. (Ia-IIae q. 91 a. 4 arg. 2)
Praeterea, natura humana est sufficientior irrationalibus creaturis. Sed irrationales
creaturae non habent aliquam legem divinam praeter inclinationem naturalem eis inditam.
Ergo multo minus creatura rationalis debet habere aliquam legem divinam praeter naturalem
legem. (Ia-IIae q. 91 a. 4 arg. 3)
Sed contra est quod David expetit legem a Deo sibi poni, dicens, legem pone mihi,
domine, in via iustificationum tuarum. (Ia-IIae q. 91 a. 4 s. c.)
Respondeo dicendum quod praeter legem naturalem et legem humanam, necessarium fuit
ad directionem humanae vitae habere legem divinam. Et hoc propter quatuor rationes.
Primo quidem, quia per legem dirigitur homo ad actus proprios in ordine ad ultimum
finem. Et si quidem homo ordinaretur tantum ad finem qui non excederet proportionem
naturalis facultatis hominis, non oporteret quod homo haberet aliquid directivum ex
parte rationis, supra legem naturalem et legem humanitus positam, quae ab ea derivatur.
Sed quia homo ordinatur ad finem beatitudinis aeternae, quae excedit proportionem
naturalis facultatis humanae, ut supra habitum est; ideo necessarium fuit ut supra
legem naturalem et humanam, dirigeretur etiam ad suum finem lege divinitus data. Secundo,
quia propter incertitudinem humani iudicii, praecipue de rebus contingentibus et particularibus,
contingit de actibus humanis diversorum esse diversa iudicia, ex quibus etiam diversae
et contrariae leges procedunt. Ut ergo homo absque omni dubitatione scire possit quid
ei sit agendum et quid vitandum, necessarium fuit ut in actibus propriis dirigeretur
per legem divinitus datam, de qua constat quod non potest errare. Tertio, quia de
his potest homo legem ferre, de quibus potest iudicare. Iudicium autem hominis esse
non potest de interioribus motibus, qui latent, sed solum de exterioribus actibus,
qui apparent. Et tamen ad perfectionem virtutis requiritur quod in utrisque actibus
homo rectus existat. Et ideo lex humana non potuit cohibere et ordinare sufficienter
interiores actus, sed necessarium fuit quod ad hoc superveniret lex divina. Quarto
quia, sicut Augustinus dicit, in I de Lib. Arb., lex humana non potest omnia quae
male fiunt, punire vel prohibere, quia dum auferre vellet omnia mala, sequeretur quod
etiam multa bona tollerentur, et impediretur utilitas boni communis, quod est necessarium
ad conversationem humanam. Ut ergo nullum malum improhibitum et impunitum remaneat,
necessarium fuit supervenire legem divinam, per quam omnia peccata prohibentur. Et
istae quatuor causae tanguntur in Psalmo XVIII, ubi dicitur, lex domini immaculata,
idest nullam peccati turpitudinem permittens; convertens animas, quia non solum exteriores
actus, sed etiam interiores dirigit; testimonium domini fidele, propter certitudinem
veritatis et rectitudinis; sapientiam praestans parvulis, inquantum ordinat hominem
ad supernaturalem finem et divinum. (Ia-IIae q. 91 a. 4 co.)
Ad primum ergo dicendum quod per naturalem legem participatur lex aeterna secundum
proportionem capacitatis humanae naturae. Sed oportet ut altiori modo dirigatur homo
in ultimum finem supernaturalem. Et ideo superadditur lex divinitus data, per quam
lex aeterna participatur altiori modo. (Ia-IIae q. 91 a. 4 ad 1)
Ad secundum dicendum quod consilium est inquisitio quaedam, unde oportet quod procedat
ex aliquibus principiis. Nec sufficit quod procedat ex principiis naturaliter inditis,
quae sunt praecepta legis naturae, propter praedicta, sed oportet quod superaddantur
quaedam alia principia, scilicet praecepta legis divinae. (Ia-IIae q. 91 a. 4 ad 2)
Ad tertium dicendum quod creaturae irrationales non ordinantur ad altiorem finem quam
sit finis qui est proportionatus naturali virtuti ipsarum. Et ideo non est similis
ratio. (Ia-IIae q. 91 a. 4 ad 3)
Articulus 5. Is de Goddelijke wet slechts één?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad quintum sic proceditur. Videtur quod lex divina sit una tantum. Unius enim regis
in uno regno est una lex. Sed totum humanum genus comparatur ad Deum sicut ad unum
regem; secundum illud Psalmi XLVI, rex omnis terrae Deus. Ergo est una tantum lex
divina. (Ia-IIae q. 91 a. 5 arg. 1)
Praeterea, omnis lex ordinatur ad finem quem legislator intendit in eis quibus legem
fert. Sed unum et idem est quod Deus intendit in omnibus hominibus; secundum illud
I ad Tim. II, vult omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire.
Ergo una tantum est lex divina. (Ia-IIae q. 91 a. 5 arg. 2)
Praeterea, lex divina propinquior esse videtur legi aeternae, quae est una, quam lex
naturalis, quanto altior est revelatio gratiae quam cognitio naturae. Sed lex naturalis
est una omnium hominum. Ergo multo magis lex divina. (Ia-IIae q. 91 a. 5 arg. 3)
Sed contra est quod apostolus dicit, ad Heb. VII, translato sacerdotio, necesse est
ut legis translatio fiat. Sed sacerdotium est duplex, ut ibidem dicitur, scilicet
sacerdotium leviticum, et sacerdotium Christi. Ergo etiam duplex est lex divina, scilicet
lex vetus, et lex nova. (Ia-IIae q. 91 a. 5 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut in primo dictum est, distinctio est causa numeri. Dupliciter
autem inveniuntur aliqua distingui. Uno modo, sicut ea quae sunt omnino specie diversa,
ut equus et bos. Alio modo, sicut perfectum et imperfectum in eadem specie, sicut
puer et vir. Et hoc modo lex divina distinguitur in legem veterem et legem novam.
Unde apostolus, ad Gal. III, comparat statum veteris legis statui puerili existenti
sub paedagogo, statum autem novae legis comparat statui viri perfecti, qui iam non
est sub paedagogo. Attenditur autem perfectio et imperfectio utriusque legis secundum
tria quae ad legem pertinent, ut supra dictum est. Primo enim ad legem pertinet ut
ordinetur ad bonum commune sicut ad finem, ut supra dictum est. Quod quidem potest
esse duplex. Scilicet bonum sensibile et terrenum, et ad tale bonum ordinabat directe
lex vetus; unde statim, Exodi III, in principio legis, invitatur populus ad regnum
terrenum Chananaeorum. Et iterum bonum intelligibile et caeleste, et ad hoc ordinat
lex nova. Unde statim Christus ad regnum caelorum in suae praedicationis principio
invitavit, dicens, poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum caelorum, Matth.
IV. Et ideo Augustinus dicit, in IV contra Faustum, quod temporalium rerum promissiones
testamento veteri continentur, et ideo vetus appellatur, sed aeternae vitae promissio
ad novum pertinet testamentum. Secundo ad legem pertinet dirigere humanos actus secundum
ordinem iustitiae. In quo etiam superabundat lex nova legi veteri, interiores actus
animi ordinando; secundum illud Matth. V, nisi abundaverit iustitia vestra plus quam
Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum caelorum. Et ideo dicitur quod
lex vetus cohibet manum, lex nova animum. Tertio ad legem pertinet inducere homines
ad observantias mandatorum. Et hoc quidem lex vetus faciebat timore poenarum, lex
autem nova facit hoc per amorem, qui in cordibus nostris infunditur per gratiam Christi,
quae in lege nova confertur, sed in lege veteri figurabatur. Et ideo dicit Augustinus,
contra Adimantum Manichaei discipulum, quod brevis differentia est legis et Evangelii,
timor et amor. (Ia-IIae q. 91 a. 5 co.)
Ad primum ergo dicendum quod, sicut paterfamilias in domo alia mandata proponit pueris
et adultis, ita etiam unus rex Deus, in uno suo regno, aliam legem dedit hominibus
adhuc imperfectis existentibus; et aliam perfectiorem iam manuductis per priorem legem
ad maiorem capacitatem divinorum. (Ia-IIae q. 91 a. 5 ad 1)
Ad secundum dicendum quod salus hominum non poterat esse nisi per Christum; secundum
illud Act. IV, non est aliud nomen datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri.
Et ideo lex perfecte ad salutem omnes inducens, dari non potuit nisi post Christi
adventum. Antea vero dari oportuit populo ex quo Christus erat nasciturus, legem praeparatoriam
ad Christi susceptionem, in qua quaedam rudimenta salutaris iustitiae continerentur. (Ia-IIae q. 91 a. 5 ad 2)
Ad tertium dicendum quod lex naturalis dirigit hominem secundum quaedam praecepta
communia, in quibus conveniunt tam perfecti quam imperfecti, et ideo est una omnium.
Sed lex divina dirigit hominem etiam in quibusdam particularibus, ad quae non similiter
se habent perfecti et imperfecti. Et ideo oportuit legem divinam esse duplicem, sicut
iam dictum est. (Ia-IIae q. 91 a. 5 ad 3)
Articulus 6. Is er een wet, volgens welke de mens tot zondigen geneigd is?
Dit artikel is beschikbaar in Nederlandse vertaling, maar die kan
slechts gepubliceerd worden na correctie van de tekstherkenning van de ingescande PDF. Wil je deze website
helpen vervolledigen, neem dan contact op met info@gelovenleren.net!
Ad sextum sic proceditur. Videtur quod non sit aliqua lex fomitis. Dicit enim Isidorus,
in V Etymol., quod lex ratione consistit. Fomes autem non consistit ratione, sed magis
a ratione deviat. Ergo fomes non habet rationem legis. (Ia-IIae q. 91 a. 6 arg. 1)
Praeterea, omnis lex obligatoria est, ita quod qui ipsam non servant, transgressores
dicuntur. Sed fomes non constituit aliquem transgressorem ex hoc quod ipsum non sequitur,
sed magis transgressor redditur si quis ipsum sequatur. Ergo fomes non habet rationem
legis. (Ia-IIae q. 91 a. 6 arg. 2)
Praeterea, lex ordinatur ad bonum commune, ut supra habitum est. Sed fomes non inclinat
ad bonum commune, sed magis ad bonum privatum. Ergo fomes non habet rationem legis. (Ia-IIae q. 91 a. 6 arg. 3)
Sed contra est quod apostolus dicit, Rom. VII, video aliam legem in membris meis,
repugnantem legi mentis meae. (Ia-IIae q. 91 a. 6 s. c.)
Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, lex essentialiter invenitur in regulante
et mensurante, participative autem in eo quod mensuratur et regulatur; ita quod omnis
inclinatio vel ordinatio quae invenitur in his quae subiecta sunt legi, participative
dicitur lex, ut ex supradictis patet. Potest autem in his quae subduntur legi, aliqua
inclinatio inveniri dupliciter a legislatore. Uno modo, inquantum directe inclinat
suos subditos ad aliquid; et diversos interdum ad diversos actus; secundum quem modum
potest dici quod alia est lex militum, et alia est lex mercatorum. Alio modo, indirecte,
inquantum scilicet per hoc quod legislator destituit aliquem sibi subditum aliqua
dignitate, sequitur quod transeat in alium ordinem et quasi in aliam legem, puta si
miles ex militia destituatur, transibit in legem rusticorum vel mercatorum. Sic igitur
sub Deo legislatore diversae creaturae diversas habent naturales inclinationes, ita
ut quod uni est quodammodo lex, alteri sit contra legem, ut si dicam quod furibundum
esse est quodammodo lex canis, est autem contra legem ovis vel alterius mansueti animalis.
Est ergo hominis lex, quam sortitur ex ordinatione divina secundum propriam conditionem,
ut secundum rationem operetur. Quae quidem lex fuit tam valida in primo statu, ut
nihil vel praeter rationem vel contra rationem posset subrepere homini. Sed dum homo
a Deo recessit, incurrit in hoc quod feratur secundum impetum sensualitatis, et unicuique
etiam particulariter hoc contingit, quanto magis a ratione recesserit, ut sic quodammodo
bestiis assimiletur, quae sensualitatis impetu feruntur; secundum illud Psalmi XLVIII,
homo, cum in honore esset, non intellexit, comparatus est iumentis insipientibus,
et similis factus est illis. Sic igitur ipsa sensualitatis inclinatio, quae fomes
dicitur, in aliis quidem animalibus simpliciter habet rationem legis, illo tamen modo
quo in talibus lex dici potest, secundum directam inclinationem. In hominibus autem
secundum hoc non habet rationem legis, sed magis est deviatio a lege rationis. Sed
inquantum per divinam iustitiam homo destituitur originali iustitia et vigore rationis,
ipse impetus sensualitatis qui eum ducit, habet rationem legis, inquantum est poenalis
et ex lege divina consequens, hominem destituente propria dignitate. (Ia-IIae q. 91 a. 6 co.)
Ad primum ergo dicendum quod ratio illa procedit de fomite secundum se considerato,
prout inclinat ad malum. Sic enim non habet rationem legis, ut dictum est, sed secundum
quod sequitur ex divinae legis iustitia, tanquam si diceretur lex esse quod aliquis
nobilis, propter suam culpam, ad servilia opera induci permitteretur. (Ia-IIae q. 91 a. 6 ad 1)
Ad secundum dicendum quod obiectio illa procedit de eo quod est lex quasi regula et
mensura, sic enim deviantes a lege transgressores constituuntur. Sic autem fomes non
est lex, sed per quandam participationem, ut supra dictum est. (Ia-IIae q. 91 a. 6 ad 2)
Ad tertium dicendum quod ratio illa procedit de fomite quantum ad inclinationem propriam,
non autem quantum ad suam originem. Et tamen si consideretur inclinatio sensualitatis
prout est in aliis animalibus, sic ordinatur ad bonum commune, idest ad conservationem
naturae in specie vel in individuo. Et hoc est etiam in homine, prout sensualitas
subditur rationi. Sed fomes dicitur secundum quod exit rationis ordinem. (Ia-IIae q. 91 a. 6 ad 3)